finansowe1.pdf

Prawo ﬁnansowe V semestr

9 października 2008r.

Finanse - termin ekonomiczny, jest to termin z nauki ekonomii, przez ﬁnanse rozumiemy całokształt zjawisk

ekonomicznych, związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych

Z powyższej deﬁnicji wypływają następujące wnioski:

1) ﬁnanse należą do kategorii zjawisk ekonomicznych, rozpatrywane są na płaszczyźnie ekonomicznej

2) w ramach kategorii zjawisk ekonomicznych ﬁnanse należą do grupy zjawisk pieniężnych - dlatego, że nie

obejmują wszystkich zjawisk pieniężnych, a obejmują jedynie zjawiska związane z gromadzeniem i

podziałem zasobów pieniężnych

Zasoby pieniężne - określona ilość zgromadzonych środków, najczęściej przez określony podmiot, te środki

pieniężne (zasoby) mogą być gromadzone przez podmioty publiczne lub prywatne; jeśli te środki (zasoby)

gromadzone są przez podmioty publiczne, wówczas występują publiczne zasoby pieniężne, jeśli natomiast

gromadzone są przez podmioty prywatne, to występują prywatne zasoby pieniężne; w związku z tym zasoby

pieniężne dzielą się dychotomicznie na publiczne zasoby pieniężne i na prywatne zasoby pieniężne.

Jeżeli mamy do czynienia z gromadzeniem i podziałem publicznych zasobów pieniężnych to wówczas

występują ﬁnanse publiczne.

Jeśli natomiast mamy do czynienia z gromadzeniem i podziałem prywatnych zasobów pieniężnych to wówczas

wystepują ﬁnanse prywatne.

Finanse dzielą się również dychotomicznie na ﬁ nanse publiczne i prywatne.

Finanse publiczne - całokształt zjawisk ekonomicznych, związanych z gromadzeniem i podziałem publicznych

zasobów pieniężnych.

Finanse prywatne - całokształt zjawisk ekonomicznych, związanych z gromadzeniem i podziałem prywatnych

zasobów pieniężnych.

Przedmiotem naszych rozważań będą wyłącznie publiczne zasoby pieniężne .

Publiczne zasoby pieniężne reprezentują większość ﬁ nansów - budżet, jednostki samorządu terytorialnego -

potężna masa.

Finanse publiczne stanowią pieniężną formę podziału dochodu narodowego, jako że w ramach budżetu

następuje wtórny podział dochodu narodowego. Budżet stanowi wtórny podział dochodu narodowego.

W ramach tego gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych dochodzi do przepływów środków pieniężnych.

Zachodzą one pomiędzy określonymi podmiotami. W związdku z tym mówimy o tzw. stosunkach ﬁ nansowych

oraz o podmiotach stosunków ﬁnansowych, czyli przelew czy przekazanie środków pieniężnych między

dwoma podmiotami to jest przepływ środków pieniężnych w ramach określonego stosunku prawno-

ﬁnansowego.

Współczesne państwa są państwami prawa, tzn. ich działalność regulowana jest przepisami prawa. W związku

z tym tak istotna działalność jak gromadzenie i podział publicznych zasobów pieniężnych jest regulowana

przepisami prawa.

Przedmiotem regulacji prawa ﬁnansowego są w tym przypadku ﬁ nanse publiczne, rozumiane jako kategoria

zjawisk ekonomicznych, związanych z gromadzeniem i podziałem publicznych zasobów ﬁnansowych.

Prawo ﬁnansowe jest gałęzią prawa publicznego.

Pojęcie, zakres prawa ﬁ nansowego jest różnorodnie deﬁniowane.

Tutaj: szerokie rozumienie prawa ﬁnansowego, czyli wliczanie kontrowersyjnych rzeczy typu prawo dewizowe,

celne, etc. .

Występujące w ramach gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych stosunki ﬁnansowe po uregulowaniu ich

przepisami prawa stają się stosunkami prawno-ﬁ nansowymi.

Konsekwentnie mówimy o stronach stosunku prawno-ﬁnansowego.

Przykład:

Stosunek prawno-ﬁnansowy pomiędzy podatnikiem a urzędem podatkowym.

Obie strony mają określone prawem obowiązki i prawa.

Finanse każdego państwa są w związku z tym związane z jego gospodarką pieniężną. Wobec tego przez

każde państwo jest prowadzona tzw. polityka pieniężna, czyli polityka odnosząca się do gospodarowania

środkami pieniężnymi.

W zdecydowanej większości państw opiera się ona o pieniądz krajowy, chyba, że mamy do czynienia z

eurosystemem.

Treścią stosunków ﬁnansowych są tzw. zjawiska ﬁnansowe.

Każdy przepływ środków pieniężnych pomiędzy różnymi (najczęściej dwoma) podmiotami powoduje, że zasób

pieniężny jednego podmiotu ulega zmniejszeniu, a równocześnie zasób pieniężny innego podmiotu ulega

zwiększeniu.

Subwencje ogólne.

Budżet państwa ulega zmniejszeniu o wielkość udzielonych budżetom samorządów subwencji ogólnych, a

każdy budżet samorządowy zwiększa się o wielkość przydzielonej subwencji.

Przepływ środków powoduje zmianę wielkości zasobów u konkretnych podmiotów.

Zjawiska pieniężne mają dwojaki charakter:

1) przychody, dochody, rozchody, wydatki - kształtują poziom zasobów poszczególnych podmiotów

2) strumienie przepływów powodują tzw. alokację (przemieszczenie) zasobów pieniężnych, będących w

dyspozycji ogółu podmiotów, które uczestniczą w stosunkach ﬁ nansowych.

Funkcja alokacyjna - przemieszczanie się środków będących w dyspozycji ogółu podmiotów, jakoże owe

środki są ograniczone.

Kształtowanie poziomu zasobów pieniężnych:

a) przychody

b) dochody

c) rozchody

d) wydatki

Te kategorie rozumiane są w sposób konwencjonalny (umowny, wynikający z regulacji prawnej) . Są używane

nie w znaczeniu ekonomicznym w prawie ﬁnansowym. Natomiast w prawie bilansowym i podatkowym są

używane w znaczeniu ekonomicznym.

Rozumienie ekonomiczne:

przychód - koszt = dochód (prawo podatkowe)

przychód - koszt = zysk (prawo bilansowe) - wartości nietożsame.

W rozumieniu konwencjonalnym:

dochody - wpływy do budżetu o charakterze bezzwrotnym (deﬁnitywnym)

wydatki - wypływy z budżetu o charakterze bezzwrotnym (deﬁnitywnym)

przychody - wpływy do budżetu o charakterze zwrotnym (przejściowym)

rozchody - wypływy z budżetu o charakterze zwrotnym (przejściowym)

Przykłady rozumienia konwencjonalnego:

dochody - podatki

wydatki - subwencje

przychody - kredyt łatający budżet

rozchód - pożyczka udzielona przez budżet

16 października 2008r.

Pojęcie ﬁnansów publicznych w literaturze nie jest jednoznaczne. Możemy wskazać na pięć podstawowych

sposobów używania tego terminu:

1) podany wyżej, podstawowe znaczenie terminu, można powiedzieć, że najbardzej ścisłe znaczenie

(obiektywne zjawiska społeczne o charakterze ekonomicznym związanych z gromadzeniem i podziałem

publicznych zasobów pieniężnych); nawiązane do obiektywnej rzeczywistości (zjawiska społeczne,

ekonomiczne, pieniężne) - gromadzenie celem dalszego wydatkowania (podział) ; nauka ﬁnansów

publicznych, literatura ekonomiczna,

2) dziedzina dydaktyczna, wykładana na uczelniach - typowe dla uczelni typu ekonomicznego, względnie na

innych uczelniach dla kierunków nawiązujących do nauk ekonomicznych,

3) dziedzina nauki, której przedmiotem jest badanie podstaw zjawisk istniejących w obiektywnej rzeczywistości

(zjawiska związane z gromadzeniem i podziałem środków) ,

4) skrót myślowy na prawo ﬁnansów publicznych (czasami pojawi się w podręczniku) , jest równoznanczne z

prawem ﬁnansowym w szerokim rozumieniu; skrót myślowy na gałąź prawa,

5) czynności, procesy, operacje związane z tworzeniem i podziałem publicznych zasobów pieniężnych, skrót

myślowy na określenie publiczna działalność ﬁnansowa.

Kolejność powyższych znaczeń nie jest istotna.

Ustawa o ﬁnansach publicznych w części pierwszej zawiera pojęcia deﬁ nicyjne, ogólne.

Na gruncie normatywnym (normatywne pojęcie ﬁnansów publicznych) jest użyte w tym ostatnim znaczeniu (5) .

Ogół ﬁnansów dzieli się na ﬁnanse publiczne i prywatne .

Wskazuje się na pewne cechy odróżniające ﬁ nanse publiczne od ﬁnansów prywatnych.

Normy regulujące ﬁnanse publiczne mieszczą się w zakresie prawa publicznego, a prywatne - cywilnego.

Przyjmuje się, że ﬁnanse publiczne (stosunki ﬁnansowe zaliczane do prawa publicznego) muszą spełniać

pewne cechy (jeśli ich nie spełniają, to zalicza się je do ﬁnansów prywatnych) :

1) przynajmniej jeden z podmiotów stosunku ﬁnansowego w zakresie ﬁnansów publicznych jest podmiotem

prawa publicznego

podmioty publiczne wyposażone są w tzw. atrybut władzy publicznej, podstawowym podmiotem publicznym

jest państwo, dalej - jednostki samorządu terytorialnego, podmioty, które państwo wyposażyło w atrybut

władzy publicznej (np. NBP jako Bank Centralny państwa)

jest państwo, dalej - jednostki samorządu terytorialnego, podmioty, które państwo wyposażyło w atrybut

władzy publicznej (np. NBP jako Bank Centralny państwa)

różnica : w prawie prywatnym muszą być oba podmiotami prawa prywatnego

2) wymóg oparcia stosunków ﬁnansowych (w zasadzie) na zasadzie władztwa i podporządkowania, oznacza

to możliwość wiążącego kształtowania sytuacji prawnej jednego podmiotu przez drugi podmiot

przykład: państwo korzystając z konstytucyjnej kompetencji drogą ustaw nakłada obowiązek świadczeń

podatkowych, czyli w miarę realizacji podatków dochodzi do stosunku pomiędzy organem podatkowym a

podatnikiem. Treść tego stosunku jest kształtowana w sposób władczy przez podmiot publiczny (narzuca

warunki drogą ustawową), w trakcie trwania stosunku podmiot publiczny może zmienić jego treść

różnica: w prawie prywatnym - stosunek cywilno-prawny, każda zmiana warunków umowy wymaga zgody

obu stron

3) na ﬁnanse publiczne składają się stosunki ﬁ nansowe związane z realizacją interesu publicznego

jest to związane z ogólnym założeniem celu działalności podmiotów publicznych, państwo ma zaspokajać

interesy obywateli, tym bardziej jednostki samorządu terytorialnego mają to na celu

różnica: w prawie prywatnym nie wystepuje kategoria interesu publicznego, założeniem prawa prywatnego

jest zaspokojenie interesu prywatnego

4) istnieje tzw. wysoki stopień reglamentacji prawnej ﬁ nansów publicznych

oznacza to, że zdecydowana przewaga stosunków ﬁ nansowych w zakresie ekonomicznie rozumianych

ﬁnansów publicznych, czyli gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych podlega regulacji prawnej, czyli

dochodzi do powstania stosunków prawno-ﬁnansowych

5) ﬁnanse publiczne mogą mieć charakter scentralizowany lub zdecentralizowany

a) scentralizowane: ﬁnanse państwa

b) zdecentralizowane: ﬁnanse jednostek samorządu terytorialnego (przede wszystkim) , wśród których

najważniejszą rolę odgrywają ﬁnanse gmin ; mamy wyodrębnione w ramach uchwalanych budżetów

ﬁnanse województw (sejmik) , powiatów (rada powiatu) , gmin (rada gminy) , podstawowe zadania

realizują gminy, dlatego one są najważniejsze

Gromadzenie i podział oparty jest o pieniądz krajowy, waluta danego kraju jest środkiem płatniczym danego

kraju, oznacza to, że waluta danego kraju zwalnia z wszelkich zobowiązań pieniężnych. Umowa zezwalająca

na inną walutę musi być zgodna z przepisami prawa dewizowego i musi mieć wyraźnie taki wymóg.

Państwo ma wyłączne prawo emisji waluty krajowej, wobec tego państwo kształtuje politykę pieniężną, czyli

politykę dotyczącą gospodarowania pieniądzem (brane pod uwagę jako 6 cecha).

W imieniu państwa w Polsce czyni to NBP (Bank Centralny) .

Podmiot publiczny - podstawowym podmiotem publicznym jest państwo ; państwo jest podmiotem o

charakterze samoistnym i pierwotnym, czyli że nie podlega żadnym władzom zewnętrznym ani wewnętrznym,

chyba, że samo przekazałoby część swojego atrybutu władzy na jakiś podmiot zewnętrzny (np. tworzenie

organizacje międzynarodowe).

Państwo przekazuje część swojego władztwa na rzecz np. jednostek samorządu terytorialnego i potem nie

ingeruje w działalność jednostek w tym zakresie.

