socjologia pojęcia, teorie itp.pdf

Socjologia - semestr zimowy 2008/2009

I. Pojęcia

Socjalizacja – proces, który kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w społeczeństwie. W

czasie jego trwania jednostka przyswaja sobie obowiązujące w otoczeniu społecznym:

Umiejętności niezbędne do życia, np. porozumiewanie się.

Ideały, reguły i normy postępowania, wartości oraz symbole, np. symbolika narodowa

Role społeczne, np. ojca, dziecka, pracownika, ucznia.

Fazy socjalizacji

Socjalizacja pierwotna – odbywa się w dzieciństwie, w wyniku kontaktów z rodzicami i rówieśnikami,

których zachowania jednostka naśladuje.

Socjalizacja wtórna – odbywa się w późniejszym czasie i trwa do końca życia, dokonuje się pod

wpływem instytucji społecznych; na tym etapie jednostka ma duży wpływ na kształtowanie siebie.

Rola społeczna – zespół norm postępowania, nakazów, zakazów, cech psychicznych i fizycznych oraz wartości,

które tworzą pewien wzór wytworzony przez społeczeństwo. Pojęcie to nawiązuje do

terminologii teatralnej: podobnie jak rola teatralna, rola społeczna odnosi się do zewnętrzności,

określa sposób postępowania człowieka, który jak aktor musi się jej nauczyć, a w jej odgrywaniu

ma niewielki margines swobody. Niewywiązanie się z roli społecznej powoduje pewne

dolegliwości ze strony społeczeństwa. Człowiek odgrywa w swoim życiu wiele ról społecznych, z

którymi wiążą się obowiązki, często trudne do pogodzenia. Taką sytuację nazywa się konfliktem

ról.

Grupa społeczna – zbiorowość, składająca się z trzech lub więcej osób, pomiędzy którymi zachodzą różnego

rodzaju więzi i zależności o względnie trwałym charakterze. Grupą społeczną jest rodzina,

klasa, szkoła, społeczeństwo, naród.

Cechy grupy społecznej:

Liczy przynajmniej 3 członków,

Zachodzą w niej rozmaite interakcje,

Ma własne reguły postępowania, wartości oraz symbolikę,

Ma swoje cele, których realizacja wzmacnia spójność grupy,

Stanowi jedność na zewnątrz, zachowuje odrębność od innych grup i zbiorowości,

Posiada przywódcę i strukturę wewnętrzną, funkcjonuje w niej ustalona hierarchia – każdy członek

pełni w niej określoną funkcję.

Struktura społeczna - w socjologii jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa

np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne

procesy oraz występuje hierarchia społeczna. Jest to też układ stosunków społecznych

pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.

Socjologia - semestr zimowy 2008/2009

Wyróżnia się:

Mikrostrukturę - tworzą ją relacje w obrębie małych grup społecznych, np. wspólnot rodzinnych,

społeczności lokalnych, kręgów rówieśniczych i towarzyskich

Makrostrukturę - tworzą ją duże grupy i relacje między warstwami, klasami, grupami społeczno -

zawodowymi.

Zróżnicowanie społeczne ( dyferencjacja społeczna ) - układ społeczny, najczęściej hierarchiczny, powstały na

skutek występowania w każdym społeczeństwie różnic i barier między ludźmi i

grupami społecznymi.

Wyodrębniony wg różnych kryteriów: wykształcenia, zawodu, pełnionych ról

społecznych, wieku, prestiżu, stanu majątkowego i innych. Niektóre podziały są

bardziej sztywne, inne mniej, np. przynależność do kasty, w której pozycja społeczna

jednostki jest dziedziczna, trudno zmienić, natomiast w nowoczesnym

społeczeństwie przynależność społeczna zależy zazwyczaj od posiadanych przez

jednostkę umiejętności, zdolności, zawodowych kwalifikacji oraz determinacji w

dążeniu do osiągnięcia zamierzonego celu.

