Barr, N. Ekonomika polityki społecznej
TEORIE SPOŁECZEŃSTWA
1) Skrajni liberałowie (spadkobiercy „starego liberalizmu” z XIX w.)
· praw naturalnych [Nozick] (interwencja państwa jest moralnie zła z wyjątkiem ograniczonych sytuacji)
· empiryczni [Hayek i Friedman] (interwencja państwa zmniejsza ogólny dobrobyt)
Obie grupy analizują społeczeństwo w kategoriach poszczególnych jego członków. Dużą wagę przywiązują do indywidualnej wolności, silnie popierają własność prywatną i mechanizm rynkowy. Dążą w rezultacie do znacznego ograniczenia roli państwa w zakresie opodatkowania i redystrybucji.
2) Teorie liberalne
Współczesne odpowiedniki teorii „nowego liberalizmu”. Filozofią liberałów jest utylitaryzm. [Rawls]
3 cechy:
- społeczeństwo analizowane w kategoriach poszczególnych członków
- prywatna własność środków produkcji nie jest częścią doktryny
- własność prywatna to środek do osiągania celów polityki
- w pewnych okolicznościach redystrybucja dochodów jest odpowiednią funkcją państwa
3) Teorie kolektywistyczne
Też bardzo zróżnicowane:
Teoria marksistowska – społeczeństwo złożone z klas społecznych, własność prywatna ma ograniczoną rolę, alokacja i podział zasobów zgodnie z potrzebami jednostki są podstawową troską państwa.
Socjaliści fabiańscy – przypadek pośredni. Choć wspólne z marksistami cele egalitarystyczne to ich analizy i metody mają wiele wspólnego z poglądami liberalnymi.
W praktyce teorie te przenikają się nawzajem.
1) POGLĄDY SKRAJNIE LIBERALNE / podst. cel inst. – wolność indyw./
· skrajni liberałowie praw naturalnych
Nozick: Każdy ma prawo do dokonywania podziału zysków z własnej pracy
„sprawiedliwość w zasobach”; prawo do zasobów, gdy zdobyte:
a) przez zarobki
b) przez dziedziczenie sprawiedliwie zdobytego majątku
c) rząd może dokonywać redystrybucji zasobów zdobytych nielegalnie (zasada korygowania)
Państwo – „stróż nocny”, charakter minimalistyczny (ze względów etycznych; taki ustrój max. ogólny dobrobyt). Może dostarczać tylko dobro – ochronę osoby i własności.
· skrajni liberałowie empiryczni [Hayek]
- prymat indywidualnej wolności (przymus uzasadniony tylko w przyp. ochrony wolności indywidualnej; dążenie do równości ogranicza wolność)
- znaczenie mechanizmu rynkowego (rynek chroni indywidualną wolność)
- dążenie do osiągnięcia sprawiedliwości jest bezowocne (bo nie ma spraw.) i szkodliwe (bo może zniszczyć indyw. wolność)
Coś jest sprawiedliwe lub nie tylko, gdy zostało spowodowane przez działanie lub bezczynność osoby lub osób. Tymczasem rynek jest siłą bezosobową. Poglądy Friedmana są podobne. Wolność indywidualna jako podstawowa wartość. Podstawową funkcją rządu jest ochrona naszej wolności, prawa i porządku. Wg. Friedmana i Hayeka: państwo nie pełni żadnej roli w zakresie podziału, poza pewnymi dobrami publicznymi i ściśle ograniczonymi przedsięwzięciami dla zmniejszenia ubóstwa.
2) LIBERALNE TEORIE SPOŁECZEŃSTWA /większa rola państwa w zakresie podziału niż w wyp. skrajnych lib.]
Jego celem jest taki rozdział dóbr, który zapewnia maksymalizację łącznej użyteczności członków społeczeństwa.
„dobra” – towary, usługi, prawa, wolności, władza polityczna
Maksymalizacja łącznego dobrobytu: dobra muszą być produkowane i rozdzielane efektywnie – zgodnie ze sprawiedliwością społeczną. Utylitaryzm może więc usprawiedliwiać redystrybucyjne działanie państwa w dążeniu do egalitarystycznego rezultatu.
Krytyka: pytanie: czy da się ściśle zdefiniować pojęcie użyteczności + utylitaryzm może sankcjonować niesprawiedliwość przez usprawiedliwianie krzywdy najgorzej sytuowanych, o ile maksymalizuje to łączną użyteczność.
