CHARAKTERYSTYKA: funkcja, właściwości, umowa o pracę a umowa cywilistyczna.
Historia: umowa o pracę pierwotnie miała charakter umowy prawa cywilnego (regulacja w polskim kodeksie zobowiązań z 1934r.), jako odrębna dziedzina – prawo pracy – wykształciła się dopiero w II połowie XX w.
Prawo Pracy: zespół norm regulujących stosunki społ. wynikające z wykonywania pracy dobrowolnie podporządkowanej (stosunki jakie powstają między ludźmi w związku z wykonywaniem pracy) oraz regulujących inne stosunki społ. związane ze stosunkiem pracy, ale z niego nie wynikające (a więc nie odnoszące się bezpośrednio do świadczenia pracy, ale są nierozerwalnie z nim związane)
Pracodawca + Pracownik à Stosunek (pracy = społeczny) + inne powiązania.
„PRACA”: działalność ludzka, przejawiająca się w wykonywaniu czynności zmierzających do osiągnięcia pewnych wartości materialnych lub niematerialnych mających zdolność zaspokajania potrzeb ludzkich, działania fizyczne i intelektualne będące wyrazem woli (ujęcie czynnościowe).
Praca dobrowolnie podporządkowana:
a) dobrowolna A jednostronnie wyznaczana: istniejący zakaz prac przymusowych może zostać ograniczony w szczególnych warunkach przez zapis ustawowy. Dobrowolność to zgoda na zawłaszczenie przez pracodawcę efektów pracy, a także zgoda na wykonywanie jej w umówionym wymiarze, w sposób wyznaczony przez pracodawcę. Praca jednostronnie nakazana to np.: paca wskazana wyrokiem sądu – nie jest regulowana przepisami prawa pracy.
b) skooperowana – współdziałanie 2 podmiotów, zespół,
c) organizator i wykonawca (podział ról) – do praw indywidualnych nie stosuje się prawa pracy, role mają zatem znaczenie: organizator, zawłaszcza efekty pracy i czerpie z niej zyski, co do zasady ponosi także ryzyko związane z jej wykonywaniem, w jego gestii bowiem leży określenie celów pracy, środków oraz poniesionych wydatków. Wykonawca, wykonuje pracę dla własnego zysku (umowa dzieła, zlecenia przewidują dokonanie czynności na rzecz innej os. – działanie),
d) osobiste wykonywanie pracy – w umowach cywilistycznych można zatrudnić inną osobę, tu pracodawca organizuje zastępstwo,
e) podporządkowanie – pracownik wykonuje pracę, dyrektywność. Zasada podporządkowania odnosi się do wszystkich pracowników bez względu na podstawę nawiązania z nimi stosunku pracy, jednak zakres podporządkowania zależny jest od rodzaju pracy. Granice podporządkowania warunkują: wyznaczony rodzaj umówionej pracy, przepisy oraz zasady współżycia społ. równorzędność jest cechą charakterystyczną umów zawieranych przez podmioty prawa cywilnego.
Teoria Kierowania -: a) mterialno-prawna kompetencja do wpływania na inny podmiot, b) formalno-prawna – kierowani decydują co i jak (rozstrzyganie w swojej sprawie).
Art.100.1 k.p.: wskazuje na to jak polecenie wygląda: Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę
Polecenie – służy konkretyzacji obowiązków pracownika, które w umowie określone są ogólnie przez wskazanie rodzaju pracy – ma być zatem zgodne umowa o pracę à wykonywanie, np.: art.81.3 k.p. (warunki przestoju) :
Art.81.1. Pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godz. lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia.
§ 2. Wynagrodzenie w § 1, przysługuje pracownikowi za czas niezawinionego przez niego przestoju. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika, wynagrodzenie nie przysługuje.
§ 3. Pracodawca może na czas przestoju powierzyć pracownikowi inną odpowiednią pracę, za której wykonanie przysługuje wynagrodzenie przewidziane za tę pracę, nie niższe jednak od wynagrodzenia ustalonego zgodnie z § 1. Jeżeli przestój nastąpił z winy pracownika, przysługuje wyłącznie wynagrodzenie przewidziane za wykonaną pracę.
§ 4. Wynagrodzenie za czas przestoju spowodowanego warunkami atmosferycznymi przysługuje pracownikowi zatrudnionemu przy pracach uzależnionych od tych warunków, jeżeli przepisy prawa pracy tak stanowią. W razie powierzenia pracownikowi na czas takiego przestoju innej pracy, przysługuje mu wynagrodzenie przewidziane za wykonaną pracę, chyba że przepisy prawa pracy przewidują stosowanie § 3.
Przekroczenie umowy na gruncie prawa cywilnego jest niedopuszczalne, w ramach prawa pracy dopuszcza się pewne zmiany w ramach wykonywanej pracy – praca zastępcza: szczególne okoliczności, potrzeba pracodawcy, praca kwalifikowana zbliżona do umowy o pracę, przez 3 m-ce w roku kalendarzowym, płaca gwarantowana.
Art.42.4 k.p.: Wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy lub płacy nie jest wymagane w razie powierzenia pracownikowi, w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, innej pracy niż określona w umowie o pracę na okres nie przekraczający 3 m-cy w roku kalendarzowym, jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika.
