ANTYBIOTYKI

UWAGI OGÓLNE:

1)     Nie stosować antybiotyków bez wyraźnej potrzeby w błahych schorzeniach, np. przeziębienia

Brak wskazania do zastosowania antybiotyku jest podstawowym przeciwwskazaniem do jego stosowania.

2)     Nie stosować w stanach gorączkowych o nieinfekcyjnym charakterze. Dotyczy to głównie dzieci i stosowania antybiotyków „na wszelki wypadek lub jako tzw. „osłona”

3)     Ryzyko leczenia przeciwbakteryjnego nie może być większe niż ryzyko samej choroby

4)     Antybiotyki nie mogą zastąpić lekarzowi braków rzetelnej wiedzy medycznej.

PENICYLINY

Rys historyczny:

1928 – odkrycie penicyliny naturalnej (z pleśni Penicillinum notatum i Penicillinum chrysogenum)

1940 – wyizolowanie penicyliny z przesączu pleśni przez Florey’a, Chain’a i Abraham’a

12 XII 1941 – pierwsze zastosowanie penicyliny

16 VIII 1959 – opublikowanie wyników w „Lancet”

1959 – wyizolowanie kwasu 6-aminopenicylanowego (możliwość produkowanie penicylin

syntetycznych, półsyntetycznych i syntezy pochodnych)

1945 – nagroda Nobla dla Fleminga, Florey’a i Chain’a

Budowa:

Pochodne kwasu 6-aminopenicylanowego

A-    pierścień tiazolidynowy

B-     pierścień b-laktamowy (stąd => ANTYBIOTYKI b-LAKTAMOWE)

R2- Na+, K+, prokaina, benzatyna – warunkują właściwości fizyko-chemiczne

R1- warunkuje właściwości biologiczne (wpływ bakteriostatyczny, bakteriobójczy, siła działania)

Ä - miejsce działania penicylaz

Penicylinazy – enzymy produkowane przez bakterie, rozbijają wiązanie N-C pierścienia b-laktamowego,

                         warunkują oporność bakterii na penicylinę.

Podział penicylin:

TYP I: PENICYLINY NATURALNE (BENZYLOWE – STOSOWANE POZAJELITOWO)

1.       benzatynowa

2.       benetaminowa

3.       klemizolowa (mniej alergii)

4.       prokainowa (przeciwbólowo przy wstrzykiwaniu)

TYP II: PENICYLINY BENZYLOWE LUB BENZYLOPODOBNE (DO STOS. DOUSTNEGO)

1.       azidocylina

2.       fenetycylina

3.       fenoksymetylopenicylina (Penicylina v)

4.       fenoksypropylopenicylina (Propicylina)

TYP III: PENICYLINY OPORNE NA DZIAŁANIE b-LAKTAMAZ GRONKOWCOWYCH

penicyliny izoksazolilowe

1.       kloksacylina

2.       dikloksacylina

3.       flukloksacylina

4.       oksacylina

-metycylina

-nafcylina

TYP IV: PENICYLINY O POSZERZONYM SPEKTRUM DZIAŁANIA (PÓŁSYNTETYCZNE)

1.       ampicylina

2.       hetacylina                 kondensaty ampicyliny

3.       metampicylina        

4.      

bakampicylina

5.       lenampicylina           estry ampicyliny

6.       piwampicylina

7.       talampicylina

8.       amoksycylina

9.       cyklacylina

10.   epicylina

11.   mecylinam

- piwmecylinam  (ester mecylinamu)

TYP V: PENICYLINY DZIAŁAJĄCE NA BEZTLENOWCE

            (w tym Pseudomonas aeruginosa)

A.     ureidopenicyliny

1.       azlocylina (Securopen)

2.       mezocylina (Baypen)

3.       piperacylina

4.       apalcylina

B.     karboksypenicyliny

1.       karbenicylina (Pyopen)

2.       karfecylina

3.       karindacylina         estry karbenicyliny

4.       tikarcylina

5.       sulbenicylina

TYP VI: PENICYLINY OPORNE NA b-LAKTAMAZY DZIAŁAJĄCE NA BAKTERIE G(-)

             (w tym H.influenzae i B.catarrhalis)

1.       foramidocylina

2.       temocylina

TYP VII: KARBAPENEMY

1.       tienamycyna

2.       imipenem                cylastyna związek m.in. nerki- hamuje enzymy rozkładające penicyliny

3.       primaxin                 (mieszanina imipenemu z cylastyną)

4.       meropenem

TYP VIII: MONOBAKTAMY

1.       aztreonam (Azactam)

2.       karumonam

3.       tigemonam

Mechanizm działania penicylin:

Penicyliny działają bakteriobójczo, a swój efekt przeciwbakteryjny wywierają w okresie rozmnażania się i rozwoju bakterii. Penicyliny hamują syntezę ściany komórkowej bakterii. Są one kompetencyjnymi inhibitorami transpeptydazy, enzymu biorącego udział w powstawaniu peptydowych mostków pomiędzy łańcuchami peptydoglikanowymi, tworzącymi podstawową strukturę ściany komórkowej. Hamowaniu ulegają również inne enzymy syntezy ściany bakteryjnej jak np.: karboksypeptydazy i endopeptydazy.

Blokując inhibitory enzymów litycznych dochodzi do wzrostu ich aktywności – np. hydroksylaz, jak również do uwolnienia kwasu lipoteichowego, który jest wewnątrzkomórkowym czynnikiem inicjującym samobójczą reakcję doprowadzającą do autolitycznego zniszczenia peptydoglikanu.

Antybiotyki b-laktamowe działając na białka ściany bakteryjnej doprowadzają do zwiększenia przepuszczalności tych błon i powstania różnorodnych zmian w kształcie komórki bakterii (formy rozdęte, olbrzymie, wydłużone), które szczególnie podatne są na lizę. Utrudniają przyswajanie i wykorzystywanie przez komórkę bakteryjną np. kwasu glutaminowego i tlenu.

Bakterie mogą wytwarzać oporność, której mechanizm jest złożony, ale polega głównie na produkcji b-laktamaz oraz blokowaniu wnikania antybiotyków do bakterii. Penicyliny są jedynymi antybiotykami, gdzie oporność można przełamać wzrostem dawki antybiotyku.

Antybiogram „-„ na penicyliny. Makrolidy, aminoglikozydy można, ale współistniejące uszkodzenie nerek i szpiku -à można penicylinę w b. wysokiej dawce.

Działania uboczne penicylin:

a) Działania uboczne alergiczne

Polekowe odczyny alergiczne

Kliniczne objawy uczulenia na leki są wynikiem reakcji immunologicznej organizmu na daną substancję, spełnia­jącą rolę haptenu. Leki lub ich metabolity jako związki małocząsteczkowe są niepełnymi antygenami, które po po­łączeniu się głównie z peptydami lub białkami stają się antygenami odpowiedzialnymi za odczyn alergiczny.

Odczyn natychmiastowy — wstrząs anafilaktyczny

Wstrząs anafilaktyczny jest najbardziej niebezpiecznym i zagrażającym życiu chorego odczynem alergicznym. Stanowi on uogólnioną postać reakcji typu wczesnego, w której głów­ną rolę odgrywają przeciwciała klasy IgE, wiążące się z bazofilami i komórkami tucznymi, powodujące ich uszkodze­nie, w efekcie czego dochodzi do uwalniania z nich przekaź­ników reakcji alergicznej, takich jak serotonina, histamina, bradykinina, prostaglandyny i leukotrieny, PAF

i innych. Wszystkie są odpowiedzialne za kliniczne objawy wstrząsu anafilaktycznego, manifestującego się skurczem oskrzeli, spadkiem ciśnienia krwi, obrzękiem krtani, uogólnioną wy­sypką pokrzywkową i in.

Do leków, które najczęściej wywołują objawy wstrząsu, na­leżą: penicyliny, streptomycyna, surowice obcogatunkowe, dextran, jod i jego preparaty (środki cieniujące), leki znie­czulające miejscowo, witaminy B1 i B6, heparyna, insulina, nitrofurantoina, salicylany, fenylobutazon i inne niesterydowe leki przeciwzapalne, chinina, pochodne fenotiazyny, diuretyki tiazydowe, związki metali ciężkich i wiele innych. Należy dodać, że wstrząs występuje częściej w wieku śred­nim, rzadziej w okresie wczesnego rozwoju i u ludzi star­szych.

Odczyn opóźniony

Drugi typ reakcji uczuleniowej przebiega wolniej w postaci odczynu cytolitycznego lub cytoksycznego. Biorą w nich udział przeciwciała głównie klasy IgG, które reagują z anty­genami osadzonymi na powierzchni elementów morfotycznych krwi. W ciągu kilku godzin dochodzi do aglutynacji lub lizy komórek opłaszczonych antygenem (w danym przy­padku lekiem). Objawem klinicznym może być niedokrwistość hemolityczna, leukopenia, trombocytopenia, agranulocytoza i pancytopenia.

Obrzęk naczynioruchowy jest postacią odczynu polekowego, polegającą na obrzęku skóry, tkanki podskórnej i błon ślu­zowych w wyniku zwiększonej przepuszczalności naczyń włosowatych. Niekiedy polekowe odczyny alergiczne mogą dotyczyć pojedynczych narządów, np. alergiczne uszkodze­nie wątroby po stosowaniu sulfonamidów, PAS-u, pochod­nych fenotiazyny, antybiotyków makrolidowych, uszko­dzenie nerek po penicylinach, zmiany w miąższu płucnym po nitrofurantoinalu.

W wyniku skojarzonego działania światła i niektórych sub­stancji leczniczych, takich jak sulfonamidy, związki tiazydowe, pochodne fenotiazyny, tetracykliny, izoniazyd, esterogeny i gestageny, mogą wystąpić objawy w postaci wyprysku kontaktowego, należącego do grupy reakcji fotoalergicznych. Odczyny te są uzależnione od stężenia i umiejscowie­nia leku w poszczególnych warstwach skóry oraz od intensywności i natężenia promieni słonecznych (głównie pozafiołkowych). Skrajnym przykładem może być odwarstwienie, odrywanie, a także martwica rozpływna paznokci po zastosowaniu tetracyklin u dzieci długotrwale narażo­nych na działanie promieni słonecznych.

Choroba posurowicza jest uogólnionym odczynem alergicz­nym wywołanym uszkodzeniem tkanek

przez krążące w or­ganizmie i odkładające się w ścianach drobnych naczyń krwionośnych

kompleksy antygen (lek) — przeciwciało. Ujawnia się ona najczęściej po 7—10 dniach jako

reakcja na niektóre antybiotyki, obcogatunkową surowicę lub biał­...