RAWLS – krytyka utylitaryzmu (liberalny odpowiednik Nozicka)
Prawem naturalnym jest sprawiedliwość społeczna. To podstawowy cel polityki. Jest pożądana ze względów moralnych. Instytucje przetrwają tylko, gdy będą postrzegane jako sprawiedliwe. Rawls zakłada, że każda osoba ma cele, których osiąganie jest ułatwiane przez posiadanie dóbr podstawowych (ekon., pozycji, szans, umiejętności, wolności, samoakceptacji). Stosuje konwencję umowy społecznej. Aby wynegocjować zasady sprawiedliwości społecznej, negocjatorzy muszą zostać wyizolowani z własnych społeczeństw i umieszczeni za zasłoną niewiedzy. Wg. Rawlsa negocjatorzy zawsze wybiorą maksymalizację pozycji osoby najgorzej sytuowanej w grupie.
Zasady sprawiedliwości:
1) „zasada wolności” – każdy ma mieć równe prawo do najobszerniejszej podstawowej wolności, zgodnej z podobną wolnością dla innych.
2) „Zasada różnicy” – nierówności społeczne i ekonomiczne powinny być tak ustalone, aby zarówno
a) przynosiły najw. korzyści najmniej uprzywilejowanym
b) były przywiązane do urzędów i pozycji otwartych dla wszystkich w warunkach uczciwej równości szans.
Priorytet pierwszej zasady nad drugą. A w drugiej pierwszeństwo b) nad a).
Rawls – przeciwnik utylitaryzmu. Uważa go za nielogiczny, bo zostałby odrzucony przez negocjatorów i niesprawiedliwy (może sankcjonować niesprawiedliwość w korzyściach z maksymalnego dobrobytu).
Krytyka: zasłona niewiedzy byłaby demobilizująca – negocjatorzy nie byliby w stanie podjąć jakichkolwiek decyzji. Ale jeśli nie byłoby zasłony niewiedzy to decyzje byłyby uwarunkowane kulturowo.
+wiele pytań, np. jaka wolność dla rasistów
+w rzeczywistości to liberalna teoria sprawiedliwości, bo każda teoria sprawiedliwości wyraża określoną perspektywę polityczną.
Miller: Rawls odniósł porażkę, bo ogólna teoria sprawiedliwości jest logicznie niemożliwa.
ß
3 elementy sprawiedliwości społecznej:
- prawa (np. wolność polityczna)
- zasługi (uznanie działań i zalet każdej osoby)
- potrzeby (wstępne warunki wypełnienia indywidualnych planów życiowych)
Def. sprawiedliwości zależy od typu społeczeństwa (np. w gosp. rynkowej def. w kat. praw i nagród za zasługi).
3) POGLĄDY KOLEKTYWISTYCZNE
Zwolennicy gospodarki mieszanej, która łączy inicjatywę prywatną i interwencję państwa. Natomiast marksiści twierdzą, że kapitalizm, z istoty jest niesprawiedliwy. Socjalizm możliwy jest tylko tam, gdzie państwo kontroluje alokację i podział większości zasobów.
3 główne cele socjalistyczne składające się na socjalistyczną definicję sprawiedliwości:
1) Równość - zaspokojenie potrzeb
2) Wolność - szeroka koncepcja wolności; pełna władza jednostki w stosunku do warunków pracy. Wolność jest bardziej produktem rządu niż jego bezczynności. Tylko działania rządu mogą dokonać redystrybucji wolności.
3) Braterstwo – bardziej współpraca niż współzawodnictwo; Nacisk na obowiązki, nie prawa; dobro wspólnoty nie potrzeby jednostki; altruizm bardziej niż samopomoc.
Krytyka wolnego rynku:
- Bodziec dla jednostek do osiągnięcia indywidualnych korzyści zamiast ogółnego dobra.
- Rynek jest niedemokratyczny (decyzje podejmowane przez elitę władzy).
- Jest niesprawiedliwy (rozdziela nagrody nie w związku z indywidualną potrzebą).
- Nie podlega samoregulacji.
- Nie może zlikwidować ubóstwa i nierówności.
Marksiści
Ekonomiczna, polityczna i społeczna struktura społeczeństwa jest w dużej mierze zdeterminowana przez panujący w nim system produkcji.
- wyzysk siły roboczej w kapitalizmie
- wrodzony i nieuchronny konflikt klas
- całkowita negacja kapitalizmu
Własność prywatna i system rynkowy są w ciągłym konflikcie z celami socjalistycznymi. Rynek = wyzysk –> nie ma równości
Też wolność, równość, braterstwo
to nie tylko brak przymusu, obejmuje też znaczny stopień równości i bezpieczeństwa ekonomicznego.
Wolność i równość to zasadnicze aspekty sprawiedliwości społecznej.
Równość to niekoniecznie całkowite zrównanie. Cel: nie równość, ale zaspokojenie potrzeb, które są najważniejsze.
Bardzo aktywna rola rządu, upaństwowienie środków produkcji.
Własność państwowa + planowanie rządowe + szeroki udział pracowników w decyzjach wpływających na ich życie. Planowanie zwiększa wolność indywidualną.
Ze strony skrajnych liberałów:
Krytyka włączenia potrzeb do sprawiedliwości społecznej, bo wynikające stąd instytucje (np. opodatkowanie) ograniczają prawa naturalne, są częścią niebezpiecznego nachylenia w kierunku totalitaryzmu, zmniejszają wydajność ekonomiczną.
Ze strony kolektywistów:
Kładą większy nacisk na potrzeby + mają szerszą definicję wolności + pominięcie przez liberałów walk klas.
Ze strony liberałów:
Krytyka akcentowania wolnych rynków mogących niesprawiedliwie rozdzielać zasoby ze względu na niezdolność do zaspokojenia potrzeb indywidualnych.
Zbyt wąska definicja wolności + dla nich równość i bezpieczeństwo ekonomiczne to nieodłączne aspekty wolności + marksiści odrzucają system rynkowy.
Próby podziału zasobów „po równo” lub według potrzeb to naruszenie wolności indywidualnej.
Bo przyznają potrzebom naczelne miejsce w definicji sprawiedliwości społecznej.
Skrajni liberałowie praw naturalnych – jest nienaruszalna [Nozick]
Marksiści – zasoby do zbiorowej dyspozycji, dzielone według potrzeb przez państwo, „własność kradzieżą”
Liberałowie – własność prywatna i państwowa to kwestie pragmatyczne. Rząd powinien mieć możliwość przyjęcia takiej kombinacji, która najbardziej sprzyja osiągnięciu jego celów.
Empiryczni skrajni liberałowie – własność prywatna odgrywa poważną, ale nie nadrzędną rolę.
Socjaliści fabiańscy – istotna rola własności prywatnej. Istotniejsza niż u socjalistów.
OPODATKOWANIE
Skrajni liberałowie – forma kradzieży, [Nozick], konieczność pewnego opodatkowania na zaopatrzenie w dobra publiczne i pomoc ubogim [Hayek, Friedman]
Kolektywiści – całkowicie słuszne, na każdy cel społeczny
Liberałowie – też słuszne, ale widzą jego demotywujący wpływ na podaż pracy
Marksiści – zasoby dostępne na podstawie potrzeb
Skrajni liberałowie praw naturalnych – nie pojawia się kwestia społecznej alokacji; to jednostki przez produkcję zasobów nabywają prawo do ich rozdzielenia
Empiryczni skrajni liberałowie – przeciwstawiają się progresywnemu opodatkowaniu, ale nie występują całkowicie przeciw redystrybucji, bo akceptują działanie państwa na rzecz złagodzenia ubóstwa.
Utylitaryści – pierwszeństwo dla redystrybucji zwiększającej ogólny dobrobyt, ale niepokój o relacje z efektywnością.
Rawls – uprzywilejowanie dopuszczalne, o ile poprawia się sytuację najbiedniejszych.
Skrajni liberałowie – państwo ma zapewniać najwyżej ograniczoną liczbę dóbr publicznych (prawo, porządek) i tylko wtedy, gdy nie można znaleźć żadnej metody podaży prywatnej
Marksiści – funkcja państwa – zapewnianie wszystkich podstawowych dóbr i usług oraz alokacja ich zgodnie z indywidualną potrzebą.
Liberałowie – zagadnienie pragmatyczne; ważne która metoda jest skuteczniejsza.
Skrajni liberałowie praw naturalnych – pogwałcenie indywidualnej wolności, dążenie do sprawiedliwości społecznej – niemoralne i fałszywe. Tylko minimalna interwencja państwa.
Skrajni liberałowie empiryczni – przeciwni instytucjonalnemu państwu opiekuńczemu ze względu na jego działanie przez przymus, tłumiące wolność i indywidualizm, a także igrające z ryzykiem totalitaryzmu przez połączenie władzy ekonomicznej i politycznej w planowaniu zbiorowym. Rezydualne państwo opiekuńcze – ograniczona działalność państwa może być odpowiednia dla złagodzenia ubóstwa i zapewnienia określonych dóbr publicznych. Taki model niezbędny dla koncepcji cywilizowanego społeczeństwa. Bo rynek może dzielić dochody nierówno.
Liberałowie (tak - o ile państwo opiekuńcze przyczynia się do osiągnięcia celów społecznych) i socjaliści fabiańscy ( państwo opiekuńcze – siła wyrównująca).
Marksiści – Spory czy to 1) jedynie narzędzie kapitalistycznego ucisku czy może 2) postępowy wynik presji klasy pracującej,
Ad1) nie zajmuje się przyczynami problemów ekonomicznych, podtrzymuje system kapitalistyczny
Ad2) zmniejszenie konfliktów i napięć społecznych
Inni marksiści – państwo opiekuńcze służy zarówno interesom kapit., jak i pracowników.
7
justysior