W ramach szeroko rozumianego władztwa państwa wyróżniamy:

1) władztwo ﬁnansowe

przekazanie władztwa w:

a. sferze stanowienia prawa - istnieje podział kompetencji co do regulowania odpowiednich zagadnień

b. sferze stosowania prawa

autonomia ﬁnansowa - konstytucyjne przelanie na inny wewnętrzny podmiot publiczny prawa do

stanowienia dochodów publiczno-prawnych; tylko drogą ustawy można nałożyć ciężar podatkowy, opłatę,

czy inne świadczenie. Jednostki nie mogą tego robić, bo nie mają uprawnień konstytucyjnych. Istnieje

stanowienia dochodów publiczno-prawnych; tylko drogą ustawy można nałożyć ciężar podatkowy, opłatę,

czy inne świadczenie. Jednostki nie mogą tego robić, bo nie mają uprawnień konstytucyjnych. Istnieje

samoopodatkowanie, ale wymaga referendum i dopiero wtedy rada może je uchwalić. W ostatnich latach

właściwie nie występują takie sytuacje.

decentralizacja ﬁnansowa - podział kompetencji w zakresie poboru dochodów publiczno-prawnych oraz

stosowania polityki z tym związanej (stosowanie prawa) i w ślad za tym dokonywania wydatków,

uprawnienie do administrowania częścią ﬁnansów publicznych; konstytucyjne przekazanie uprawnień do

poboru danin publicznych oraz stosowania w związku z tym odpowiedniej polityki ﬁnansowej.

W Polsce ma miejsce w szerokim zakresie. Wszystki podatki zostały podzielone na dwie grupy: część

stanowi dochody budżetu państwa, część - budżetów samorządowych (budżetów gminy, nie ma dla

województw i powiatów, one tylko partycypują w tym).

Ważne - nie mylić!

Nie we wszystkich ale w wielu podatkach przekazanych bużetom samorządów, organy stanowiące tych gmin

posiadają kompetencje do uchwalania wysokości składek podatkowych. To jest w ramach stosowania prawa ,

a nie stanowienia - to regulacja ustawowa zawiera górną granicę stawek i rada gminy uchwala na dany rok

sama stawkę.

Typy, rodzaje podmiotów ﬁnansów publicznych zależą od typu państwa. Zależą od rodzaju podmiotów jakie

występują w danym państwie, z którymi państwo dzieli się swoim władztwem ﬁ nansowym. W państwach typu

unitarnego (np. Polska) postawowym podmiotem jest państwo, drugą kategorią są jednostki samorządu

terytorialnego (jednostopniowe lub wielostopniowe, przy czym w praktyce różnych państw nie spotyka

się wyższej stopniowości niż trójstopniowość) . W państwach federacyjnych (np. Szwajcaria, USA) występuje

trzecia kategoria podmiotów publiczno-prawnych usytuowana pomiędzy państwem a jednostkami samorządu

terytorialnego: jednostki organizacyjne (np. stany, kantony, republiki, kraje) .

Państwo może przekazywać swoje władztwo także innym podmiotom, np. NBP, pewne fundusze (o ile są

wyposażone w osobowość prawną) , inne podmioty.

Nie będzie to jednak bank komercyjny.

Sektor ﬁnansów publicznych - zdeﬁniowany poprzez wymienienie. Banki i przedsiębiorstwa państwowe są

wyłączone.

Gromadzenie i podział należy do cech nie tylko sektora ﬁ nansów publicznych!

NBP ma daleko idące kompetencje w zakresie ﬁ nansów, a nie jest podmiotem sektora ﬁnansów publicznych.

Tylko wspólnotowy kodeks celny jest stosowany bezpośrednio w Polsce wśród aktów unijnych.

Harmonizacja podatku VAT.

Funkcje ﬁnansów publicznych.

Wyróżniamy cały szereg funkcji ﬁ nansów publicznych.

Na pierwszym miejscu postawimy trzy funkcje: tzw. funkcję alokacyjną, funkcję redystrybucyjną i funkcję

stabilizacyjną.

Funkcja alokacyjna jak sama nazwa wskazuje - rozmieszczenie, przemieszczenie, polega na właściwym

podziale czynników produkcji, pracy i kapitału drogą takiego rozdysponowania ﬁ nansów publicznych, czyli

środków pieniężnych, które zapewni równomierny rozkład na terenie kraju środków produkcji. W różnych

sferach ma być realizowany wymóg równomiernego rozdziału. Uwzględnia się potrzeby poszczególnych

regionów i stopień rozwoju tych regionów. Nie powinno być tzw. nadmiernych dysproporcji regionalnych. Do

całkowitego zniwelowania dysproporcji nie można dojść szybko, o ile w ogóle można.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: