ADMINISTRACJA.rtf

Administracja centralna i terytorialna w XVIII wiecznych Prusach.

Głównymi autorami reformy administracyjnej państwa byli kolejni władcy Prus :Fryderyk Wilhelm I (1713-1740)oraz jego syn Fryderyk II wielki (1740-1780). Administracja oparta na nowej zawodowej kaście urzędników , rekrutowanych także z poza stanu szlacheckiego , zorganizowana została zgodnie z założeniami epoki ; sprawna , szybka w działaniu i fachowa. Stała się ona wzorem dla wielu państw niemieckich, a zarazem wzorem państwa policyjnego . administracja centralna- król w Prusach sprawował rządy osobiste .Koordynował całą działalność podległych mu ministrów .Przyjmował ich raporty , decyzje podejmował sam w formie tzw. Nakazów gabinetowych , bądź marginaliów , będących odręcznymi decyzjami władcy. Przez pewien czas funkcjonowała w Prusach u boku króla Tajna Rada Stanu – została zniesiona przez Fryderyka II .Centralne, kolegialnie zorganizowane instytucje resortowe oparte zostały  także i tu  na zasadach centralizmu i biurokratyzmu . Nie utworzono jednego organu rządowego , lecz na początku XVIII wieku powołano trzy ministerstwa : Generalny Dyrektoriat – powstał z połączenia  istniejącego od 1660 roku Generalnego Komisariatu Wojny z Generalną Dyrekcją Finansów .Obradujący pod przewodnictwem króla , zajmował się sprawami  policji , wojska oraz finansów. Wewnętrznie dzielił się na pięć realnych departamentów , na których czele stali ministrowie .Ministerstwo Gabinetowe – zajmowało się sprawami zagranicznymi . Ministerstwo Sprawiedliwości – zajmowało się  wymiarem sprawiedliwości oraz sprawami wyznaniowymi, działało pod przewodnictwem kanclerza i kilku ministrów. Ministrowie zachowywali tylko uprawnienia wykonawcze o ściśle określonych granicach. administracja lokalna – scentralizowana i ujednolicona była również od XVIII wieku administracja szczebla lokalnego, której struktura podporządkowana została potrzebom armii. W latach 1713-1723 terytorium państwa podzielono na : Departamenty Kamer na których czele stały organy kolegialne – Kamery Wojny i Domen, ściśle podporządkowane Generalnemu Dyrektorium. Do ich kompetencji należały sprawy administracji, wojska, policji bezpieczeństwa, podatkowe, leśne, zarządu dóbr państwowych oraz sądownictwo w sprawach skarbowych, budowlanych, policyjnych i innych. Przewodniczący – prezydenci. Powiaty – na czele z landratami ( starostami), mianowanymi przez króla spośród kandydatów przedstawionych przez szlachtę. Organem nadzorującym miasta byli mianowani przez króla radcy skarbowi – kontrolowali całość administracji i gospodarki miejskiej.

 9. Reformy administracji centralnej i terytorialnej w latach 1764-1766 w Polsce.

( Wielkie komisje i komisje dobrego porządku )

Administracja Rzeczypospolitej ukształtowana jeszcze w dobie monarchii stanowej przetrwała bez większych zmian do połowy XVIII w. Była ona z jednej strony silne zdecentralizowana, ze znaczącą pozycją organów samorządu szlacheckiego – sejmików ziemskich, z drugiej zaś wyraźnie anachroniczna i odbiegająca od rozwiązań stosowanych w tym czasie w innych państwach europejskich. W 1764 roku powołano do życia dwie centralne, resortowe instytucje administracyjne: Komisję Skarbową i Komisję Wojskową. Ich organizacja opierała się na zasadzie kolegialności stosowanej wówczas powszechnie w Europie, jak również odpowiedzialności przed sejmem. Przewodniczyli komisjom z urzędu: Skarbowym -  podskarbiowie, wojskowym – hetmani. Do zadań Komisji Skarbowej – obok funkcji fiskalnych i gospodarki budżetowej – należały: prace nad rozbudową komunikacji i transportu, popieranie inicjatyw dotyczących rozwoju przemysłu i handlu. W zakres uprawnień tej komisji wchodziło także sądownictwo w sprawach  skarbowych i handlowych. Do zadań Komisji Wojskowej należała: organizacja , zaopatrzenie i szkolenie sił zbrojnych, sądownictwo w sprawach osób wojskowych i cywilnych przeciwko wojskowym. W latach 1765-1768 powołano – w celu podniesienia z upadku miast królewskich i uzdrowienia ich gospodarki- Komisje Dobrego Porządku ( boni ordinis ).Zajęły się one: uporządkowaniem miast, ich oczyszczenia, odbudową ulic i domów, wybrukowaniem ulic, bezpieczeństwem przeciwpożarowym itp.

 10. Rada Nieustająca

Centralna instytucja administracyjna- Rada Nieustająca – miała pełnić funkcją rządu centralnego , ograniczając jednocześnie maksymalnie władzę królewską. Liczyła ona- oprócz króla-36 członków, tzw. Konsyliarzy , powoływanych co dwa lata przez sejm (w połowie przez senat, w połowie przez izbę poselską ). Spośród posłów powoływany był marszałek Rady . oprócz zebrań plenarnych , Rada Nieustająca prowadziła prace w pięciu departamentach :a)Interesów Cudzoziemskich – z królem jako przewodniczącym, w składzie 4 członków b)Policji, czyli Dobrego Porządku –nadzór administracyjny nad miastami królewskimi c)Wojskowym-przejął on także funkcję zlikwidowanych w 1776 roku komisji wojskowych -  koronnej i litewskiej d)Sprawiedliwości  e)SkarbowymZ wyjątkiem pierwszego , pozostałe departamenty liczyły po ośmiu członków. Na ich czele stali  odpowiedni ministrowie , jedynie Departament Sprawiedliwości – z braku ministra- kierował jeden z konsyliarzy.Do Rady należało: kierownictwo i nadzór nad administracją w państwie, inicjatywy ustawodawcze, kontrola urzędów centralnych, a od 1776 roku także interpretacja obowiązującego prawa. Wprowadzono stałe pensje dla członków Rady Nieustającej  ”. Bezpośrednio związany z działalnością administracyjną był Departament Policji Rady Nieustającej , którego zakres kompetencji został jednak określony bardzo wąsko i ograniczał się do kontroli Komisji Marszałków Obojga Narodów , wprowadzonej w 1776 roku w miejsce dawnej jurysdykcji marszałkowskiej . Dopiero uchwalona w tym samym roku ustawa rozszerza znacznie władzę  tego departamentu. Z uwagi na rosnącą niepopularność Rady Nieustającej doszło do jej obalenia na początku Sejmu Czteroletniego w 1789 roku.

12. Straż Praw i Komisje Wielkie w Konstytucji 3- Maja 1791 r.

 Uchwalona 3 maja 1791 roku Konstytucja, realizując postulaty rzeczników reformy państwowej , stworzyła nowoczesną strukturę administracji państwowej szczebla centralnego, kształtując zarazem podstawy odpowiedzialności konstytucyjnej i parlamentarnej ministrów . Także administracja lokalna , pozostając dotychczas w rękach organów samorządowych, została wówczas w znacznym stopniu przekazania władzy rządowej. Na czele władzy wykonawczej postawiono Straż Praw , będącą zatem w zasadzie odpowiednikiem rządu, choć pozbawionym charakteru gabinetu ministrów , bowiem ministrów Straży nie powołano na szefów organów resortowych. Była to instytucja zdecydowanie mniej liczna od Rady Nieustającej. W skład jej wchodzili :  król jako przewodniczący i szef rządu , prymas jako głowa duchowieństwa polskiego , a zarazem przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej , 5 ministrów (jeden z marszałków jako minister policji , jeden z kanclerzy jako minister pieczęci do spraw wewnętrznych , drugi jako minister wojny , jeden z podskarbich jako minister skarbu). Ponadto , bez prawa głosu : następca tronu, marszałek sejmu . Ministrów do  Straży powoływał król spośród wszystkich ministrów z korony i Litwy. Straż miała obradować raz w tygodniu , choć w praktyce zbierała się częściej. Straż Prawa stała  na czele całej administracji publicznej . Podlegały jej formalnie Komisje Rządowe ”Obojga Narodów” ( zatem wspólnie dla Korony i Litwy):Wojska, Policji, Skarbu i Edukacji Narodowej. Były to kolegialne zorganizowane ministerstwa , złożone z członków wybieranych przez sejm .Kierowali nimi ministrowie nie należący do Straży , co niewątpliwie osłabiło zasadę centralizmu w administracji. Dalszym osłabieniem centralizacji było bezpośrednie podporządkowanie komisji sejmowi , zezwalające im odwoływać się do decyzji Straży do władzy prawodawczej Do zadań utworzonej w czerwcu 1791 roku Komisji Policji –której podlegały główne miasta królewskie –należały nie tylko sprawy bezpieczeństwa i spokoju mieszkańców lecz także sprawy tzw.” Wygody publicznej „. Kraj podzielono na 8 – podległych Komisji –wydziałów politycznych, zwanych „intendencjami”, na których czele stali intendenci policji, mając do pomocy strażników. 

13. Wojewódzkie komisje porządkowe cywilno-wojskowe w latach 1789-1795

W zakresie administracji lokalnej powołano do życia już w 1789 roku Komisję Porządkowo Cywilno – Wojskowe, działające w danej ziemi, województwie lub powiecie. Nowy podział administracyjny wprowadziła ustawa z 2 listopada 1791 roku .Kraj został wówczas podzielony zasadniczo na województwa i powiaty, wyodrębniono jednak z tego podziału pewne ziemie,. Nie wprowadzono również władz administracyjnych I i II instancji , komisjom wojewódzkim nie podlegały bowiem odpowiednie komisje powiatowe. Do kompetencji komisji porządkowych należały niektóre sprawy wojskowe, kontrola ruch ludności, jak również prowadzenie wykazów statystycznych , udzielanie porad z zakresu rolnictwa , popieranie inicjatyw w rzemiośle i handlu, polepszenie komunikacji, sprawy podatkowe, organizacja służb pożarniczych , nadzór nad szkolnictwem parafialnym oraz sprawy opieki społecznej.    

 16. Samorząd terytorialny we Francji w XIX wieku.

 Rewolucja lipcowa 1830 roku zapoczątkowała we Francji przywracanie instytucji samorządu terytorialnego, zlikwidowanego w czasach napoleońskich. Ustawa gminna z 1831roku wprowadziła zasadę powoływania rad municypalnych w drodze wyborów. Z wyboru pochodzić także miały rady generalne i okręgowe. Przełomowe znaczenie miało przyznanie gminom osobowości prawnej w 1837 roku, co prowadziło do powstania własności komunalnej. Ustawy o administracji departamentalnej (z 1871 roku) i municypalnej ( z 1884 ) stworzyły system administracji terytorialnej, który przetrwał do lat osiemdziesiątych XX wieku. Utrzymano dotychczasowy podział na departamenty, okręgi, kantony i gminy. Utworzono działające w sposób ciągły komisje departamentalne, jako organy pomocnicze rad. Prefekci pozostali organami rządowej władzy wykonawczej oraz reprezentantami polityki rządu w departamencie W samorządzie gminnym wprowadzono w 1884 roku po raz pierwszy zasadę domniemania kompetencji rad municypalnych w sprawach gminnych.

 21. Reformy podziału administracyjnego w Prusach w I połowie XIX w.

 W latach 1808-1815 dokonano reorganizacji władz lokalnych. W 1815 roku wprowadzono jednolity system administracji terytorialnej. Kraj podzielono na: 1) Prowincje ( 10, od 1918r. 12 ) na czele stali nadprezydenci. Przy nadprezydencie utworzono radę prowincjonalną. Organem uchwałodawczo – kontrolującym samorządu prowincjonalnego był sejm prowincjonalny na czele z marszałkiem. Nadzór nad samorządem prowincjonalnym sprawował nadprezydent prowincji. Prowincje dzieliły się na : 2) Rejencje – na czele z prezydentami rejencji ( mianowanymi przez króla), z którymi współdziałał wydział obwodowy. Pełnił on funkcję sądu administracyjnego II instancji. 3) Powiaty – na czele powiatowej administracji ogólnej stali landraci ( starostowie). Podlegały im wszystkie sprawy administracji i policji powiatu. Podstawowym organem samorządy był sejmik powiatowy. Kompetencje: uchwały w sprawach lokalnych, wybór delegatów do sejmu prowincjonalnego, wybór członków wydziału powiatowego. Organem wykonawczym samorządu powiatowego był wydział powiatowy . Wydział sprawował nadzór nad samorządem gminnym , był też sądem administracyjnym I instancji. 4) Gminy miejskie i wiejskie – organami byli: przełożony ( naczelnik ) gminy wraz z ławnikami oraz przedstawicielstwo ( zgromadzenie ) gminne, jako organ uchwałodawczo – kontrolujący.

 22. Publiczna administracja terytorialna w Prusach w I połowie XIX wieku.

Pierwszy etap reform zarządu centralnego i administracji lokalnej przeprowadzony został na początku XIX w. Reformy te objęły zagadnienia społeczne, skarbowość, sądownictwo, wojskowość i administrację. Zniesiono kamery wojny i domen. Na czele prowincji stanęli nadprezydenci prowincji – reprezentanci króla. Na czele powiatów stanęli landraci.

 25. Organy autonomiczne w Galicji w latach 1862-1914.

 Ziemie polskie przyłączone do Austrii w wyniku rozbiorów, określone mianem Królestwa Galicji i Lodomerii, stały się po 1849 roku jednym a krajów koronnych monarchii Habsburgów. Galicja wchodząca w skład Cesarstwa Austriackiego na podstawie Dyplomu Październikowego  z 1860 roku oraz Patentu Lutowego 1861 rok otrzymała autonomię. W 1860 roku ustanowiono w Galicji Sejm Krajowy- jednoizbowy, -przedstawiciele pochodzili z powszechnych, nierównych, niedemokratycznych wyborów.  Sprawował nadzór nad administracją krajową, na czele sejmu stał Marszałek Krajowy. Wydział Krajowy- organ wykonawczy sejmu , wybierany na 6 lat -posiadał inicjatywę ustawodawczą,  sprawował nadzór nad samorządem terytorialnym, reprezentował kraj na zewnątrz. Władze Rządowe -najważniejsza zmiana to zmiana podziału z Dystryktów na Powiaty, oddzielono władze rządowe od samorządowych. Administracja Rządowa  a.      Minister do spraw Galicji (sprawy krajowe), b.      Namiestnik z Namiestnictwem we dworze (reprezentant cesarza), c.      Starosta ze Starostwem Powiatowym ( sprawował nadzór nad samorządem gminy)

5.W okresie autonomii oddzielono od administracji wymiar sprawiedliwości .Samorząd terytorialny występował na szczeblu powiatu i gminy (miejskie i wiejskie) 1.Powiat: a.      Rada powiatowa-organ uchwałodawczy –kontrolujący, b.      Wydział Powiatowy- organ wykonawczy – zarządzający. Rada powiatowa sprawowała nadzór na gminami i sprawami wewnętrznymi powiatu

2.Gminy: a.      Miejska- Rada Miejska-organ uchwałodawczy- nadzorujący; Magistrat –organ wykonawczo- zarządzający z Prezydentem lub Burmistrzem na czele, b.      Wiejskie- Rada Gminy –organ uchwałodawczo –nadzorujący  -Zwierzchność Gminna- organ wykonawczo- zarządzająca z   Naczelnikiem Gminy na czele              Samorząd Miejski i Gmina wykonywały zadania własne i pomocnicze. 

 28. Rada Administracyjna i Rada Stanu w Królestwie Polskim 1815-1830

Centralnym organem władzy i administracji była, odziedziczona po Księstwie Warszawskim, Rada Stanu . Różniła się ona jednak od swojej poprzedniczki w sposób znaczący, dzieli się bowiem na : Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu (Rada Stanu), Radę administracyjną . Zgromadzenie Ogólne pełniło te same funkcje co Rada Stanu w Księstwie W-skim, z tym , że w zakresie sądownictwa administracyjnego powołano specjalny organ, tzw. Delegację  Administracyjną (1816 – 1822 r) Po 1822 sądownictwo  adm. wróciło do Rady Stanu. Skład Zgromadzenia Ogólnego : namiestnik, ministrowie, członkowie kolegiów resortowych z tyt. radców stanu,  referendarze stanu ( zatrudnieni jedynie przy pracach Rady ). Przewaga elementu ministerialnego powodowała w praktyce kłopoty z zebraniem pełnego składu Zgromadzenia, trudno było bowiem pogodzić obowiązki wynikające z kierowania resortem z uczestnictwem w obradach tego ciała. W rezultacie regularnie uczestniczyli w pracach Rady Stanu radcy stanu nadzwyczajni ( niezwiązani z żadną komisją resortową ) oraz referendarze, co w istocie prowadziło do obniżenia się autorytetu tej instytucji. Skład Rady Administracyjnej : ministrowie, inne osoby powołane przez króla pod przewodnictwem namiestnika.  R A to organ doradczy wobec monarchy, swoisty gabinet ministrów, który rozpatrywał sprawy przekraczające wyłączną właściwość poszczególnych szefów resortów. W 1826 r po śmierci gen. J. Zajączka na czele Rady stanął prezes mianowany przez króla (spośród członków Rady ), a zakres jego uprawnień uległ rozszerzeniu o kompetencje namiestnika. O d tego momentu Rada Administracyjna staje się najwyższym organem władzy wykonawczej i administracyjnej, reprezentującym osobę monarchy i działającym w jego zastępstwie.

 29. Ewolucja podziałów administracyjnych w Królestwie Polskim 1815-1914.

 Utworzone w 1815 roku Królestwo Polskie – dekretem carskim ustanowił Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego oraz Tymczasową Radę Stanu. Rząd tymczasowy składał się z pięciu namiestników królewskich i działał kolegialnie. Dekretem z 20 maja 1815 roku utworzono również władze ministerialne. Były to dwa Ministerstwa: Przychodów i Skarbu oraz Spraw wewnętrznych. W 1815 roku cesarz Aleksander I nadał Królestwu Polskiemu Ustawę konstytucyjną. W odniesieniu do administracji zastosowano zasadę całkowitej niemal kolegialności zarządu i to na szczeblu centralnym jak i terytorialnym. W latach 1815-1830 Królestwo Polskie było monarchią konstytucyjną. Po upadku powstania listopadowego doszło do faktycznego zawieszenia konstytucji Królestwa Polskiego. W odniesieniu do rządu nastąpiły jednak istotne ograniczenia. Radzie Administracyjnej przewodniczyć miał namiestnik. Rada Stanu podporządkowana została Radzie Państwa Cesarstwa Rosyjskiego , pozostawiono jedynie trzy Komisje Rządowe. W zakresie administracji terenowej utrzymano dotychczasowy podział terytorialny na województwa, obwody, powiaty i gminy. W 1837 roku województwa przemianowano na gubernie a w 1842 roku obwody na powiaty zaś powiaty na okręgi. W miastach urzędy municypalne przemianowano na magistraty. W latach 1861-62 samorząd terytorialny został powierzony radom gubernialnym i radom powiatowym. W zbiorowych gminach wiejskich wprowadzono na wzór rosyjski samorząd,  który tworzyły: zgromadzenie gminne, wójt, urząd i sąd gminny. W gromadach natomiast : zgromadzenie gromadzkie i starosta. Ukazem cesarskim z 25 lutego 1864 roku utworzony został Komitet do Spraw Królestwa Polskiego, którego celem była likwidacja istniejących jeszcze odrębności w administracji. Bezpośredni nadzór powierzono Komitetowi Urządzającemu. Rezultatem prac obu komitetów było zniesienie w 1867 roku Rady administracyjnej, Rady stanu oraz komisji rządowych. Odtąd wszystkie instytucje w Królestwie podlegały strukturom administracji centralnej Cesarstwa Rosyjskiego.

 30.  Administracja terytorialna w Królestwie Polskim w latach 1815-1830

 W królestwie Polskim zrezygnowano z obowiązującego w Księstwie Warszawskim systemy francuskiego. Na czele województwa stanął organ kolegialny – komisja wojewódzka. We wszystkich sprawach decydowała ona większością głosów, a stojący na jej czele prezes był jedynie organem wykonawczym. Komisja wojewódzka podlegała Radzie Stanu i ministrom. W terenie polecenia komisji wykonywali komisarze obwodowi, działający jako delegaci w poszczególnych obwodach. Administracja miejska – opierała się na urzędach municypalnych, zwanych później ( od 1842 ) magistratami. Składały się one w dużych miastach z prezydenta i radnych, a w małych miastach – z burmistrza i ławników. Urzędnicy  miejscy nie pochodzili  z wyboru – byli mianowani przez odpowiednie władze rządowe. Na czele gmin stali wójtowie, którymi zostawali  właściciele wsi. Wydane w 1818 r przepisy jednoznacznie o tym przesądzały. 

 31. Administracja terytorialna w Królestwie Polskim po powstaniu listopadowym.

 W pierwszych dniach powstania władzę naczelną sprawowała Rada Administracyjna. Następnie Rada Adm. przemianowała się w Rząd Tymczasowy, który powierzył urząd dyktatora gen. Józefowi Chłopickiemu. Chłopicki rozwiązał Rząd Tymczasowy i powołał Radę Najwyższą Narodową , której powierzył kierowanie administracja. Dzieliła się ona na 5 selekcji: dyplomatyczna, skarbową administracyjną, wojny oraz sprawiedliwości i oświaty. Sejm po ustąpieniu Chłopickiego ze stanowiska dyktatora powierzył kierowanie powstaniem Rządowi Narodowymi , na czele z ks. Adamem Jerzym Czartoryskim. Zdetronizowano cara Mikołaja I i zlikwidowana unię Królestwa Polskiego z Cesarstwem Rosyjskim. 17.08.1831 Sejm nowa uchwałą zmienił organizację Rządu Narodowego. Władze rządową powierzono prezesowi rady ministrów . Prezes mianował swojego zastępcę  oraz 6 ministrów , zasiadali z głosem doradczym. W zakresie administracji terenowej nie wprowadzono zmian. Utrzymane zostały komisje wojewódzkie...