- Stres jako bodziec- rozumiany jest jako pewne sytuacje występujące w otoczeniu mające naturalną zdolność wywoływania napięcia i silnych emocji. Stres utożsamiany jest z działaniem bodźca pochodzącego ze środowiska.
- Stres jako reakcja organizmu, fizjologiczna bądź psychologiczna, będąca odpowiedzią na działanie stresorów 9bodźców pochodzących ze środowiska).
- Stres jako transakcja (relacja) między jednostką a otoczeniem, określa czy u jednostki zostanie wywołana reakcja na sytuację, zależy od subiektywnej oceny tej sytuacji.
Stres to zakłócenie homeostazy czyli równowagi organizmu w sytuacji zmian w środowisku wewnętrznym ustroju w skutek zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym. Zmiany te i przeciwstawiające się im reakcje objęte zostały wspólną nazwą stres.
Cannon wyróżnia 2 rodzaje stresu: incydentalny i chroniczny.
Są to pierwsze wzorce radzenia sobie ze stresem. Organizm po odebraniu sygnału niebezpieczeństwa uruchamia system alarmowy– pojawia się tzw. "stan pogotowia” przygotowujący do wysiłku. Rolę systemu alarmowego pełni układ sympatyczny. Następuje jego pobudzenie. Dochodzi do wzmożonego wydzielania adrenaliny do krwi co powoduje przyspieszenie akcji serca, zahamowanie pracy jelit, podwyższona zostaje krzepliwość krwi.
Organizm w stanie pogotowia może uciekać lub walczyć z niebezpieczeństwem, dlatego stan ten pełni rolę adaptacyjną.
Stres to nieswoista (nie specyficzna- taka sama reakcja niezależna od rodzaju stresora) reakcja organizmu na wszelkie, nie tylko zagrażające, bodźce.
Bodziec stresowy może zadziałać miejscowo, wywołując specyficzną reakcję i uruchamiając LAS (Local Adaptation Syndrom).
Bodziec stresowy może też zadziałać ogólnie, uruchamiając GAS (General Adaptation Syndrom) i wywołując kolejno stan: pogotowia, przystosowawczy, i wyczerpania.
Ma charakter trójfazowego zespołu niespecyficznych zmian fizjologicznych pojawiających się na działanie stresora. W obrębie GAS wyróżnia się 3 stadia:
1. Stadium reakcji alarmowej (mobilizacja sił obronnych organizmu):
- faza szoku- zmiany fizjologiczne oraz wskaźniki uszkodzenia,
- faza przeciwdziałania szokowi- wysiłki obronne.
2. Stadium odporności (względnej adaptacji)- utrzymywane są reakcje obronne i przystosowawcze.
3. Stadium wyczerpania- strata zdolności obronnych organizmu (czynniki szkodliwe zbyt długie lub zbyt intensywne).
Zalety koncepcji Selyego:
- Zwrócenie uwagi na rolę układu hormonalnego w funkcjonowaniu organizmu podczas stresu.
- Spojrzenie na stres jako na proces adaptacyjny jednostki do środowiska.
Zarzuty skierowane do koncepcji Selyego:
- Brak jednoznacznego określenia definicji stresu (dowolność interpretacji tego pojęcia).
- Zbyt mała liczba danych empirycznych na podstawie, których została sformułowana teoria.
- Poddanie w wątpliwość niespecyficzności modelu reakcji stresowej (niepewność- adrenalina, gniew, złość- noradrenalina).
- Brak dowodów empirycznych na istnienie energii przystosowania a także niejasność samego pojęcia.
- Niedocenianie wpływu osobowości, konstytucji fizycznej, oraz kontekstu działania na reakcję stresową bodźca.
1. Kataklizmy- stres bardzo krótki, ale bardzo silny, wynik doświadczenia sytuacji traumatycznej. Jego skutki- nawet wieloletnie.
2. Stresory osobiste- mają z nimi kontakt wszyscy, mniejsza siła działania (np. nie zdany egzamin).
3. Stresory drugoplanowe- codzienne kłopoty życiowe (np. hałas), niewielka siła działania.
Koncepcja stresu Janisa (I psychologiczna koncepcja stresu)
Janis definiuje stres jako „taką zmianę w otoczeniu, która typowo (u przeciętnej jednostki) wywołuje wysoki stopień napięcia emocjonalnego, które przeszkadza w normalnym sposobie reagowania”. Definicja ta obejmuje dwa aspekty stresu:
· sytuację stresową, którą opisuje za pomocą bodźców wywołujących zaburzenia zachowania,
· reakcję stresową, czyli wszelkie zmiany w zewnętrznym zachowaniu się, w uczuciach, postawach, które wywołane zostały przez sytuację stresową.
Według Janisa w stresie psychologicznym, wywołanym obiektywnym niebezpieczeństwem można wyróżnić typowe fazy:
1. Fazę „zagrożenia”.
2. Fazę działania „niebezpieczeństwa”.
3. Fazę „skutków” stresu, w której człowiek spostrzega bardziej lub mniej długotrwałe negatywne skutki.
Tomaszewski ujmuje stres jako „sytuację trudną, czyli taką w której zachodzi rozbieżność między potrzebami i zadaniami człowieka a możliwościami zaspokajania tych potrzeb lub wykonywania zadań”.
Wyróżnił następujące typy sytuacji trudnych:
- Zakłócenia- takie elementy sytuacji, które utrudniają lub uniemożliwiają jednostce sprawne realizowanie podejmowanych przez nią czynności. Istnieje pięć typów zakłóceń, polegających na:
1. Braku przedmiotu lub informacji niezbędnej do wykonywania określonej czynności.
2. Występowaniu przeszkody zarówno o charakterze zewnętrznym jak i wewnętrznym.
3. Zwłoce, kiedy warunki zmuszają człowieka do nadmiernego zwalniania tempa czynności.
4. Wymaganiu wykonywania czynności znacznie szybciej niż normalnie, albo w zupełnie innych, niesprzyjających warunkach.
5. W nowych sytuacjach, zaskakujących, zmuszających człowieka do szukania nowych rozwiązań.
- Zagrożenia- sytuacje sygnalizujące możliwość utraty wysoko cenionych przez jednostkę wartości
- Deprywacja- występuje gdy człowiek nie zaspokoił swoich potrzeb lub nie osiągnął zamierzonych przez siebie celów.
- Przeciążenie- nadmierne obciążenie odnoszące się do takiego stresu, który wywołuje wyraźnie negatywne zmiany w celowym działaniu człowieka (spadek sprawności psycho- motorycznej), pojawienie się niekontrolowanych reakcji emocjonalnych.
Reykowski odwołuje się do teorii Tomaszewskiego i definiuje stres jako „czynniki stanowiące zagrożenie i zakłócenie oraz czynniki warunkujące niezaspokojenie potrzeb”. Zakłócenia i zagrożenia obciążają system regulacji w trojaki sposób (3 fazy):
1. Zmuszają do dodatkowej aktywności procesów psychologicznych (faza mobilizacji).
2. Zmuszają do reorganizacji oczekiwań i dążeń w wyniku pogorszenia zdolności psychicznych, emocjonalnych, behawioralnych (faza rozstrojenia).
3. Sygnalizują możliwość deprywacji i/ lub straty, dezorganizując tym samym struktury potrzeb, wartości, obrazu własnej osoby prowadząc do bezradności jednostki (faza destrukcji).
- informacje typu zadania- wytwarzające dążenia pobudzające człowieka do określonej aktywności.
- informacje ułatwiające- informują o stanie rzeczy, których pojawienie się zmniejsza ilość czasu lub wysiłku potrzebnego do zdobycia celu.
- informacje neutralne- wskazują, który z równorzędnych wariantów działań należy wybrać.
- informacje typu sukces- informacje o realizacji dążenia i osiągnięcia celu.
- informacje typu trudność- informacje o pojawieniu się przeszkody, która utrudnia realizację dążenia.
- informacje typu porażka- informuje że dążenie nie może zostać zrealizowane.
Czynnikami obciążającymi system regulacji są informacje typu: zadania, trudności, porażka.
Lazarus definiuje stres jako: „określoną relację między osobą a otoczeniem, która oceniana jest jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi”.
- ocena pierwotna (odpowiada na pytanie: czy jestem w stresie?) jest osądem o znaczeniu danej transakcji dla dobrostanu człowieka- ocenia on czy jego aktualna konfrontacja z otoczeniem angażuje ważne dla niego wartości lub cele. Transakcję można zaklasyfikować jako:
§ bez znaczenia, nieistotną,
§ sprzyjającą, pozytywną,
§ stresująca.
Kiedy sytuacja zostanie oceniona jako stresująca, jednostka dokonuje oceny wtórnej, czyli osądza swe możliwości radzenia sobie ze stresem.
- ocena wtórna (co mogę ze stresem zrobić?) zawiera oszacowanie dostępnych danej osobie strategii radzenia sobie ze stresem ze względu na koszty i prawdopodobieństwo sukcesu.
Zdeterminowana przez:
§ wcześniejsze doświadczenia jednostki z podobnymi sytuacjami,
§ uogólnione przekonania dotyczącej własnej osoby,
§ dostępność zasobów,
§ oszacowanie zdrowia i energii,
§ umiejętności rozwiązywania problemów,
§ wsparcie społeczne,
§ zasoby materialne.
Uruchamia adaptacyjny proces radzenia sobie ze stresem- poznawcze (zmiana oceny sytuacji, sposobu myślenia) i behawioralne (konkretne działania) wysiłki jednostki by sprostać wymaganiom.
Ocena pierwotna determinuje, czy pojawi się ocena wtórna, ale ocena wtórna może modyfikować ocenę pierwotną (np. po ocenie posiadanych zasobów jednostka ocenia sytuację nie jako zagrożenie a wyzwanie). Oceny zachodzą na siebie i mają dynamiczny charakter.
- wyraża się w tym, że nie tylko otoczenie wpływa na jednostkę, ale także jednostka oddziałuje na otoczenie.
1. Krzywda, strata- najbardziej obciążająca, dotyczy już zaistniałej sytuacji. Pojawiające się emocje to: żal(!), gniew, złość, smutek.
2. Zagrożenie- dotyczy sytuacji, które mogą się wydarzyć- jest to tylko prawdopodobieństwo. Emocje dotyczą sytuacji przewidywanej, więc nie ma żalu, są za to: obawa, niepokój, gniew, lęk.
3. Wyzwanie- najmniej stresujące, dotyczy sytuacji przewidywanej, oprócz emocji negatywnych (obawa, niepokój) wyzwalane są także emocje pozytywne związane z oczekiwaniem sukcesu. Często człowiek sam poszukuje takiej sytuacji.
- sytuacyjną ocenę poznawczą- rodzaj oceny, która uwzględnia zmienność sytuacyjną i jest zależna od aktualnych cech zdarzenia losowego. Wpływają na nią: kontrolowalnoćś, nowość, niepewność zdarzenia, czas działania stresora.
- dyspozycyjną ocenę poznawczą (styl oceniania poznawczego), która przejawia się w wielu różnych sytuacjach w podobny sposób i jest wyrazem trwałości skłonności do oceniania w określony sposób własnych relacji z otoczeniem (podkreślanie różnic indywidualnych).
Wyróżnia się 3 rodzaje oceny dyspozycyjnej i sytuacyjnej: krzywda/ strata, zagrożenie, wyzwanie.
Stresorem jest element wprowadzający do systemu entropię czyli takie doświadczenie życiowe, którego cechą jest brak spójności (konsekwencji), niedociążenie lub przeciążenie oraz brak udziału podejmowania decyzji.
Samo pojęcie stresu odnosi Strelau do „stanu, na który składają się silne negatywne emocje oraz towarzyszące im zmiany fizjologiczne i biochemiczne, przekraczające normalny (podstawowy) poziom pobudzenia”. Powodem stresu jest zakłócenie równowagi pomiędzy wymaganiami i możliwościami ich spełnienia. Według Strelaua źródłem stresu mogą być zarówno czynniki uważane za uniwersalne stresory ze względu na swe obiektywne właściwości (które oddziaływają niezależnie od indywidualnej percepcji), jak i wymagania będące rezultatem indywidualnie zróżnicowanej oceny.
- relacja wobec otoczenia, w którym istnieje:
§ groźba utraty zasobów,
§ dochodzi do faktycznej utraty zasobów,
§ zainwestowanie zasobów nie przynosi oczekiwanego skutku.
Jest to koncepcja relacyjna stresu, ponieważ stres pojawia się w sytuacji zakłócenia równowagi wymiany zasobów między jednostką a otoczeniem.
...
martula-16