Ks. prof. dr hab. Henryk Wejman – Teologia duchowości (II)
TEOLOGIA DUCHOWOŚCI (II)
Duchowość – pojęcie wskazuje na styl zachowania, postępowania i bycia. Jest to styl postępowania, bycia człowieka wg Ducha Świętego. Inaczej jest to zespół postaw pobudzonych przez Ducha Świętego. Postawa jest odniesieniem człowieka do przedmiotu przez intelektualne poznanie, wolę i gotowość do działania. Duchowość jest jedna, znamienna dla struktury bytowej człowieka. Są jednak różne formy jej wyrazu. Jedna duchowość wyraża się na różne sposoby.
Dla różnych form duchowości bardzo ważna jest podstawa, np. dla duchowości kapłańskiej podstawą jest konsekracja sakramentu święceń. Konsekracja wyznacza styl bycia, pewną postawę. Przymiotnik specyfikuje styl bycia np. duchowość zakonna.
Duchowość kapłańska
Podstawą duchowości kapłańskiej jest sakramentalna konsekracja kapłańska. Kapłan działa w osobie Chrystusa – in persona Christi. Kapłan ma władzę duchową. Wszystko to jest darem. Kapłan sam z siebie nie ma zdolności do pełnienia posługi, ale otrzymuje dar, który ma dawać innym. Więcej w Adhortacji Pastores dabo vobis.
Bóg dalej działa, ale w sposób sakramentalny. Nie jesteśmy w gorszej sytuacji niż ludzie żyjący 2000 lat temu. Bóg dalej działa przez Chrystusa w Duchu Świętym w sakramentach.
Kapłan uzyskuje na mocy święceń więź ontyczną z Bogiem. Sakrament święceń konkretyzuje więź z Bogiem w jaką człowiek wstąpił przez sakrament chrztu św. Wszystko to wyznacza pewien styl bycia kapłana.
Trzy płaszczyzny bycia kapłana:
· naśladowanie Chrystusa Głowy i Pasterza;
· władza duchowna w formie służby;
· bycie kapłanem we wspólnocie i wobec wspólnoty.
Naśladowanie Chrystusa Głowy i Pasterza
Żeby kogoś naśladować trzeba iść za kimś. Chrystusa życie charakteryzowało bycie dla Ojca i bycie dla drugiego. Centrum Jego życia i nauczania stało się Królestwo Boże. Chrystus przyszedł urzeczywistnić oblicze Boga miłosiernego. Chodziło o odsłonięcie Tego, który jest Panem. Chrystus jest posłuszny Ojcu. W wyniku tego posłuszeństwa składa siebie w ofierze. Życie Chrystusa jest życiem dla Królestwa Boga czyli dla panowania Bożego. Posłuszeństwo znamionuje pracę kapłana. W pierwszym rzędzie jest to posłuszeństwo Bogu. Jeżeli na mocy święceń kandydat zostaje włączony w Chrystusa to chcąc Go naśladować kapłan musi Mu być posłuszny. Posłuszeństwo to wyraża się na wiele sposobów w Kościele, ale w pierwszym rzędzie Bogu. Styl życia kapłana ma znamionować miłość pasterska. Miłość pasterska stanowi źródło dla kapłana. Ma być ukierunkowana na wspólnotę. W pierwszym rzędzie jest to miłość pasterska do Chrystusa. Z miłości do Boga w Chrystusie będzie wyrastać miłość do wspólnoty i służba wspólnocie. Miłość to pragnienie dobra drugiej osoby (osoby kochanej). Dlatego w tej miłości pasterskiej mieści się upomnienie, napominanie wtedy, kiedy trzeba. Naśladowanie Chrystusa najbardziej wyraża się właśnie w miłości pasterskiej. Jest to wyraz posłuszeństwa, który ma nas doprowadzić nawet do daru z siebie, ofiary z siebie na wzór Chrystusa.
Szczególne naśladowanie Chrystusa wyraża się w realizacji rad ewangelicznych, czyli posłuszeństwa, czystości i ubóstwa.
Posłuszeństwo – usposobienie ducha polegające na szukaniu nie własnej woli lecz Tego, który posyła (Pastores dabo Vobis 28). Posłuszeństwo wynika ze struktury Kościoła oraz z samej struktury sakramentu. Posłuszeństwo należy się przede wszystkim biskupowi, który reprezentuje Chrystusa na ziemi. Wyróżniamy posłuszeństwo:
· apostolskie – podporządkowanie się Magisterium Kościoła, aby zachować doktrynę wiary nie naruszoną;
· wspólnotowe – współpraca między kapłanami podporządkowana biskupowi;
· pastoralne – dyspozycyjność kapłana wobec ludu (oddanie się).
Czystość – w przypadku kapłaństwa jest to celibat. Celibat nie należy do natury sakramentu, ale jest dodany do tego sakramentu. Wprowadzony został na Soborze Lateraneńskim IV (1215). Jan Paweł II określa ją jako niepodzielność miłości (PDV 29). Jest to istota czystości. Wynika z faktu stworzenia człowieka na obraz Boga oraz odkupieniu go przez Jezusa Chrystusa. Czystość jest więc odpowiedzią na dar Boga. Celibat jest nie tylko bezżennością. Czystość jest zakresowo szersza, bo dotyczy niepodzielności miłości. Można zachować celibat, ale nie zachować czystości duchowej.
Ubóstwo – podporządkowanie dóbr najwyższemu dobru Boga (PDV 30). Właściwe pojęcie ubóstwa musi się zacząć od uznania naszej zależności, relacyjności do Boga. W takim wypadku będę używał dobra, które posiadam dla dobra Boga. Jeżeli będziemy dobra oddawać Bogu i uznawać, że Bóg żąda od nas dóbr to będzie to myślenie pogańskie. Bóg staje się nielitościwy. Należy tak dysponować dobrami, aby osiągnąć cel jaki w życiu obieramy. Dobra służą do osiągnięcia celu życiowego.
Władza duchowna w formie służby
Otrzymana władza, szczególnie sprawowania sakramentów, wyraża się w mocy wynikająca z dzieła Odkupienia Jezusa Chrystusa (ex opera operate). Sakramenty są sprawowane mocą Chrystusa i niezależne od osobistej świętości sprawującego kapłana.
Bycie kapłana we wspólnocie i wobec wspólnoty
Kapłan na mocy święceń jest przedstawicielem Boga, sługą Chrystusa i w tym wymiarze jest kimś innym we wspólnocie. Jednak kapłan zawsze pozostaje chrześcijaninem we wspólnocie i w tym wymiarze jest jednym z wiernych. W teologii duchowości zawsze obowiązuje umiarkowanie i tak samo jest w tym przypadku. Kapłan musi umieć dobrze wyważyć te dwa wymiary: bycia wobec wspólnoty i ze wspólnotą. Najważniejszy jest umiar. Wtedy gdy kapłan sprawuje sakramenty i pełni posługę jest wobec wspólnoty, ale w swoim życiu, byciu z innymi jest ze wspólnotą.
Duchowość zakonna
U podstaw duchowości zakonnej jest konsekracja zakonna. Na duchowość zakonną składa się:
· powołanie i odpowiedź przez profesję rad ewangelicznych;
· forma życia wspólnego;
· modlitwa wspólnotowa;
· apostolat wspólnotowy.
Powołanie i odpowiedź powołanego
W Biblii znajdujemy teksty o powołaniu: do istnienia oraz do wiary. Powołanie zakonne jest skierowane tylko do niektórych. Powołaniu musi towarzyszyć właściwa intencja, odpowiednie przymioty oraz interwencja Kościoła. Dopiero później dochodzi do konsekracji przez złożenie ślubów rad ewangelicznych.
Konsekracja – etymologicznie oznacza poświęcenie. Poświęcenie osoby zakonnej Bogu. To poświęcenie dokonuje się przez ślubowanie rad ewangelicznych. Konsekracja zakonna jest dopełnieniem konsekracji chrzcielnej. Konsekracja chrzcielna jest fundamentem dla konsekracji zakonnej. Konsekracja zakonna jest czymś nowym i bazuje na konsekracji chrzcielnej. Posiada trzy wymiary:
· nowy wybór;
· nieustanna miłość;
· nieustannie nowe nawrócenie.
Bóg wzywa osobę do nowego stanu, a to oznacza odpowiedź na to wezwanie. Konsekracja zakonna ma postać profesji rad zakonnych przez publiczne śluby. Profesja z łac. oznacza publicznie głosić, publicznie wyznawać.
Konsekracja zakonna w znaczeniu ścisłym jest to akt prawny, który zawiera trzy elementy:
· ślubowanie;
· przyjęcie tego ślubu przez konkretnego przełożonego;
· włączenie ślubującego do konkretnego instytutu.
Życie zakonne konkretyzuje się w praktykowaniu rad ewangelicznych: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa. Rady są pewnymi zaleceniami Boga zawartymi w Ewangelii. Nie obowiązują pod sankcją grzechu tak jak przykazania. W znaczeniu ścisłym rada jest dobrowolnym przyjęciem życia w czystości, ubóstwie i posłuszeństwie. Przyjęcie takich rad wiąże się z wyrzeczeniem.
Rada czystości – składający ślub umieszcza w centrum swojego życia Boga działającego przez Chrystusa w Duchu Świętym. Potrzebne jest zatem ciągłe poznawanie Boga, aby Go szczerze miłować. Czystość jest umiłowaniem Boga jako jedynego Oblubieńca. Praktyczne realizowanie tej rady będzie możliwe wtedy, gdy będzie się ją traktować jako dar. Skutkiem podjęcia takiej rady jest wolność. Drugą stroną podjęcia tej rady jest pewne wyrzeczenie się życia seksualnego, małżeńskiego, itp. Przyjęcie Boga za Pana powoduje, że to wyrzeczenie nie jest aż tak uciążliwe. Wyrzeczenie jest konsekwencją wyboru miłości Chrystusa.
Ślub ubóstwa – ma wymiar chrystologiczny w duchowości zakonnej. Jest to naśladowanie Jezusa, który staje się ubogi dla ludzi. Ślub ubóstwa ma wymiar również eschatologiczny. Bóg jest jedynym bogactwem dla składającego ślub, dlatego staje się taka osoba znakiem eschatologicznym. Ślubowanie ubóstwa pociąga za sobą rezygnację z prawa do własności prywatnej. Sposób i zakres praktycznego stosowania ubóstwa jest różny w różnych instytucjach zakonnych.
Rada posłuszeństwa – poddanie prawa wolności wobec przełożonych. Podłożem poddania swojej woli przełożonym oparte jest na Chrystusie. Jest to dobrowolne poddane swojej woli przełożonym. Wymaga to pewną dyscyplinę od przełożonych, gdyż takie posłuszeństwo wobec przełożonych niesie za sobą niebezpieczeństwo manipulacji. Ślub posłuszeństwa domaga się oderwania własnej woli.
Życie we wspólnocie
Duchowość zakonną charakteryzuje bycie we wspólnocie. W praktyce wyraża się to we wspólnych posiłkach, pracy, modlitwie, itp. Dlatego nie każdemu taki styl odpowiada.
Wspólna modlitwa
Wspólnym zadaniem zakonnika jest łączenie się z Bogiem poprzez modlitwę. Zadaniem zakonników jest oddanie się Bogu. Zakres wspólnej modlitwy określa dany instytut zakonny.
Wspólnotowy apostolat
Wynika z konsekracji zakonnej. Jest również realizowany wewnątrz wspólnoty. Zakres apostolatu ustala dany instytut zakonny.
Duchowość laikatu (osób świeckich)
Duchowość laikatu opiera się o Wcielenie Jezusa Chrystusa. Nie można powiedzieć, że duchowość kapłańska opiera się na Odkupieniu Jezusa, a świecka o Wcielenie. Nie można po prostu oddzielić Wcielenia od Odkupienia – są to dwie rzeczywistości nierozdzielne. Niektórzy twierdzą, że duchowość osób świeckich osadza się na ziemskim życiu Jezusa. Nie można jednak zapominać, że duchowość Jezusa obejmuje duchowość świecką, zakonną i kapłańską. Możemy tylko stwierdzić, że duchowość laikatu specyfikuje Wcielenie Jezusa. Jezus przez Wcielenie oraz misterium paschalne otworzył nam możliwość spotkania się z Bogiem Ojcem.
Specyfika duchowości laickiej tkwi w powołaniu. Laikat jest wcielony w struktury świata i powinien on go przemieniać w duchu zbawczym, który dokonał Jezus Chrystus (wymiar chrystologiczny).
Chrystus jest Głową Kościoła – Mistycznego Ciała. Kościół jest narzędziem, którym posługuje się Chrystus. Urzeczywistnia On swoją miłość w Kościele poprzez różne stany, a szczególnie poprzez laikat. Kościół staje się widzialnym znakiem dla świata. Kościół jest niejako sakramentem (KK 1). Widzialny znak najbardziej urzeczywistnia się przez laikat. Laikat ma za zadanie być stałym (nie okazyjnym) znakiem obecności zbawczej Chrystusa. Ludzie świeccy na skutek włączenia w świat stanowią znak widzialny dla świata o Bożej miłości, o zbawieniu (wymiar eklezjalny).
Specyfiką duchowości ludzi świeckich jest ich świeckość czyli włączenie w świat. I to odróżnia duchowość laicką od kapłańskiej i zakonnej. Dla laikatu ważny jest więc sakrament chrztu św. Świeccy żyjąc w świecie i przyjmując chrzest nie zmieniają swojego włączenia w świat. Dalej trwają w świecie i dzięki temu Kościół może przenikać do świata.
Charakterystyczne znamiona duchowości laikatu:
1. Posiadają swoisty sposób doświadczenia obecności Boga w świecie. Odbierają obecność Boga i Jego miłość jako rekapitulacyjną, kosmiczną. Miłość do Boga wyraża się bardziej w miłości konkretnej do np. żony, męża, dzieci, pracy, itp. W tej właśnie miłości odnajdują Boga. Nie może być tak, że żona poświęca więcej czasu na modlitwę niż dla męża lub dzieci. Nie wyklucza to oczywiście modlitwy w życiu świeckich.
2. Doświadczalne przeżywanie Kościoła w świecie. Inne doświadczenie Kościoła niż kapłana i zakonnika. Świeccy żyjąc w świecie doświadczają styku między światem a Kościołem. Jest to powodem wielu trudności, wielu niebezpieczeństw, nawet boleści krzyża. Kościół staje się tym czym jest (czyli sakramentem zbawienia) dzięki ludziom świeckim.
3. Wierni świeccy na swój sposób osiągają pełnię osobowości ludzkiej i chrześcijańskiej. Osiągają ją poprzez afirmację świata i jego wartości. Świeccy mają włączyć się w strukturę świata. Te miejsca, w których pracują i żyją powinni je przemieniać. I tak realizuje się ich powołanie.
4. Osobliwa asceza. Asceza to rezygnacja z czegoś na rzecz czegoś wyższego, na rzecz udoskonalenia. Asceza u ludzi świeckich polega właśnie nie na unikaniu włączenia się w Świat, ale włączeniu się w ten świat. Asceza dla świeckich jest zaangażowaniem się w świat. Asceza zawsze jest związana ze stanem życia. W pierwszym rzędzie zawsze wykonujemy dokładnie to co wynika z naszego stanu, a nie szukamy jakichś dodatkowych form ascezy.
Świeccy żyją w świecie, są włączeni w świat, ale są zaproszeni do transcendencji tego świata. Wierni świeccy żyją w świecie, ale nie dla świata. Łaska nie jest uwieńczeniem natury, ale przewyższa naturę i nie da się sprowadzić do natury. Wierny świecki w tym kontekście musi się znaleźć pewnym stanie ucieczki wobec świata podobnie do kapłana i zakonnika.
Świat jest podmiotem miłości. Ta miłość jest wyznacznikiem życia w świecie i wobec świata. Św. Paweł stwierdza, żebyśmy używali świata, jakbyśmy go nie używali. Św. Paweł nie proponuje ucieczki od świata, ale nowe przewartościowanie świata. Wierny świecki ma korzystać ze świata wtedy, kiedy uzna względność wartości tego świata i uznać bezwzględną wartość Boga. Wierni świeccy mają używać dóbr tego świata pamiętając zarazem, że są to wartości bezwzględne. Kiedy dobra tego świata staną się celem to mamy do czynienia z bałwochwalstwem. Potrzeba więc umiaru. Potrzebne jest używanie dóbr tego świata w duchu miłości Boga, bliźniego i siebie samego.
Czy jest uprawnione i zasadne mówienie o duchowości laikatu w oparciu o tajemnicę Wcielenia Chrystusa? Skoro Zbawiciel, Jezus Chrystus, przez swoje ciało wszedł w sprawy ludzkie, a doskonalenie się polega na wzorowaniu się na Chrystusie, to tym bardziej ludzie świeccy powinni naśladować Go w tym co zewnętrzne i ludzkie. Tajemnica Wcielenia znajduje więc uzasadnienie dla duchowości laickiej.
Czy istnieje powołanie do konkretnego zawodu? Kiedy czytamy zarówno ST jak i NT odnajdujemy wiele tekstów o powołaniu. Powołany zostaje nawet cały naród Izraelski w Wj. W narodzie wybranym Bóg kieruje również swoje wezwanie do poszczególnych osób z określonym zadaniem. Dlatego Bóg powołuje proroków, królów. Powołani są również artyści np. malarze, aby wykonywali obrazy w świątyni. Zawód pasterza w czasach ST był bardzo poważany. Pasterzami byli np. Abraham, Mojżesz, Amos, Dawid. Pasterstwo było bardzo cenione, jest wyrazem służby, szczególnie służby Bogu. W Wj 35 odnajdujemy powołanie dwóch rzemieślników. Powstaje pytanie: czy do każdego zawodu Bóg powołuje?
Również NT mówi o powołaniach, szczególnie św. Paweł. O powołaniu do zawodu mówi w 1 Kor 7. U św. Pawła fundamentalnym powołaniem jest powołanie do wiary. Św. Paweł mówiąc o powołaniu do wiary nie wyklucza powołania do konkretnego zawodu.
Sobór Watykański II mówi wyraźnie o powołaniu świeckich do bycia w świecie (KK 31). W Konstytucji duszpasterskiej o Kościele wyraźnie nakłania się świeckich do wypełniania swoich ziemskich obowiązków (KDK 38 i 43). Sobór w pewnym sensie uznaje prawdę o Bożym powołaniu ludzi do świeckiego zawodu. Wykonywanie świeckiego zawodu jest przygotowaniem Królestwa Bożego. Materią jest tutaj pełnienie przez świeckich swoich zadań w duchu Ewangelii.
W odniesieniu do powołania kapłańskiego czy zakonnego, Kościół wypracował kryteria, które dany kandydat musi spełnić. Pius XII w Sedes sapienciae, a później Jan Paweł II opisują te kryteria. Decyzja należy do Kościoła. W zawodzie świeckim jako tako takich kryteriów nie ma. Ogólnym kryterium jest: czynienie sobie ziemi poddaną (Rdz). Ważne jest pragnienie wykonywania konkretnego zawodu i pewne umiejętności są już pewnym kryterium, którymi człowiek może się kierować. Tylko, że nie zawsze człowiek może wykonywać taki zawód, który może podjąć ze względu na swoje umiejętności np. brak pieniędzy, brak zdrowia. Dlatego umiejętności oraz pragnienie zawodu są kryteriami powołania do zawodu, jeżeli nie ma przeszkód zewnętrznych w wykonywaniu tego zawodu.
Nawet, gdy ktoś podejmuje już pracę może napotkać trudności, np. szkodliwe warunki pracy, niewłaściwe podejście przełożonych. Czy możemy te przeszkody i trudności określić jako wolę Boga? Te trudności powodują, że powołanie możemy zawęzić tylko do pewnych stanów np. do życia w rodzinie, małżeństwa, do dziewictwa, oraz do pewnych grup zawodów.
Św. Tomasz napisał, że nawet pszczoły nie oddają się je...
pomozchomikowi