II. Rodzina: modele i przemiany

Rodzina – najstarsza ją najpowszechniejsza forma życia społecznego, która odgrywa ogromną rolę w życiu

każdego człowieka. Tworzą ją połączeni węzłem małżeńskim kobieta i mężczyzna, ich potomstwo a w

szerszym znaczeniu także ogół krewnych obu małżonków. Często rodzina nazywana jest podstawową

komórką społeczną .

Funkcje rodziny:

Ekonomiczna - zaspokojenie podstawowych potrzeb materialnych jej członków,

Seksualna – społecznie akceptowana forma współżycia płciowego,

Stratyfikacyjna – nadawanie przez rodzinę pozycji społecznej jej członkom,

Opiekuńcza – opieka nad dziećmi, osobami w podeszłym wieku i chorymi,

Kulturowa – przekazywanie młodemu pokoleniu dziedzictwa kulturowego,

Rekreacyjna – zaspokojenie potrzeb odpoczynku i rozrywki,

Socjalizacyjna – wychowanie potomstwa,

Prokreacyjna – wydanie na świat potomstwa.

Rodzina nuklearna – to model, który składa się z rodziców i dzieci (rodzina dwupokoleniowa) Dominuje on w

społeczeństwach nowoczesnych.

Rodzina tradycyjna – przeciwieństwo rodziny nuklearnej, obejmuje ona klika pokoleń, model ten

charakterystyczny jest dla społeczeństw słabo rozwiniętych.

Socjologia - semestr zimowy 2008/2009

III. Wspólnota a stowarzyszenie wg F. Tönniesa

Ferdinand Tönnies (ur. 26 lipca 1855 koło Oldenswort - zm. 9 kwietnia 1936 w Kilonii), niemiecki socjolog i

filozof. Od 1913 r. profesor uniwersytetu w Kilonii.Tönnies wpisuje się w tradycję socjologii rozumiejącej.

Inspirował się filozofią Thomasa Hobbesa oraz Artura Schopenhauera. Jego zdaniem społeczeństwo ma swe

źródła w woli tworzących je jednostek, ale jest jednocześnie bytem wobec jednostek nadrzędnym i od nich

niezależnym.

Twórca koncepcji więzi społecznej, na którą składają się dwa typy zbiorowości społecznej: wspólnota (niem.

Gemeinschaft) i zrzeszenie (stowarzyszenie) (niem. Gesellschaft).

Wspólnota –(grupa typu Gemeinschaft ) to grupa w której pomiędzy członkami zachodzą ścisłe relacje

emocjonalne i która to grupa pozostaje w skupieniu przestrzennym. Wspólne terytorium to element, z którego

wspólnota może zrezygnować na jakiś czas, we wspólnocie pozostaje się zwykle całe życie.

Zrzeszenie – (grupa typu Geselschaft ) to grupa celowa powstała aby realizować potrzebę swych członków. To

podmioty świadomie powodują zrzeszenie, aby zrealizować swoje konkretne cele i potrzeby. W zrzeszeniu cel

jest precyzyjnie określony. Zrzeszenie jest grupą o genezie konwencjonalnej. Opiera się na umowie między

członkami. Ze zrzeszenia można wystąpić.

IV. Socjologiczne koncepcje E. Durkheima: społeczeństwo jako byt sui generis, „fakt

społeczny”, koncepcja typów samobójstw, pojęcie anomii

Socjologia w ujęciu Durkheima to najważniejsza i najbardziej podstawowa spośród nauk społecznych.

Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis (swoistą). Jest ona zewnętrzna w stosunku do

jednostki. Jest zawsze przez jednostkę zastana, a jednostka przyswaja ją w procesie socjalizacji. Społeczeństwa

nie należy traktować jako sumy jednostek (realizm socjologiczny). Kluczowym elementem badań

socjologicznych są fakty społeczne .

Fakty społeczne - wszelki sposób postępowania, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę

zewnętrznego przymusu.

- sposób postępowania, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak

własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji.

Socjolog powinien traktować fakty społeczne "jak rzeczy", czyli odrzucić wszelkie założenia i uprzedzenia na ich

temat, stanąć "na zewnątrz" badanych zjawisk. Fakty społeczne stanowią odrębną klasę zjawisk, która w tylko

niewielkim stopniu może być wyjaśniana przez odwołanie się do innych, pozaspołecznych klas zjawisk. W

społeczeństwie zachodzą bowiem zjawiska jakościowo odrębne od tych, które charakteryzują świadomości

indywidualne; nie mogą być zatem z nich wywodzone ani do nich redukowane.

a) Materialne fakty społeczne - Społeczeństwo - Strukturalne składniki społeczeństwa np:

kościół, instytucje itd. - morfologiczne składniki społeczeństwa np: rozmieszczenie ludności,

kanały informacyjne itd.

b) Niematerialne fakty społeczne - Moralność - świadomość zbiorowa - Wyobrażenie zbiorowe

- Prądy społeczne

Durkheim swoją teorią FAKTÓW SPOŁECZNYCH w dużym stopniu określił zadania socjologów. Był zdania, iż

socjologia tudzież socjolodzy winni zajmować się studiowaniem faktów społecznych.

Zdaniem Durkheima, socjolog zbliżając się do faktów społecznych winien zachowywać się tak jakby wszedł w

obcy mu świat tj. wyzbyć się wszelkich uprzedzeń. Powinien wprawić się w stan ducha w jakim znajdują się np.:

fizycy czy chemicy wtedy gdy zapuszczają się w nie zbadane jeszcze regiony swej działalności naukowej. Jego

Socjologia - semestr zimowy 2008/2009

postulat metodologiczny zbliżony był do metodycznego wątpienia Kartezjusza – była to inaczej mówiąc próba

odnalezienia socjologicznego COGITO – punktu, od którego można byłoby zacząć budowę gmachu rzeczywiście

pewnej wiedzy. Tym punktem dla Emile Durkheima była EMPIRIA.

Utopia epistemologiczna nakazywała badaczowi zachowywać się w duchu zasady relatywizmu kulturowego –

wchodząc w obcy świat, badacz zmuszony jest wyzbyć się wcześniej wiedzy, poznanych praw moralnych, zasad

postępowania etc. – jego zadaniem jednak jest poznawanie nowego świata, w który wkroczył takim jaki

faktycznie jest, nie zaś taki jaki powinien być..

Nauka winna czerpać elementy swych wstępnych definicji z danych zmysłowych – to nie wiedza przednaukowa

jest drogowskazem ale wrażenia czy zmysłowe doświadczenia.

Fakty społeczne traktowane jako rzeczy – możliwe są do poznania jedynie drogą obserwacji i eksperymentów,

stopniowo przechodząc od cech najbardziej zewnętrznych do cech mniej widocznych i głębszych. Tylko

zewnętrzne poznanie jest możliwe, gdyż fakty społeczne tj. rzeczy są: - Sprzeczne z ideą – którą poznaje się od

wewnątrz - Zewnętrzne wobec jednostki.

Człowiek jest istotą Homo Duplex - z jednej strony jest organizmem "biopsychicznym", kierowanym przez

instynkty, a z drugiej jest istotą kierowaną przez moralność i inne elementy wytwarzane przez społeczeństwo.

Tym, co pozwala człowiekowi wyjść poza "zwierzęcą" naturę jest najczęściej religia, która narzuca określony

system normatywny i jest sposobem uregulowania zachowań.

Filozofia człowieka – HOMO DUPLEX Pomimo wielokrotnie deklarowanej niechęci do filozofii Durkheima

niemożliwe byłoby mówienie o postulatach tego autora bez nuty tejże nauki. Chociażby dzięki jego

wykształceniu oraz licznych nawiązań do wielu założeń filozoficznych.

Jednym z takich postulatów, w których filozofia odegrała wielką role jest wyobrażenie o istocie człowieka i jego

człowieczeństwu. Od zawsze badacze/filozofowie zmagali się z problematyką człowieka składającego się z ciała i

duszy(dwóch sprzecznych biegunów). Problematyka HOMO DUPLEX na przestrzeni wieków była tłumaczona

różnie, jednak nigdy nie można było znaleźć konsensusu pomiędzy przyziemnością zwierzęcą i wyniosłością

ludzką.

Biegunowy podział człowieka na istotę biologiczną jej wrażenia, zmysły, instynkty, popędy z drugiej zaś strony

dusza, myślenie, moralność i RELIGIA. W oczach Durkheima te dwa bieguny w człowieku są od zawsze w

konflikcie. Ów konflikt polega na grze opierającej się na zasadzie 0 -1 – jeżeli człowiek chce postępować jak

zwierze, wówczas przegrywa jego natura wyniosła – jego człowieczeństwo – i na odwrót. Te dwa bieguny

prowadzą ciągłą bitwę, w której wygrać może tylko jeden z nich.

Takim punktem przejścia z natury zwierzęcej w pełne człowieczeństwo jest rzecz tudzież fakt społeczny bliżej

nazywanym religią. Dzięki religii tj. przejściu z czasu profanum w czas sacrum, który wywiera zewnętrzny wpływ

na jednostkę w postaci np.: lęku, szacunku prowadzi jednostkę do pohamowania zwierzęcych instynktów,

popędów i wówczas uwalnia się spod hamulców człowieczeństwo.

Czas sacrum i profanum różnicuje to co jest jednostkowe(zwierzęce, egoistyczne) od tego co jest zbiorowe

tudzież społeczne(ludzkie, moralne, altruistyczne). Społeczeństwo(które jest ponad jednostką) wywiera

zewnętrzny wpływ na jednostki, który sprowadza je do zachowań odpowiednich tylko naturze ludzkiej tj.

zbiorowe, moralne, altruistyczne postępowanie ludzi.

Wyniosłość zbiorowości nad jednostką. Twierdzenie wyższości(zewnętrzności) społeczeństwa nad jednostką u

Durkheima nie ma jedynie zabarwienia filozoficznego, ów autor był zdania, iż jest możliwe do uzasadnienia

empirycznego.

4 argumenty przemawiające „za” empirycznym uzasadnieniem postulatu wyższości społeczeństwa nad

jednostką. Społeczeństwo to nie suma jednostek:

• Analogia z nauk przyrodniczych – zjawiska życiowe nie można wyjaśnić przez powołanie się na właściwości

komórek, z jakich składa się organizm (jednostka). (Dlaczego więc można przypuszczać, że wiedza o jednostkach

może w jakikolwiek sposób tłumaczyć tajemnice życia społecznego?)

• Psychologia tłumów – ludzie zachowują się inaczej w zbiorowości(aktorzy – odgrywają swoje role) a z racji, iż

jednostki rzadko bywają w stałym odosobnieniu – takie „zrazy psychiczne”, mają tendencje do utrwaleń w

postaci wyobrażeń zbiorowych.(socjologia Durkheima znacznie różnicuje się z psychologią tłumów)

• Zastana rzeczywistość – jednostka nie wymyśla stosowanych przez siebie metod pracy, nie wynajduje

praktykowanej przez siebie religii, nie tworzy języka stosowanego przez siebie – ale wszystko to w drodze

socjalizacji przyswaja sobie tj. dostosowuje się do norm powszechnie obowiązujących w danej zbiorowości.

