Wykład VI
Teoria wyboru konsumenta
Gospodarstwo domowe a konsument
n Konsument - każdy, kto w celu zaspokojenia swoich potrzeb zużywa, czyli konsumuje, określone dobra lub usługi. W tym znaczeniu konsumentem jest każdy człowiek, niezależnie od wieku i poziomu świadomości.
n Gospodarstwo domowe - jest jedno- lub wieloosobowym podmiotem gospodarczym, działającym w sferze konsumpcji, opartym najczęściej - choć niekoniecznie - na więzach rodzinnych, którego celem jest wszechstronne zaspokajanie potrzeb wszystkich jego członków, dzięki uzyskiwanym również przez wszystkich lub niektórych tylko członków dochodom.
Funkcje gospodarstwa domowego
Funkcje ekonomiczne:
n nabywca dóbr i usług dostarczanych przez przedsiębiorstwa i instytucje,
n dostarczyciel czynników wytwórczych dla tychże przedsiębiorstw i instytucji (bezpośrednio i pośrednio)
n funkcja produkcyjna (gospodarstwa rolne, rzemieślnicze)
Funkcje społeczne:
n reprodukcją biologiczną
n zadaniami w zakresie wychowywania (kształtowanie charakteru, wartości) oraz zapewnienia określonego poziomu kwalifikacji (wykształcenie)
Cechy gospodarstwa domowego
1. Zdolność do podejmowania określonych decyzji, w tym przede wszystkim ekonomicznych. Nie ma przy tym znaczenia, w jaki sposób decyzje te są podejmowane: czy np. przez demokratyczne głosowanie, czy absolutne podporządkowanie głowie rodziny
2. Dążenie do uzyskania maksymalnej satysfakcji lub - inaczej - najwyższej użyteczności w ramach pozostających do jego dyspozycji ograniczonych środków.
Racjonalność postępowania
Gospodarstwo domowe:
n ma pewne preferencje i potrafi w pewnych granicach określić swoje dążenia,
n jest zdolne uporządkować te dążenia w sposób wewnętrznie spójny, tworząc pewien hierarchiczny układ dążeń,
n dokonuje koniecznych wyborów kierując się kryterium maksymalizacji zadowolenia
Teoria racjonalnego postępowania konsumenta
n Stanley Jevons (1835-1882) – angielski ekonomista, stworzył fundamenty teorii racjonalnego postępowania konsumenta
n Podstawą teorii wyboru racjonalnej struktury konsumpcji stała się początkowo teoria użyteczności.
Zasady wyboru konsumenta
n dochód konsumenta
n ceny poszczególnych dóbr
n gusty konsumentów, pozwalające uszeregować różne kombinacje, czyli koszyki dóbr według stopnia satysfakcji
n założenia behawioralne, według których konsument stara się w maksymalnym stopniu zaspokajać swoje potrzeby uzyskując największą satysfakcję
Czynniki determinujące decyzje konsumenta
n kulturowe - kultura, subkultura
n społeczne - rodzina (cykl życia rodziny, pełnione role), grupy odniesienia, liderzy opinii, klasy społeczne, zawód, wykształcenie, stan posiadania, wartości
n psychologiczne - potrzeby i motywacje, osobowość, postawy, percepcja, styl życia, uczenie się (warunkowe i instrumentalne). Wpływ osobowości (inne ubiory zakupi ekstrawertyk, inne introwertyk), czynników emocjonalnych;
n ekonomiczne - dochody i ceny;
n funkcjonalne - związane z użytecznością danego produktu;
n korzyści dostępności - lokalizacja towaru i towarów konkurencyjnych, czas dostawy itd.
Teoria użyteczności
n Hermann Heinrich Gossen (1810-1858) - ekonomista niemiecki, prekursor szkoły psychologicznej i matematycznej
n Analizując rynkowe zachowania indywidualnych konsumentów sformułował podstawy teorii użyteczności, opartej na analizie użyteczności krańcowej i głównych jej prawidłowości
Użyteczność jako miara zadowolenia konsumenta
n użyteczności - subiektywna przyjemność, satysfakcja czy zadowolenie wynikające z konsumowania dóbr (utility)
n charakter subiektywny - nie jest związana z cechami dobra lecz z odczuciem indywidualnego konsumenta
n Konsument dąży do maksymalizacji użyteczności, czyli do wybrania takiej kombinacji konsumowanych dóbr, która daje mu największe zadowolenie
Użyteczność całkowita
n Użyteczność całkowita – suma użyteczności konsumowanej ilości dóbr lub usług (ogólny poziom zadowolenia konsumenta wynikający z konsumpcji określonych dóbr)
UC =∑Qi i = 0, .... n
Qi – ilość konsumowanego dobra i
Użyteczność krańcowa
n Użyteczność krańcowa (marginalna) – korzyść jaką uzyskuje konsument z konsumpcji każdej kolejnej jednostki dobra lub usługi (przyrost satysfakcji spowodowanej konsumpcją dodatkowej jednostki dobra);
UM = ∆UC / ∆Qi
Zależności między krzywą użyteczności całkowitej UC a krzywą użyteczności marginalnej UM
n TU (total utility) – użyteczność całkowita
n MU (marginal utility) – użyteczność marginalna (krańcowa)
TU = max → MU =0
I prawo Gossena
n Prawo malejącej użyteczności marginalnej mówi, że przyrosty zadowolenia z konsumpcji mierzonej jako użyteczność krańcowa zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra.
n Zależność ta jest odwracalna.
n Użyteczność kolejnych jednostek zużywanego w określonym czasie dobra lub usługi jest coraz mniejsza, czyli użyteczność marginalna zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra
Użyteczność a dochód
n Każdy konsument wydaje swój dochód na zakup różnych dóbr tak, aby osiągnąć maksimum użyteczności całkowitej.
n Maksimum osiąga gdy dochód swój przeznacza na zakup różnych dóbr, tak aby użyteczność marginalna ilości dobra, jaką może nabyć za jednostkę pieniądza, była dla każdego dobra równa
II prawo Gossena Prawo wyrównywania się użyteczności krańcowej
n Konsument osiąga stan równowagi, tj. maksimum użyteczności całkowitej, przy zrównaniu użyteczności krańcowej pieniędzy poświęcanych na zakup różnych przedmiotów, albo inaczej: jeżeli ostatnia jednostka pieniężna poświęcona na zakup rozmaitych towarów da taki sam przyrost użyteczności całkowitej.
n Stosunek krańcowych użyteczności dóbr jest równy stosunkowi ich cen
UKA/UKB = PA/PB
Równowaga konsumenta
n Spełnienie warunku
oznacza, że koszyk konsumenta jest optymalny: zapewnia mu maksymalną użyteczność całkowitą z jego dochodu przy danych cenach.
Konsument znajduje się w sytuacji równowagi tj. nie ma żadnych bodźców do zmiany swojego koszyka zakupów
Nadwyżka (renta) konsumenta
n Teoria użyteczności wyjaśnia jakie korzyści netto uzyskuje konsument przez nabycie danego dobra
n Pojęcie wprowadzone przez A. Marshalla (1842-1924)
n Nadwyżka konsumenta – renta konsumenta – różnica między całkowitą użyteczności osiąganą z danej ilości dobra X a wydatkiem na nie, mierzony przez iloczyn ceny i ilości nabytego przez konsumenta dobra
Nadwyżka = Uc(Qx) – Px*Qx
n 0P (=AB) ilustruje cenę rynkową dobra A
n 0A na osi odciętych ilustruje ilość zakupionego dobra A
n Powierzchnia 0CBA ilustruje użyteczność całkowitą osiągniętą przez konsumenta w wyniku zakupu ilości 0A dobra A
n Powierzchnia 0PBA odzwierciedla wydatki w rzeczywistości poniesione na zakup dobra A
n Różnica między tymi powierzchniami, czyli PCB stanowi nadwyżkę (rentę) konsumenta
Nadwyżka konsumenta
n Różnica między najwyższą ceną, jaką skłonny jest zapłacić konsument za pewną ilość dobra, a rzeczywistą ceną rynkową tego dobra
n Koncepcja nadwyżki wyraża ile konsument zyskuje subiektywnie na wymianie w zamian za wydatek pieniężny. Jeżeli zmienia się ceteris paribus cena dobra – zmienia się nadwyżka konsumenta
Krzywa popytu indywidualnego i rynkowego
Teoria preferencji
n Współczesna teoria zachowania się konsumenta jest oparta na koncepcji krzywych obojętności i linii ograniczeń budżetowych
n Vilfredo Pareto (1848-1923) rozróżnił użyteczność kardynalną i ordynalną (porządkową). Użyteczność kardynalna określała ile razy coś było większe lub mniejsze od pewnego wzorca, ordynalna stwierdzała, że coś było większe lub mniejsze od wzorca.
