SKRYPT
PSYCHOLOGIA OGÓLNA
Materiał wykładowy z roku akademickiego 2004/2005
Wykłady prowadził ks. dr Sławomir Bukalski
na Wydziale Teologicznym
Uniwersytetu Szczecińskeigo
Autorzy:
Sedino AoDi 2005
Etymologia słowa: psyche – z gr. dusza, umysł; logia – z gr. nauka
Historia psychologii: od starożytności do XIX w. (XIX w. jest to czas rozwoju wszystkich nauk) psychologia traktowana jest jako nauka o duszy i rozumie. Dopiero w 1879r. Wilhelm Wundt w Lipsku otwiera pierwsze laboratorium psychologiczne. Jest to przyczyna wyodrębnienia się psychologii z pośród innych nauk.
Czym była psychologia dla:
Arystotelesa – dusza zasadą życia, twórca pierwszego dzieła psych. „De anima”;
św. Tomasza – dusza jako forma ciała’ złaczona z nim;
Kartezjusza – psychologia jako dziedina refleksji nad człowiekiem inna niż filozoficzna, człowiek jako organizm który można badać, człowiek jest złożony (dualizm) z ciała i psyche stąd wzajemne oddziaływanie które zachodzi w mózgu;
empirystów – interesował ich umysł, rozwój umysłu jest wynikiem doświadczeń i interakcji z otoczeniem co wpływa na psyche (spór empiryzm a racjonalizm; idee nabyte a wrodzone);
Weber’a – jako fizjolog badał receptory mięśniowe i reakcje na bodźce;
Helmholtz’a – również fizjolog badał zmysły.
Psych. przednaukowe – na podstawie pojedynczych przypadków dokonuje się uogólnienia, wyniki poznawcze trudno zweryfikować
Psych. naukowa – przeciwieństwo psych. przednaukowej, problem uogólniania
Parapsychologia – od podmiotu poznającego nie jest wymagana wiedza
Eksperyment Wundt’a: osobom poddającym się eksperymentowi (studenci) zaaplikowano proste bodzce zmysłowe szybkie i wolne tykanie metronomu, zaobserwował że szybkie tykanie powoduje zdenerwowanie i napięcie natomiast po usunięciu bodźca następuje odprężenie, stosował metode introspekcji badani określali własne przeżycia, wrażenia mając nadzieję że pozna „tablicę świadomości”(myśli, racje innych); Krytyka eksperymentu Watson: był behawiorystą babania należy ograniczać do metod dających się zew. sprawdzić metoda introspekcji nie jest naukowa próbuje ująć rzeczy ale na jej podstawie nie da się ustalić praw
Obserwacja – to co osoby mówią, robią stanowi podstawę do wypowiadania poglądów na temat ich zachowania, jest to proces dość łatwy gorzej z interpretacją
Podejście naukowe – zaprzeczenie poznania potocznego celem jest dojście do wiedzy (teoria), charakteryzuje się uporządkowaniem metodologicznym, ściśle określony przedmiot, eliminuje czynniki poza naukowe, kompetencja badań
Psychologia – naukowe studium zachowania i doświadczenia, zmierza do wyjaśnienia mechanizmów ludzkich zachowań i zawiera światło spojrzenia antropologicznego
Rozumienia psychologii:
a) Psych. jakonauka przyrodnicza – bada człowieka jako element natury, językiem podejścia naturalistycznego to j. znaków, fakt naukowy jest rozumiany nomotetycznie (nomos-prawo) dana prawidłowość zachowania ma duże prawdopodobieństwo powtórzenia się jest to formowanie ogólnych prawideł (uogólnienia), ważne są relacje ilościowe, związki przyczynowo skutkowe
b) Psych. jako nauka humanistyczna – człowiek przekracza naturę, jest bytem świadomym, fakty naukowe są interpretowane idiograficznie (opis zachowań wyjątkowych niepowtarzalnych), nie są ważne uogólnia prawidłowości ale jednostkowe przypadki, rozpatruje się relacje jakościowe, bada się człowieka oprócz układu nerwowego i mózgu w zależnościach interpersonalnych
Metody badawcze psych.:
a) obserwacja - podstawowa metoda stosowana w psychologii, warunki poprawnej obserwacji: celowość, planowość, selektywność, obiektywność, nie jesteśmy wstanie poznać całego człowieka
b) introspekcja - analiza własnych przeżyć, zachowań, zdobyte w ten sposób informacje, mogą być zniekształcone poprzez mechanizmy obronne (człowiek nie może być jednocześnie przedmiotem i podmiotem), ze względu na sposób przeprowadzania badań wyróżnia się introspekcję obserwacyjną oraz introspekcję eksperymentalną.
c) eksperyment - forma obserwacji gdzie wywołuje się zjawisko, w które wprowadza się osobę badając jak ona się zachowa w tej sytuacji, ustala się relacje związków zmiennej zależnej ze zmiennymi niezależnymi (cel), samo zjawisko, jak również jego uwarunkowania są dokładnie kontrolowane i opisywane
d) krzywa Gaussa 16%/ 68%/16%
e) ankieta - zawiera zestaw specjalnie dobranych pytań (kilka lub kilkadziesiąt) otwartych i ogólnych, na które badana osoba udziela odpowiedzi
f) kwestionariusz - zawiera zestaw specjalnie dobranych pytań zamkniętych, na które wystarczy odpowiedzieć tak lub nie; odpowiedzi są skategoryzowane, zawiera nierzadko kilkaset pytań ma klucz rozwiązań.
g) wywiad psych. - rozmowa prowadzona w ściśle określonym celu, którym jest poznanie aktywności człowieka, a także postawienie diagnozy i opis ewentualnych zaburzeń zachowań, prowadzący rozmowę zmierza do uzyskania pewnych, ściśle określonych informacji
h) test psych. - jest kombinacją obserwacji, ankiety i kwestionariusza celem testu jest ustalenie o ile wielkość natężenia danej cechy lub cech psychicznych badanej osoby odbiega od wartości przeciętnych w grupie
i) metody statystyczne - uprawniają do wyciągania ogólnych wniosków.
W psych. nie ma praw absolutnych, są tylko prawidłowości oparte na rachunku prawdopodobieństwa (przyczyna zachowania->ustalenie prawidłowości->przewidywane zachowanie). Są różne sposoby postrzegania człowieka, ale istnieje pewien obraz człowieka, na którym buduję się teorie.
Ujęcie zapoczątkował fr. chirurg Paul Broks. Trafił do niego pacjent, który nie mógł mówić mimo, że miał zdrowy aparat mowy. Okazało się że za mowę odpowiada lewa część mózgu, na której stwierdził nieprawidłowości. Stąd wniosek że mowę kontroluje lewy płat mózgowy i za niego jakoś odpowiada.
Niem. Gustaw Friech w czasie wojny badał obszary mózgowe i formułował tezy.
W XIX w. uzyskano liczne i ważne dowody na większość sformułowanych tez, np. relacje między mózgiem a członkami władzami człowieka. Później poruszano kwestie dziedziczności (np. zależności między dziedziczeniem a funkcjonowaniem mózgu). Pyt. Jaki wpływ ma bio-chemia na zachowanie organizmu?, jak mózg przesyła informacje?. Ustalono wpływ pracy mózgu na pewne zachowania, ale nadal brak inf. Dzięki badaniom mózgu posiadamy mapy mózgu lewa półkula(mowa, rozumienie pewnych treści, pisanie), prawa półkula (spostrzeganie, wyobraźnia, muzyka) ich funkcjonowanie i za co są odpowiedzialne.
Watson nie uznał spekulacji odnośnie wew. procesów tylko zachowanie.
Pawlow słynny eksperyment z psem, którego warunkował bodźcem dźwiękowym(pies dostawał ślinotoku, mimo że po pewnym czasie nie dostawał pożywienia). Odkrył odruch bezwarunkowy, wskazał drogę do przewidywania i kontrolowania zachowań, w procesie uczenia się uznał ż można kształtować formy zachowania, człowieka opisał jako istotę bierną zależną od środowiska zew. Skiner badał jak kontrolować człowieka, zmieniać jego zachowanie (podobnie jak tresurę przechodzą zwierzęta)
Behawioryzm redukuje człowieka do zachowań warunkowanych bodźcami (determinizm).
Tzw. grupa psych. postaci. Krytykowali behawiorystów, bo najważniejsze jest jak bodźce zostaną odebranei zinterpretowane przez czł., czł. jest istotą aktywną od niego zależy analiza przetważanie inf., on nadaje sens i wyciąga wnioski, każdy inaczej odbiera i interpretuje bodźce.
Piaget interesował się jak czł. od dziecka zdobywa wiedzę, twierdził zresztą słusznie, że rozwój nie zależy tylko od warunków środowiska ale też od wew. procesów przetwarzania strukturalizowania wiadomości (indywidualne cechy wrodzone).
Poznawczy sposób sięga do przeszłości mówi o teraźniejszości i przewiduje przyszłościowy rozwój czł. Jest przeciw determinizmowi bierności człowieka.
Gł. przedstawicielem jest Z. Freud twórca teorii psychoseksualnej. Z początku reprezentował czysto biologiczny punkt widzenia czł., ale zauważył, że jego pacjenci zgłaszający się z różnymi dolegliwościami większości byli zdrowi. Objawów, więc doszukiwał się w nieświadomości (to, co niewidoczne jest nieświadome). Metodą jego badań była hipnoza potem stworzył własną, wolnych skojarzeń; obie były przeprowadzane we śnie, bo czł. wówczas się nie kontroluje(marzenia senne). Zwrócił uwagę na przejęzyczenia, które miały być objawami tego, co czł. ukrywa w podświadomości. Czł. rodzi się z nieświadomymi popędami, które chce zaspokoić w życiu. Gł. popędami są p. seksualny i p. samozachowawczy, które są tłumione przez otoczenie to rodzi lęki. W jego teorii czł. jest zdetrminizowany, nie ma wolnej woli tym samym nie może się samorealizować. Od Freuda zwrócono uwagę, że na prawidłowy rozwój charakteru ma wpływ już okres naszego dzieciństwa.
Pozytywny sposób patrzenia; nie ma czynników nadprzyrodzonych, w tym Boga, najwyższy stpień zajmuje człowiek (podmiot aktywny, ma złożenia, cel, widzi swoje ograniczeni, itd.). Ta teoria ma wielu zwolenników, gł. terapeutów, psychoterapeutów, psycholodzy kliniczni. A priori odrzuca zewnętrzną sterowczość i nieświadomość człowieka. Priori zakłada wewnętrzny mechanizm sterowania człowieka. To protest przeciwko deternizmowi i pasywności. Karl Rogers – kwestia terapii. Jego rozróżnienie na pacjenta (ten, kto przychodzi wie co mu jest) i klienta (przychodzi z problemem i wie kto mu może pomóc). Abraham Maslow – hierarchia potrzeb – potrzeba samorealizacji (bez definiowania), zaś potrzeby fizjologiczne (najniższe).
Ks. Dr: Jeśli chcemy komuś pomóc, to dopuszczalny jest eklektyzm.
Spośród wszystkich układów organizmu ludzkiego do najważniejszych należą układ nerwowy i układ wydzielania wewnętrznego. Dzięki nim możliwe jest współdziałanie poszczególnych narządów czy tkanek ustroju człowieka. Układy te wzajemnie się uzupełniają, a w obrębie mózgu integrują.
Cały układ nerwowy o tyle funkcjonuje w sposób specyficznie ludzki, o ile jest kontrolowany przez wyższe ośrodki nerwowe, które nadają wszystkim funkcjom organizmu ludzkiego całkiem nowe znaczenie. Nawet, jeśli człowiek zewnętrznie wykonuje te same funkcje (np. jedzenie) co zwierzęta, to poprzez towarzyszące tym funkcjom procesy świadomości i refleksji mają one zupełnie inne znaczenie. U podłoża tkwi zasada bezrefleksyjnego odruchu czy instynktu.
układ nerwowy
układ obwodowy układ ośrodkowy
(mózg i rdzeń kręgowy)
somatyczny autonomiczny
(tzw. szkieletowy który kontroluje (tzw. wegetatywny, który kontroluje funkcje samoregulacji
ruchy dobrowolne mięśni szkieletu) narządów wewnętrznych i gruczołów)
sympatyczny parasympatyczny
(pobudzający) (uspokajający)
ważniejsze pojęcia:
o Układ nerwowy – elektrochemiczny system błyskawicznej komunikacji w organizmie , składa się ze wszystkich komórek nerwowych ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Podstawową jednostką całego układu nerwowego jest komórka nerwowa zwana neuronem, której zadaniem jest przewodzenie informacji w postaci impulsu nerwowego.
o Nerwy – „przewody” aksonowe w postaci wiązek łączących układ ośrodkowy z mięśniami, gruczołami i narządami zmysłów
o Somatyczny układ nerwowy – kontroluje świadome ruchy mięśni szkieletowych
o Autonomiczny układ nerwowy – zwany inaczej wegetatywnym (łac. vegeto = ożywiam, pobudzam) kontroluje gruczoły i mięśnie narządów wewnętrznych (np. serce – bicie serca). Zazwyczaj działa samodzielnie, choć niekiedy może być wykorzystywany jako tzw. „pilot”. Z psychologicznego punktu widzenia jego działanie ma duże znaczenie ze względu
o Obwodowy układ nerwowy – neurony czuciowe i ruchowe łączące ośrodkowy układ nerwowy (oun) z resztą organizmu
o Ośrodkowy układ nerwowy (oun) – stanowią go móz...
pomozchomikowi