Zmiana pracy rodzajowo kwalifikowanej:
Wskazanie miejsca i czasu – uprawnienie kierownicze przypisane organizatorowi pracy, wynika ze stosunku podporządkowania (wymiar wewnętrzny i zewnętrzny), jego określenie nie musi nastąpić koniecznie w umowie o pracę (np: regulamin pracy).
Wskazanie sposobu i metody – odmowa wykonania jest możliwa w razie przestępności czynności nakazanej, rozstrzygnięcia pracodawcy znajdują się pod kontrolą Sądu Pracy.
Odpłatność („za wynagrodzeniem”): definiuje relację, ale nie definiuje pracy dobrowolnie podporządkowanej, uzyskanie pożytku (zarobku), w razie braku cechy nie powoduje to zmiany charakteru pracy podporządkowanej, jest jednak elementem, który kształtuje stosunek pracy!
Art.80 k.p.: Wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią.
Art.82.1 k.p. Za wadliwe wykonanie z winy pracownika produktów lub usług wynagrodzenie nie przysługuje. Jeżeli wskutek wadliwie wykonanej pracy z winy pracownika nastąpiło obniżenie jakości produktu lub usługi, wynagrodzenie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu. § 2. Jeżeli wadliwość produktu lub usługi została usunięta przez pracownika, przysługuje mu wynagrodzenie odpowiednie do jakości produktu lub usługi, z tym że za czas pracy przy usuwaniu wady wynagrodzenie nie przysługuje
praca dobrowolnie podporządkowana (j. prawniczy, pojęcie pozakodeksowe) + wynagrodzenie = Stosunek Pracy (cechy w k.p.)
Art.22.1 k.p. (osobiście, skooperowanie – na rzecz, podporządkowanie): „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.”
Art.22.11 k.p. (od 1996): „Zatrudnienie w warunkach określonych w §1 jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.” Nie jest ważna nazwa umowy, znacznie mają cechy wykonywanych zadań (stwierdza Inspekcja i Sąd).
Art.22.12 k.p.: zabroniono zawierania umów cywilistycznych dla wykonywania wszelkiej pracy dobrowolnie podporządkowanej. „...Nie jest dopuszczalne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu warunków wykonywania pracy, w § 1.”
Stosunki prawne związane ze stosunkiem pracy (choć nie jest to st. pracy): ks.31-33s.
Stosunek Prawny à Stosunek Pracy (Pracodawca – Pracownik) (pyt.32)
a) nawiązanie stosunku pracy: poprzedzenie, urząd pracy a pracodawca, urząd pracy a podejmujący zatrudnienie, w ust. o promocji rynku pracy z 2004r., pośrednictwo.
b) przedstawicielstwo pracownicze – (egz): wpływ na warunki pracy, tworzenie i kontrolowanie stosunków prawa pracy, pracodawca a związek (w k.p.)
c) instytucjonalny nadzór – na wykonywaniu / stosowaniu prawa pracy, inspekcja a pracodawca, co nakazane a co zakazane,
d) rozstrzyganie sporów pracowniczych (zakres w k.p.),
Art.18 k.p.: normy o specyficznym charakterze
Art.18. § 1. Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na których podstawie powstaje stosunek pracy, nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy. § 2. Postanowienia umów i aktów w § 1, mniej korzystne dla pracownika niż przepisy prawa pracy są nieważne; zamiast nich stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy. § 3. Postanowienia umów o pracę i innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu są nieważne. Zamiast takich postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy, a w razie braku takich przepisów - postanowienia te należy zastąpić odpowiednimi postanowieniami nie mającymi charakteru dyskryminacyjnego. (pyt.11)
Art.181. § 1. Pracownicy i pracodawcy, w celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów, mają prawo tworzyć organizacje i przystępować do tych organizacji. § 2. Zasady tworzenia i działania organizacji z § 1, określa ustawa o związkach zawodowych, ustawa o organizacjach pracodawców oraz inne przepisy prawa.
Art.182. Pracownicy uczestniczą w zarządzaniu zakładem pracy w zakresie i na zasadach w odrębnych przepisach.
Art.183. Pracodawcy oraz organy administracji są obowiązani tworzyć warunki umożliwiające korzystanie z uprawnień określonych w przepisach z art.181 i 182.
Podwójna sankcja za naruszenie – np.: brak wynagrodzenia to uchybienie (art.206/20b k.p.) oraz wykroczenie (grzywna, dział XIII, sądy grodzkie). UWAGA: Nieważność nie dotyczy całego aktu kreującego stosunek pracy, a jedynie postanowień mniej korzystnych !!!
Asymetria rozwiązań (zamierzona): pracodawca ma nałożone więcej obowiązków, które nie obejmują pracownika, w stosunku do którego nie obowiązuje zasada „ignorantia iuris nocet” – to pracodawca musi znać prawo i informować pracownika o jego regulacjach.
Funkcje Prawa Pracy (książka 35-38s.): (pyt.4)
1) ochronna – zachowania zgodne z prawem i jego normami, ochrona pracownika i jego dóbr materialnych i niematerialnych, zasada uprzywilejowania pracownika – art.18 k.p. służy realizacji ochrony,
2) wychowawcza – szanowanie godności pracownika, równe traktowanie przy zatrudnieniu,
3) organizatorska – zapewnia prawidłowe funkcjonowanie zakładu pracy, przez promowanie rzetelności, przejawia się poprzez ure...
Minnie_