n Pareto dowodził, że dla sformułowania teorii równowagi konsumenta i teorii popytu nie jest konieczne ilościowe wyrażenie użyteczności. Wystarczy, że konsument potrafi dokonać wyboru takiej kombinacji dóbr, która przynosi mu największe zadowolenie.
n Teoria preferencji
System preferencji konsumenta
Podstawą wyborów konsumenta jest tzw. uporządkowany system preferencji
1. Kompletność preferencji - konsument potrafi określić swoje preferencje pomiędzy różnymi kombinacjami dóbr;
2. Przechodniości preferencji – w razie niegodności preferencji potrafi stworzyć hierarchiczny zbiór uporządkowany wg preferencji;
3. Nienasycalności zadowolenia - konsument zawsze preferuje kombinację dóbr dostarczającą mu większej satysfakcji. (zadowolenia) od kombinacji dającej mu mniej zadowolenia.
Teoria obojętności (preferencji)
n Znając preferencje można zbadać wybory konsumenta za pomocą tzw. krzywych obojętności (zaproponowane przez F. Edgewortha, udoskonalane przez V. Pareto)
n Krzywa obojętności (krzywa jednakowej użyteczności, izokwanta) przedstawia wszystkie możliwe kombinacje konsumpcji dwóch dóbr lub dwóch grup dóbr (możliwości wyboru) charakteryzujących się jednakowym poziomem satysfakcji, czyli jednakową użytecznością
Krzywa obojętności
zbiór punktów reprezentujących różne kombinacje dwóch dóbr (koszyków) jednakowo preferowanych przez konsumenta
punkty A, B, C, D –przynoszą jednakową użyteczność, konsumentowi jest obojętne, którą kombinację konsumuje
Mapa preferencji (mapa krzywych obojętności)
Cechy krzywej obojętności
n jest nieskończenie wiele,
n nie mogą się przecinać,
n mają nachylenie negatywne,
n są wypukłe w stosunku do początku układu.
Marginalna (krańcowa) stopa substytucji
n Negatywne nachylenie krzywej obojętności oznacza, że między dwoma dobrami istnieje stosunek substytucyjności. Zwiększenie konsumpcji jednego dobra wymaga zmniejszenia konsumpcji drugiego.
n Miernikiem efektu substytucyjności dobra X przez dobro Y jest marginalna stopa substytucji (stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do ubytku innego dobra)
Marginalna stopa substytucji
n Marginalna (krańcowa) stopa substytucji dobra X względem dobra Y wyraża ilość dobra Y, z której konsument jest skłonny zrezygnować, aby zwiększyć konsumpcję dobra X o jednostkę bez zmiany poziomu użyteczności
MSS x, y = - ∆Y/∆X = l ∆Y/∆X l
znak „-” oznacza, że wielkość ulega zmniejszeniu.
n MSS określa ilościowe zmniejszenie konsumpcji dobra Y spowodowane zwiększeniem konsumpcji dobra X o jednostkę przy założeniu, że poziom użyteczności całkowitej z konsumpcji obu dóbr nie ulega zmianie (konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności).
Prawo malejącej marginalnej stopy substytucji
n Nachylenie krzywej obojętności zmniejsza się w miarę przesuwania się w dół i rośnie w miarę przesuwania się w górę na krzywej, dlatego cechą charakterystyczną każdej krzywej obojętności jest malejąca marginalna stopa substytucji.
n Zwiększając konsumpcję dobra X, konsument jest skłonny rezygnować z coraz mniejszej ilości dobra Y.
Równowaga konsumenta przy ograniczeniu budżetowym
n Konsument dążąc do maksymalizacji korzyści z konsumpcji będzie preferował koszyki znajdujące się na wyższej krzywej obojętności
n Konsument może wybrać jedynie taki koszyk, który jest dostępny dla niego z uwagi na dochód oraz ceny. Konsument ma ograniczenia budżetowe
n Ograniczenie budżetowe – jest to dochód jaki konsument ma w swojej dyspozycji. Ograniczenia budżetowe na wykresie nazywają się ścieżką cen.
Realizacja budżetu konsumenta. Linia budżetowa
Linia budżetu
(linia ograniczenia budżetowego, linia dochodu, ścieżka cen) pokazuje kombinacje dóbr, które mogą być zrealizowane przez gospodarstwo domowe przy danym dochodzie pieniężnym i danych cenach (wszystkie kombinacje ilości dwóch dóbr, które konsument może nabyć za swój dochód)
Równowaga (optimum) konsumenta
n ...
misia.x3