• „Fałszywe” wyobrażenia jednostek – Chcemy działać jako egoiści tym czasem kierujemy się

bezinteresownością, uważamy, iż jesteśmy rozumni a tym samym jesteśmy niewolnikami bezsensownych

przesądów. Reasumując – zamierzenia jednostki są bezsilne wobec praw rządzących społeczeństwem

Socjologia - semestr zimowy 2008/2009

W swoim pierwszym większym dziele O podziale pracy społecznej (1893 r.) Durkheim wyróżnił dwa typy więzi /

solidarności :

solidarność mechaniczną (charakterystyczna dla społeczeństw pierwotnych) - opiera się na

podobieństwie pomiędzy jednostkami i jednolitym dla wszystkich jednostek systemie norm ujętym w

(prawo karne), świadomość indywidualna jest zaś niemal tożsama ze świadomością zbiorową

solidarność organiczną (charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych) - opiera się na

zróżnicowaniu jednostek i społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy (którą reguluje

prawo kooperacyjne (restytucyjne) np. prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość

zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję.

Anomia - pojęcie wprowadzone do socjologii przez Emila Durkheima (1858-1917).Jest to zjawisko rozprężenia

norm społecznych, braku nowych wartości, upadającej moralności, wiary religijnej, spowodowane

transformacją systemu aksjonormatywnego. W związku z tym zjawiskiem, pojawia się poczucie

bezsensowności, jednostka czuje się zagubiona, co może prowadzić do samobójstwa.

Uważał on, że w toku dziejów maleje rola represyjnego prawa karnego, rośnie natomiast rola prawa

restytucyjnego. Przyczynami są: wzrost liczby ludności, komplikacja struktur społecznych i postęp podziału

pracy. Konsekwencją podziału pracy jest jednak powstawanie napięć i zjawisko anomii ze względu na brak

instytucji, które przejęłyby funkcje regulujące pełnione dotąd przez religię i tradycyjne państwo. Zjawisko to

analizuje Durkheim w pracy pt. Samobójstwo (1897 r.), w której argumentuje, że samobójstwa można

tłumaczyć czynnikami o charakterze społecznym. Była to praca przełomowa także ze względów

metodologicznych: opierała się na wtórnej analizie oficjalnych danych statystycznych.

Durkheim podzielił samobójstwa na 4 rodzaje:

samobójstwo anomiczne (w przypadku zakłócenia ładu społecznego)

fatalistyczne, (gdy nie ma innego wyjścia)

egoistyczne (inaczej egotyczne)

altruistyczne (oddanie za kogoś życia)

Jako, że człowiek jest istotą o dwoistej naturze (dusza i ciało, dobro i zło) społeczeństwo może być również

egoistyczne lub altruistyczne.

Wzorcową instytucją społeczną, czyli ustalonym zespołem społecznych działań i idei, była dla Durkheima religia.

Pełni ona w społeczeństwie takie funkcje jak: inicjację jednostki do życia zbiorowego, integrowanie zbiorowości,

kultywowanie tradycji grupowych oraz podtrzymywanie jednostki w ciężkich chwilach. Durkheim nie

przywiązywał wagi do treści wierzeń religijnych skupiając się na ich funkcjach; bóstwa uważał zaś za

symboliczną reprezentację społeczeństwa. W swoich analizach religii ( Elementarne formy życia religijnego ,

1912 r.) podejmuje po raz kolejny.

V. Klasy i warstwy w klasycznych ujęciach (K. Marks a Max Weber).

Funkcjonalistyczna koncepcja zróżnicowania . Konfliktowa koncepcja

społeczeństwa

Klasa społeczna , jeden z podstawowych terminów służących do określania stratyfikacji społeczeństwa. Termin

ten wprowadzony został przez Hegla, który wyróżniał klasy: rolniczą, przemysłową i myślącą.

głównymi twórcami teorii klas był Marks i Weber.

Karol Marks - większość swoich prac poświęcił zagadnieniu stratyfikacji, lecz nie wypracował samego pojęcia

klasy. Informacje na ten temat możemy jednak wyczytać z pewną dokładnością z napisanej części prac Marksa.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: