Wykład 1 – Składnia.
Rzeczowniki osobliwe- singularis tan tum
- pluralia tantum- są to rzeczowniki nieodmienne przez liczbę np.: fusy, skrzypce.
Fleksja to część składni.
Składnia:
Język – system znaków prostych (morfemy-wyrazy) i złożonych (zdania, wypowiedzenia)
(w języku morfemy nie istnieją samoistnie)
Znaki złożone są przedmiotem składni
Składnia- istota reguł, które tworzą znaki złożone.
1) Składnia semantyczna (głębinowa)
- dominuje nad strukturalną,
- obejmuje reguły łączenia i wykluczania się składników treści
ZNAK TO NIEROZERWALNE POŁĄCZENIE FORMY I TREŚCI
ZDANIE = ZNAK ZŁOŻONY= FORMA + TREŚĆ
- muszą być reguły formy i treści, a regułami tworzenia treści zajmuje się składnia semantyczna.
- treść dominuje nad forma, lecz dotrzeć do semantyki można tylko strukturą.
Ławka czyta książkę- zdanie formalnie poprawne, lecz dewiantyczne treściowo.
Semantycznie nie można złączyć ławki z czytać.
2) Składnia strukturalna (powierzchniowa)
Forma to to, co widzimy, więc powierzchnia.
Reguły tworzenia form gramatycznych (reguły fleksyjne) i reguły tworzenia z tych że form zespołów składniowych (związki i szeregi)
Składnia strukturalna- jak zbudować zdanie czyli jak zbudować formy i je ze sobą powiązać.
Osoba <- czytać (czynność)-> przedmiot= struktura semantyczna
Rzecz.osobowy,M<- czasownik, forma osob -> rzecz.nieżywot,B = struktura powierzchniowa
Matka czyta książkę. Ojciec pisze list }ta sama struktura powierzchniowa lecz zdanie odmienne wiec, odmienna struktura semantyczna.
3) Składnia szyku
Reguły ukształtowania składników wypowiedzenia względem siebie (w czasie lub przestrzeni)
W zdaniach : Matka książkę czyta. Czyta książkę matka. Książkę matka czyta. Czyta matka książkę. = struktura formalna ani powierzchniowa się nie zmieniły zmieniła się tylko składnia szyku.
Struktura szyku jest charakterystyczna dla języka polskiego.
Książka jest czytana przez matkę- przez zamianę czasownika na imiesłów zmienia się struktura powierzchniowa, zmienia się także szyk lecz pozostaje ta sama głębina.
W systemie językowym funkcjonują pewne określone struktury głębinowe, te, które nie pozwalają nam połączyć np. kaczka z czyta
STRUKTURA SEMANTYCZNA(GŁĘBOKA) ZDANIA:
- nazywa się inaczej predykatowi- argumentowa. Jeden predykat implikuje jeden lub więcej argumentów, tworząc w ten sposób strukturę.
Np. predykat – czytać implikuje mama-1 arg oraz książka- 2 arg.
Predykaty i argumenty są więc elementami struktury.
Wykład 2
Składnia semantyczna, strukturalna i szyku-3 pojęcia składni.
Szyk w języku polskim jest ruchomy nie pozycyjny.
Strukturą semantyczną czyli predykatowi-argumentową zajmuje się składnia semantyczna.
Składnia głębinowa zawiera strukturę głęboką. Predykat implikuje argumenty.
Predykat- nazywa cechę lub relacje między bytami np. pies szczeka, to szczeka jest predykatem, ukazuje cechę psa lub ojciec czyta książkę to czyta to jest predykat ukazujący relacje miedzy książką a ojcem.
Struktury głębokie są zbudowane z predykatów, które implikują argumenty. Relacje między bytami lub cechy bytów
Zdarzenia to relacje między bytami lub cechy bytów.
Argumenty – odpowiedniki bytów, arg.przedmiotowe
. - mogą to tez być odpowiedniki zdarzeń wtedy są to arg zdarzeniowe.
Predykat może implikować tylko argumenty przedmiotowe i wówczas jest to predykat 1 rzędu Predykat może oprócz argumentów przedmiotowych implikować argumenty zdarzeniowe. Wtedy są to predykaty wyższego rzędu. Takie predykat implikuje inny predykat wraz z jego argumentami.
Implikuje- w znaczeniu predykatu zawiera się znaczenie argumentu
Np. pies(argument)implikuje szczeka(cecha,predykat)
Szczekać implikuje psa argument przedmiotowy czyli w pojęciu szczekania zawiera się pies.
Argument 1 <- predykat->argument2 (argumentem 1 musi być osoba lub przedmiot który podlega czemuś) np. ojciec<- czytac ->książka
W pojeciu szczekania są dwa argumenty przedmiotowe, jest to predykat 1 rzędu- dwuargument.
Jest ograniczona liczba argumentów, które mogą implikować predykaty.
Ktoś kto wymienia coś co wymienia.Wymieniać- predykat. Implikuje kogoś z kim się wymienia i coś na co się wymienia, a wymienia się byty.
Argument1(przedmiot, byt)<- predykat-> arg 2 (zdarzeniowy)
Arg 1 <- predykat->(arg1 <- predykat->arg2)
1 predykat implikuje drugi predykat z jego argumentem
Wyższość składni semantycznej nad struktur. Zdania mogą mieć taka samą strukturę powierzchniową a przy analizie w strukturze głębokiej może być inne pod względem złożonym i prostym.
Jedna struktura głęboka możę mieć różne realizacje w obrębie struktur powierzchniowych. Realizacje struktur powierzchniowych : zdanie.
Arg (przedmiot)<- chorować
ojciec
ojciec choruje ojciec jest chory } realizacja predykatu.
Wykład 3
Realizacją predykatu mogą też być równoważniki zdania (Ojciec chory), albo jako zespół składników zdaniowych. Np. (choroba ojca, chory ojciec)
Predykat: chory implikuje ojciec.
Predykat zero argumentowy- czasowniki nieosobowe : grupa czasowników nazywające zjawiska w przyrodzie. Grzmieć, błyskać się, świta, dnieje,
Są takie predykaty (pojęcia cechy), w których trudno dostrzec i zlokalizować argumenty np.: grzmi(argument->kto,co powoduje ten dźwięk. NIE MA powodu grzmotu)
Do struktury głębokiej docieramy tylko poprzez strukturę powierzchniową.
Ala spodziewa się listu .
Podmiot orzeczenie dopełnienie w D
Spodziewa się jest to predykat wyższego rzędu.
Predykat spodziewać się nie implikuje listu. Spodziewać się mogą tylko ludzie.
Drugim predykatem jaki implikuje(spodziewać się) jest NIE przedmiot tylko ZDARZENIE. Ala spodziewa się listu (list jest niejako skrótem) czyli spodziewa się ze ktoś napisze do niej list tzn ze otrzyma list.
Arg przedmiot. <- predykat-> zdarzenie.
Ojciec -> napisać->list. Napisać implikuje tylko argument przedmiotowy
Semantycznie list nie jest związany z predykatem spodziewać się.
Ala spodziewa się- >{że}->ojciec napisze list. Napisze implikuje list.
Predykat wyższego rzędu przykład2.
Piotr marzy o Grecji ->marzy Ne implikuje Grecji. Dopełnienie Grecja można zamienić na zdanie. Marzyć jest predykatem wyższego rzędu nie można marzyć o rzeczach, wiec Piotr marzy o wycieczce do Grecji.
ELIPSA- brak w strukturze powierzchniowej, czyli brak w konkretnym zdaniu elementu struktury głębokiej.
- jest to ruchomy element
np. zdanie -Ojciec czyta książę można wyrazić zdaniem eliptycznym Ojciec czyta( wiemy że musi czytać coś wiec jest to element który może być a nie musi)
ELIPSA FAKULTATYWNA- to są te elementy, które nie wnoszą innego znaczenia. Czy ten element jest czy go nie ma zdanie znaczy i tak to samo
ELIPSA OBLIGATORYJNA- element, który trzeba opuścić dla uzyskania odpowiedniego znaczenia.
Janek poszedł po chleb- Argument przedmiotowy- Janek jest implikowany przez predykat-iść -> elipsa obligatoryjna( bo wiemy ze poszedł kupić chleb)
Wykład 4
Jest niezgodność między zdaniem semantycznym, a formalnym.
1. Jan uderzył Piotra.- zd. Eliptyczne
2. Jan przestraszył Piotra.
Struktura powierzchniowa- ta sama budowa formalna (składnia). ALE! Te dwa znaki reprezentują zupełnie inne struktury semantyczne.
Jan uderzył Piotra. Argument osobowy1 ← predykat I rzędu→ argument II (żywotny) pies- tak, stół- nie.
Jan przestraszył Piotra.
Argument 1 (Piotr) ← predykat wyższego rzędu → argument 2 (Jan)
Mowa o pewnym stanie Piotra, a nie co zrobił Jan. Arg.2← predykat→ arg.1
Jan- to argument innego predykatu, wyższego rzędu.
Wyższego rzędu- można utworzyć zd. założone z argumentu (listu).
Ala spodziewa się listu.
Predykat wyższego rzędu- nazywa stan (przestraszył), a nie czynność (uderzył), wymaga w mianowniku pojawienia się wykładnika tej implikowanej struktury predykatowo- argumentowej. Implikowana struktura nazywa przyczynę tego stanu, o którym mówi ten predykat.
Ten predykat to predykat KAUZATYWNY nazywa stan, a implikuje przyczynę- jej wykładnik pojawia się w mianowniku.
1. i 2. to formacje pojedyncze.
1.- semantycznie prosta- pojedyncza.
2.- semantycznie zbiorowa- ma dwie struktury.
Wykład 5
Predykaty kauzatywne- implikują inne predykaty z argumentami w taki sposób że ich wykładniki otwierają zawsze pozycję w mianowniku dla innego predykatu.
1. czasowniki modalne- otwierają pozycję dla bezokolicznika. (chcę, muszę, mogę) Czasowniki te bez kontekstu nie tworzą zdania np.: dziecko chce iść do kina.
Dziecko chce czekoladę- zdanie eliptyczne, wiemy że dziecko chce zjeść ta czekolade, wyraz chcieć implikuje tylko zdarzenia.
W strukturze głębokiej zawsze są dwie struktury predykatowi-argumentowe.
2. zdania w których pojawiają się składniki nieimplikowane przez główny predykat zdania. Zadnie w którym mamy wykładniki więcej niż jeden struktury pred-arg.
Np. Jan kupił zgniłe pomidory. Jest to zdanie proste lecz semantycznie złożone. Bo ktoś kupił coś od kogoś. Coś jest zgniłe. Nie ma relacji miedzy kupił a zgniłe. Predykat”kupił” jest wyższego rzędu.
3. Czym mogą być wyrażenia dodane?
Może mieć postać podstawową wyrażenia predykatowego.(będzie to wtedy zdanie złożone)
Ala marzy , że wyjedzie nad morze- zdanie złożone, implikowane przez zdanie skł.
Jan kupił pomidory, które są zgniłe-zd złożone nie implikowane.
Oprócz struktury semantycznej każde zdanie posiada strukturę funkcjonalną.
Struktura funkcjonalna= struktura semantyczno-tematyczna, zdania proste możemy podzielić na dwie części:
-temat- datum, czyli to co jest dane,tematem zdania jest zawsze pierwszy składnik zdania,to jest to o czym się mówi
-temat-novum, to jest coś, czego adresat się dowiaduje, to jest to co się mówi
Jan kupił pomidory. Jan – temat, kupił pomidory- temat.
Wykład 6
Wypowiedzenie- termin najbardziej ogólny dla znaków złożonych. Podstawowa forma wypowiedzenia- zdanie. Zdania mogą być praktycznie takie same, ale różnić się strukturą głęboką.
Zdania, które zawierają składniki wymagane przez sens są zdaniami minimalnymi.
1. KTOŚ¬CZYTA®COŚ
Ojciec czyta książkę(wyrażenie predykatywne)- zdanie minimalne(elementarne). Wykładnikiem predykatu jest czasownik.
Zdanie minimalne może być zdaniem eliptyczntm (nie zawiera nic prócz składników wymaganych, ale ma ich mniej).
Zdanie elementarne zawiera składniki niepochodne semantycznie.
2. Gazeta jest czytana przez ojca. ¬Wykładnik predykatu jest imiesłowem, a ten
Coś czytać ktoś pochodny od formy czasownikowej.
ZDANIE ELEMENTARNE NIE JEST MINIMALNE.
3. Zdanie minimalne, eliptyczne (nieelementarne)
Ojciec czyta.
4. Ojciec czyta starą gazetę. Nie minimalne, nie elementarne
Wyrażenie polipredykatywne (dodane) ma dodatkowy element.
Rama modalna- rodzaj obudowy zdania. Często nie ma samodzielnego/ dodanego wykładnika. Może mieć swój wykładnik. Tryb przypuszczający jest wykładnikiem tej ramy. Rama modalna to. ,np.
Sądzę, że ojciec czyta gazetę.
Gdy rama jest wyrażana mówimy „przypuszczam”.
Rama czasowo- przestrzenna- nie musi mieć odrębnych składników, np.
Czyta książkę. (to znaczy że teraz)
Można tę ramę wprowadzić za pomocą zaimków „tu” i „teraz”.
Każdy predykat implikuje czas i miejsce zdarzenia. Każda relacja jest cechą, nie każda cecha jest relacją. Okoliczniki są wykładnikami tej ramy
Są orzeczenia proste (czytaj, śmieję się- nie musi być jednowyrazowe- np. nie śmieje się) oraz złożone (jest czytana)- słowno-imienne i słowno-przysłówkowe.
Piotr jest jak piórko.- słowno-porównawcze- orzeczenie złożone
Dach jest ze słomy.- słowno-przyimkowe- orzeczenie złożone.
Orzeczenia mogą też być frazeologiczne. Np.
Ala wyszła za mąż za Piotra. – frazeologizm jest w całości wykładnikiem predykatu semantycznego.
KTOŚ¬?®KTOŚ
Wyszła za mąż Ożenił się
Treść ta sama różne relacje to WYRAŻENIA KONWERTYWNE(inne przykłady: sprzedawać, kupować)- są one zawsze wykładnikami tego samego predykatu. Zmiana pozycji argumentu, ale relacja ta sama, a wyrażenia niepokrewne.
Podmiot: Woda(mianownik) jest w studni.
Wody(dopełniacz) nie ma. Podmiot logiczny
Z Janem(narzędnik) jest źle.
Jan(mianownik) umiera.
Wykład 7
Zespoły składniowe- związki składniowe (syntaktyczne). Możliwość tworzenia związków wynika z konotacji kategorialno –semantycznej (otwieranie przez leksemy jednej klasy miejsca dla leksemów innej klas)
Istnieje też konotacja formalno-gramatyczna. Jest to czynnik związko - twórczy. Konotacja formalno-gramatyczna- pewne formy leksemów otwierają miejsce dla form innych
leksemów.
Związki wyrazowe to stosunek wyrazu konotującego do wyrazu konotowanego.
Konotacja- czynnik zdaniotwórczy.
Czasowniki czynnościowe- przechodnie konotują co najmniej dwa leksemy- powstaje m.in. związek rządu.
Związek zgody, związek rządu, związek główny (orzekający)}powstają z konotacji
Rozmawia- z kim? Z czym?
Jest podobny- do kogo? Do czego?
Wyrazy tercjalne-przysłówki. Tworzą związki przynależności.
Konotacja wielokrotna- jeżeli forma leksemu konotuje więcej niż 1składnik podrzędny lub niepodrzędny.
Czym?- pisze- co?
Konotacja alternatywna- konotowanie jednego podrzędnika mogącego wystąpić w różnych formach(alternatywnych)
Pytał kogo?-matkę B. matki D
Gdy nie musi pojawić się forma konotowana to jest to konotacja fakultatywna.
………. Piszę ………..
...
ukwfp