'' Głębokie przechwycenie '' , czyli medialny matrix.pdf

www.radiomaryja.pl/artykuly.php?id=98556

2009-01-10

"Głêbokie przechwycenie", czyli medialny matrix

Z prof. Andrzejem Zybertowiczem, socjologiem z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, doradc± prezydenta RP

Lecha Kaczyñskiego ds. bezpieczeñstwa, badaczem zakulisowych wymiarów ¿ycia społecznego, rozmawia

Mariusz Bober

Jakie wydarzenia minionego roku uwa¿a Pan za najwa¿niejsze dla Polski? Które z nich najbardziej wpłyn± na

nasze ¿ycie?

- Wolê mówiæ o ci±gach zdarzeñ układaj±cych siê w procesy o dalekosiê¿nych skutkach. Patrz±c od strony

pozytywnej, był to rok starañ o podmiotowo¶æ Polski - prowadzonych głównie przez prezydenta Lecha

Kaczyñskiego. Z drugiej strony mieli¶my rok mistyfikacji i manipulacji oraz osłabiania bezpieczeñstwa

pañstwa polskiego.

Dlaczego Pan tak uwa¿a?

- Zacznê od zjawisk negatywnych. Na poziomie dyskursu publicznego nast±piła dalsza tabloidyzacja, a nawet

jego palikotyzacja...

Co Pan przez to rozumie?

- Nawet w tych programach telewizyjnych, które dysponuj± czasem na pogłêbianie informacji, zajmowano siê

trzecio- czy nawet czwartorzêdnymi sprawami. Poza tym postêpowało przyzwyczajanie ludzi do kłamstwa w

¿yciu publicznym. Mam na my¶li zwłaszcza debatê na temat Lecha Wałêsy. Ta debata bêdzie kiedy¶ przez

historyków analizowana jako przejaw moralnej i intelektualnej upadło¶ci wielu polityków i komentatorów

uczestnicz±cych w publicznym krêtactwie na temat powi±zañ byłego prezydenta z SB. Zamiast skupiæ siê na

faktach i ich ocenie, rozpêtano kanonadê kłamstw. Zreszt± po opublikowaniu ksi±¿ki "SB a Lech Wałêsa" nie

dyskutowano, co z niej wynika dla rozumienia współczesno¶ci. Ksi±¿ka pokazuje, ¿e trzej pierwsi prezydenci

Polski od roku 1989, czyli Wojciech Jaruzelski, Lech Wałêsa i Aleksander Kwa¶niewski, w mniejszym lub

wiêkszym stopniu byli w jakich¶ okresach swego ¿ycia zwi±zani z tajnymi słu¿bami PRL. Ksi±¿ka

dokumentuje te¿, i¿ szerok± wiedzê na ten temat od dawna miało je¶li nie kilkaset, to przynajmniej

kilkadziesi±t osób obecnych w ¿yciu publicznym. Jednak tak ekscytowano siê tym, czy jaki¶ poszczególny

dokument dotycz±cy współpracy Wałêsy ze słu¿bami PRL jest kopi± czy oryginałem, ¿e siê nie zastanawiano,

www.radiomaryja.pl

Strona 1/10

co dla naszego rozumienia III RP wynika z faktu, i¿ Wałêsa jako prezydent nadu¿ywał władzy, gdy

bezprawnie usuwał dokumenty na swój temat.

A co wynikało?

- Pomijanie tego wymiaru spraw oznacza nie tylko dalsze przyzwyczajanie opinii publicznej do nadu¿yæ

władzy, ale tak¿e do bezpodstawnego i brutalnego atakowania tych, którzy wierz± w Polskê i w potrzebê

poszukiwania prawdy. Ataki na Instytut Pamiêci Narodowej to czêsto cyniczna obrona interesów

wpływowych ¶rodowisk. IPN jest wielkim pojemnikiem z informacjami, których znaczenie dla zrozumienia

mechanizmów współczesno¶ci wyłania siê dopiero po wykonaniu ciê¿kiej analitycznej pracy, takiej jak ta,

któr± zrobili Sławomir Cenckiewicz i Piotr Gontarczyk. IPN jako pojemnik rozproszonych i czasem

niepotwierdzonych danych nie jest gro¼ny dla czê¶ci elit. Staje siê niebezpieczny dopiero jako ¼ródło

zintegrowanych i naukowo sprawdzonych rekonstrukcji. St±d nerwowe ataki na IPN jako ¼ródło wiedzy o

Polsce. Ale to dzieje siê w pewnym szerszym kontek¶cie kulturowym.

Jakim mianowicie?

- Niedawno zapoznałem siê z analizami Jona Hansona, amerykañskiego profesora z Uniwersytetu Harvarda,

który rozbudowuje koncepcjê "deep capture", czyli "głêbokiego przechwycenia". Otó¿ współczesne nauki

społeczne (nawiasem mówi±c, rzadko przy udziale polskich badaczy) analizuj±, jak nieformalne grupy

interesów przechwytuj± kontrolê nad pañstwem - wpływaj±c na działanie jego poszczególnych instytucji.

Hanson twierdzi, ¿e przechwycenie jest głêbsze. Nowoczesne korporacje wyznaczaj± - ju¿ na poziomie

ogólnych wyobra¿eñ - sposób, w jaki obywatele/konsumenci my¶l± o sobie. Wmawia siê ludziom, i¿

podejmuj± suwerenne, podmiotowe decyzje, np. gdy s± w sklepie i dokonuj± wyboru towarów. Wmawia im

siê równie¿, ¿e dokonuj± suwerennych decyzji, gdy id± na wybory, oddaj±c głosy. Tymczasem my¶lenie

obywateli jest - poprzez oddziaływanie głównie mediów elektronicznych - "sformatowane" w taki sposób, by

mieli złudzenie podmiotowo¶ci, a nie faktyczn± podmiotowo¶æ. By ulegali presji odgórnie skonstruowanych

sytuacji, my¶l±c zarazem, ¿e spełniaj± swoje głêbokie potrzeby.

W takim razie jak wyra¿a siê faktyczna podmiotowo¶æ?

- I¶cie filozoficzne pytanie. Ale spróbujmy... Faktyczna podmiotowo¶æ nie polega na samym poczuciu

sprawstwa, ale na zdolno¶ci do wpływania na samego siebie i swoje otoczenie społeczne - a nie np. na

wyborze sprzêtów elektronicznych do swego mieszkania. Dla faktycznej podmiotowo¶ci niezbêdna jest

umiejêtno¶æ odró¿niania tego, co w nas samych jest stałe, trwałe i warto¶ciowe, od tego, co jest przelotne i

niesprawdzone. Odró¿nianie tego, co powstaje w nas pod wpływem sytuacji zewnêtrznych (np. reklamy lub

www.radiomaryja.pl

Strona 2/10

propagandy), od tego, co wynika z głêbokich cech ludzkiej natury (np. potrzeba godno¶ci i miło¶ci). Osoba

faktycznie podmiotowa potrafi poddawaæ krytycznej refleksji schematy my¶lowe, które podsuwa codzienno¶æ

(medialna, edukacyjna, ¶rodowiskowa), i oceniaæ je z perspektywy warto¶ci fundamentalnych - np.

solidarno¶ci miêdzyludzkiej. A nawet je¶li sama tego nie potrafi, to jest czê¶ci± wspólnoty, która do takiej

krytycznej analizy jest zdolna. Nie ma faktycznej podmiotowo¶ci bez zdolno¶ci inicjowania projektów

społecznych. Byæ mo¿e zreszt± w dzisiejszym ¶wiecie faktyczna podmiotowo¶æ jest mo¿liwa jedynie lokalnie,

w małych układach społecznych z ograniczon± ilo¶ci± czynników?

Czyli mechanizmy, które opisał prof. Hanson, wystêpuj± tak¿e w Polsce?

- U nas rz±dz±cy z jednej strony podejmowali decyzje ograniczaj±ce podmiotowo¶æ pañstwa polskiego, z

drugiej strony indywidualnym osobom wmawiano, ¿e dopiero dziêki odsuniêciu PiS od władzy stały siê

podmiotami. Zwykle gdy gospodarka siê rozwija, ludzie mog± znale¼æ i zmieniaæ pracê, czêsto na lepsz±,

swobodnie siê przemieszczaj±, dokonuj± wyborów konsumenckich, wtedy łatwo ich przekonaæ, ¿e s±

podmiotami w ogóle. Tak było w poprzednim roku.

Stawia Pan mocne zarzuty. Analiza obrazu stanu ¶wiadomo¶ci społecznej w Polsce, który Pan zarysował,

nasuwa wniosek, ¿e wobec nas stosowane s± techniki kontroli umysłów. Na czym opiera Pan tak± diagnozê?

- Konkretne mechanizmy opisuj± badacze amerykañscy, m.in. Hanson. Wła¶nie tabloidyzacja jest przejawem

stosowania technik kontroli umysłów. Ludzie ekscytuj± siê wypowiedziami Janusza Palikota na temat PZPN

lub zdrowia prezydenta, a nie dostrzegaj±, ¿e wielu przedstawicieli obecnej władzy (najbardziej ra¿±cy

przykład to Krzysztof Bondaryk, szef ABW) działa w sytuacji konfliktu interesów. Nie dostrzegaj±, i¿

powoduje to parali¿ zdolno¶ci instytucji pañstwa do monitorowania tych grup interesów, które deformuj±

reguły wolnej konkurencji i standardy ¿ycia publicznego. T± drog± m.in. osłabia siê bezpieczeñstwo pañstwa.

Tylko w taki sposób?

- Szybkie odchodzenie przez Platformê Obywatelsk± od obowi±zku powszechnej słu¿by wojskowej odbywa

siê w sposób nieodpowiedzialny. Porównuj±c strategie przechodzenia do armii zawodowej w innych krajach,

widzimy, ¿e były tam znacznie dłu¿sze, nieraz kilkunastoletnie okresy uzawodowiania armii. Tym

posuniêciem Platforma przed wyborami do Parlamentu Europejskiego mo¿e zyska elektorat młodych ludzi

bez entuzjazmu patrz±cych na wojsko, ale z drugiej strony osłabia obronno¶æ kraju. Odchodzenie od

powszechnej słu¿by wojskowej nie wi±¿e siê z rozbudow± struktur powszechnej obrony terytorialnej. Tak¿e

inne działania MON, w tym ataki osłabiaj±ce Słu¿bê Kontrwywiadu Wojskowego, zbudowan± przez

Antoniego Macierewicza, osłabiaj± bezpieczeñstwo militarne Polski. Z kolei decyzja minister Katarzyny Hall

www.radiomaryja.pl

Strona 3/10

z 23 grudnia ub.r. ograniczaj±ca nauczanie historii w szkolnictwie powszechnym grozi bezpieczeñstwu

kulturowemu kraju. I - byæ mo¿e przy nie¶wiadomo¶ci pani minister - wpisuje siê to w przestrzeñ manipulacji

wielkich korporacji.

Dlaczego?

- Je¶li młody człowiek nie zna dobrze dziejów własnej wspólnoty, wówczas łatwiej mo¿na manipulowaæ jego

¶wiatopogl±dem. Łatwiej pozbawiæ go lojalno¶ci wobec swojego pañstwa i narodu. Taki człowiek nie zna

kluczowych wzorców patriotyzmu, nie ma okazji prowadziæ nad nimi samodzielnej refleksji. Innym

posuniêciem pokazuj±cym, ¿e PO, zamiast działaæ na rzecz dobra publicznego, ulega nieformalnym grupom

interesu, jest ustawa deubekizacyjna. Politycy Platformy po cichu mówili, ¿e deubekizacja nie objêła

funkcjonariuszy wojskowych słu¿b tajnych, poniewa¿ kierownictwo PO uznało, i¿ nie mo¿e sobie pozwoliæ na

wej¶cie w konflikt z tak siln± grup± interesu (byæ mo¿e zreszt± grupa ta nie jest ju¿ tak silna, jak czê¶æ

polityków PO my¶li). Jednak to my¶lenie jest znamienne. Mamy bowiem do czynienia z osłabianiem struktur

pañstwa, zarówno wojskowych, jak i słu¿b specjalnych, a tak¿e kondycji moralnej społeczeñstwa (np. przez

ograniczenie nauczania historii).

W ostatnim roku nasiliła siê tzw. westernizacja na¶ladowcza, w tym budowanie quasi-podmiotowo¶ci

konsumenckiej - zazwyczaj pozornej, bo konsumenci s± manipulowani przez reklamê i marketing.

Nastêpowało to przy jednoczesnym osłabianiu struktur pañstwa. Czyli struktur niezbêdnych dla ogniskowania

naszej energii zbiorowej do ochrony Narodu i zabiegania o podmiotowo¶æ na arenie miêdzynarodowej. W

takim planie starania prezydenta Lecha Kaczyñskiego to wiosłowanie pod pr±d, zwłaszcza jego polityka

wschodnia budowania sojuszu nowych pañstw Europy ¦rodkowoschodniej oraz krajów postsowieckich,

przeciwstawianie siê rosyjskiej agresji wobec Gruzji oraz polityka dywersyfikacji surowców energii.

Obecna koalicja odkłada te plany na bok, zdaj±c siê na Uniê...

- Analitycy zachodni, np. Pierre Hassner, wskazuj±, ¿e narasta parali¿ Unii Europejskiej, zwłaszcza jej polityki

zagranicznej i wojskowej. Je¶li UE skutecznie nie zneutralizuje kryzysu finansowego w najbli¿szych

miesi±cach, wówczas tendencje negatywne mog± ulec nasileniu. Niektórzy analitycy zachodni, wcale nie

panikarze, wskazuj±, ¿e mo¿e nadej¶æ okres wrêcz anarchii w stosunkach miêdzynarodowych, przy czym Unia

nie ma instrumentów, by sobie z tym radziæ. Wówczas trzeba bêdzie gło¶no postawiæ pytanie, co jest dla

naszej narodowej wspólnoty losu wa¿niejszym dobrem: pogłêbianie uczestnictwa w Unii, która nie wiadomo,

czy przetrwa te kryzysy, czy pielêgnacja 1000-letniej tradycji narodowej, która mo¿e nam dawaæ ¿ywotne soki

do reorganizacji społecznej, ¶miałego budowania nowych, ale zakorzenionych w dziedzictwie narodowym

instytucji, zdolnych do troszczenia siê o wspólnotê losu ludzi mieszkaj±cych nad Wisł±.

www.radiomaryja.pl

Strona 4/10

Z tego, co Pan mówi, wynika, ¿e obecny rz±d prowadzi politykê całkowicie przeciwstawiaj±c± siê wizji, jak±

realizowało PiS, a obecnie stara siê j± kontynuowaæ prezydent. Rz±d Donalda Tuska działa wbrew polskim

interesom narodowym?

- Stawiam zarzut niedostatecznej troski o interes narodowy i pokazujê konkretne niepokoj±ce działania: w

dziedzinie edukacji, obronno¶ci, tajnych słu¿b, wreszcie mdł± aktywno¶æ na polu dywersyfikacji no¶ników

energii.

Rz±d Donalda Tuska odziedziczył po ekipie Jarosława Kaczyñskiego rozpoczête projekty dywersyfikacji

dostaw gazu ziemnego do Polski: podmorskiego gazoci±gu Baltic Pipe (do odbioru gazu norweskiego) oraz

terminalu na gaz płynny w ¦winouj¶ciu. Tymczasem w 2008 r. prace nad rozpoczêciem budowy terminalu

¶limaczyły siê, a realizacji Baltic Pipe całkowicie zaniechano! Zamiast tego rz±d forsuje szkodliwe dla tych

przedsiêwziêæ rozwi±zania pogłêbiaj±ce uzale¿nienie Polski od rosyjskiego gazu (np. podł±czenie siê do

wschodnioniemieckiego systemu gazowego, którym do Polski przesyłano by... rosyjski surowiec). Gabinet

Tuska nie docenia wysiłku prezydenta Kaczyñskiego, który o¿ywił martwy projekt budowy ropoci±gu Odessa

- Brody - Płock - Gdañsk.

Nie jest jednak tak, ¿e przeciwstawiam dwie ró¿ne wizje uprawiania polityki - prezydenta Kaczyñskiego i PO,

poniewa¿ Platforma nie zarysowała spójnej wizji rozwoju Polski, w tym polityki energetycznej. Platforma

dryfuje. Gdyby jasno powiedziała: chcemy modernizowaæ kraj poprzez depolonizacjê, co tak naprawdê,

przynajmniej czê¶ciowo, czyni, mo¿na byłoby z t± wizj± dyskutowaæ. Ale oni nie przyznaj±, ¿e taka jest ich

optyka. Dryfuj±, ulegaj± ró¿nym grupom interesu, a efektem tego dryfu s± niepokoj±ce zjawiska i procesy.

Niektórzy uwa¿aj±, ¿e działania PO maj± wła¶nie taki skutek - np. w dziedzinie edukacji prowadz± do

wypierania poczucia ¶wiadomo¶ci narodowej i patriotyzmu z umysłów młodych pokoleñ. Wiêc nawet je¶li

takiego celu nie ma w programie, jest widoczny w działaniach...

- Rzeczywi¶cie, widaæ to przede wszystkim na poziomie kulturowym, zwłaszcza analizuj±c proces tzw.

przechwycenia instytucji pañstwa przez wielkie korporacje, o którym wspomniałem. Takie przechwycenie

bywa społecznie bezkarne, gdy gospodarka jest w fazie szybkiego wzrostu. Wtedy skuteczne jest napêdzanie

konsumpcji daj±cej owo złudzenie podmiotowo¶ci. Podmiotowo¶æ konsumencka zastêpuje wielu osobom

podmiotowo¶æ obywatelsk± i etyczn±, poniewa¿ nie trzeba dokonywaæ naprawdê trudnych wyborów. Reklamy

"ucz±" niby-podmiotowo¶ci konsumenckiej, a propaganda (zwana dzi¶ PR) niby-podmiotowo¶ci politycznej.

Rzeczywista podmiotowo¶æ polityczna mo¿liwa jest tylko wtedy, gdy osoby, grupy i ¶rodowiska rozumiej±

swoje własne interesy i maj± mo¿liwo¶æ dobrego rozpoznawania faktycznych interesów innych grup - w tym

np. wielkich firm ubezpieczeniowych wywieraj±cych skryty wpływ na proces legislacyjny.

www.radiomaryja.pl

Strona 5/10

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: