Zmysły [oko i efekty].pdf

(544 KB) Pobierz

BIOL2.pdf

9.ZMYSLY 4/22/03 3:10 PM Page 247

ROZDZIA¸ IX

WSZYSTKO JEST KWESTIÑ

DOBREGO SMAKU,

CZYLI O NARZÑDACH

ZMYS¸ÓW CZ¸OWIEKA

CZYTAJÑC

TEN ROZDZIA¸,

DOWIESZ SI¢:

•

dlaczego oko odbiera bodêce Êwietl-

ne, a ucho fale dêwi´kowe;

•

jak bardzo ró˝norodnymi receptora-

mi dysponujemy;

•

jak skonstruowane jest oko i gdzie

powstaje obraz;

•

czy zawsze widzimy to, co naprawd´

nas otacza;

•

dlaczego czasem mo˝na zobaczyç coÊ,

czego nie ma;

•

w jaki sposób odbieramy fale dêwi´-

kowe;

•

co dzieje si´ w uchu wewn´trznym,

gdy jedziemy windà;

•

jak rodzà si´ odczucia towarzyszàce

jedzeniu.

13907979.398.png

9.ZMYSLY 4/22/03 3:10 PM Page 248

ROZDZIA¸ IX

WST¢P

˚yjemy w Êwiecie dêwi´ków, barw, kszta∏tów, sma-

ków i zapachów. Nasz organizm nieustannie „bombardu-

jà” setki bodêców. Aby w∏aÊciwie na nie reagowaç, musi

si´ z nimi dok∏adnie zapoznaç. Umo˝liwiajà nam to na-

rzàdy zmys∏ów – wyspecjalizowane struktury sk∏adajàce

si´ z komórek receptorowych, a czasem tak˝e z innych

komórek pe∏niàcych funkcj´ pomocniczà. Dzi´ki spraw-

nemu dzia∏aniu narzàdów zmys∏ów mo˝emy czytaç ksià˝-

ki, rozmawiaç ze sobà, odczuwaç g∏ód i pragnienie,

utrzymywaç pionowà postaw´ cia∏a czy unikaç niektó-

rych niebezpieczeƒstw. Dzi´ki nim mo˝liwe jest prawid∏o-

we funkcjonowanie naszego organizmu w otoczeniu pod-

legajàcym ciàg∏ym zmianom. Narzàdy zmys∏ów decydujà

o tym, jak odbieramy Êwiat, dajà nam mo˝liwoÊç odczu-

wania tego, co przyjemne. Zapach perfum, smak potraw,

mi´kkoÊç i puszystoÊç tkanin, kolory liÊci, ubraƒ albo

wn´trz naszych mieszkaƒ, dêwi´ki muzyki postrzegamy

dzi´ki harmonijnie dzia∏ajàcym zmys∏om w´chu, smaku,

dotyku, wzroku i s∏uchu.

WST¢P

248

13907979.409.png

13907979.420.png

13907979.431.png

13907979.001.png

13907979.011.png

13907979.022.png

13907979.033.png

13907979.044.png

13907979.055.png

13907979.066.png

13907979.077.png

13907979.088.png

13907979.099.png

13907979.110.png

13907979.120.png

13907979.131.png

13907979.142.png

13907979.153.png

13907979.164.png

13907979.175.png

13907979.186.png

13907979.197.png

13907979.208.png

13907979.219.png

13907979.230.png

13907979.241.png

13907979.252.png

13907979.263.png

13907979.274.png

13907979.285.png

13907979.296.png

13907979.307.png

13907979.318.png

13907979.329.png

13907979.340.png

13907979.351.png

13907979.362.png

13907979.373.png

13907979.383.png

13907979.384.png

13907979.385.png

13907979.386.png

13907979.387.png

13907979.388.png

13907979.389.png

13907979.390.png

13907979.391.png

13907979.392.png

13907979.393.png

13907979.394.png

13907979.395.png

13907979.396.png

13907979.397.png

13907979.399.png

13907979.400.png

13907979.401.png

13907979.402.png

13907979.403.png

13907979.404.png

13907979.405.png

13907979.406.png

13907979.407.png

13907979.408.png

13907979.410.png

13907979.411.png

13907979.412.png

13907979.413.png

13907979.414.png

13907979.415.png

13907979.416.png

13907979.417.png

13907979.418.png

13907979.419.png

13907979.421.png

13907979.422.png

13907979.423.png

13907979.424.png

13907979.425.png

13907979.426.png

13907979.427.png

13907979.428.png

13907979.429.png

13907979.430.png

13907979.432.png

13907979.433.png

13907979.434.png

13907979.435.png

13907979.436.png

13907979.437.png

13907979.438.png

13907979.439.png

13907979.440.png

13907979.441.png

13907979.002.png

13907979.003.png

13907979.004.png

13907979.005.png

13907979.006.png

13907979.007.png

9.ZMYSLY 4/28/03 10:23 AM Page 252

ROZDZIA¸ IX

Gdy przekroczy on pewnà wartoÊç krytycznà, wywo∏any

zostaje impuls nerwowy w´drujàcy okreÊlonym

szlakiem do oÊrodkowego uk∏adu nerwowego .

Rozpoznawanie ró˝nych bodêców jest mo˝liwe dzi´ki po-

∏àczeniu narzàdów zmys∏ów z odpowiednimi oÊrodkami

mózgu – tak naprawd´ dopiero tutaj nast´puje interpre-

tacja pobudzenia i tu rodzà si´ doznania.

RECEPTORY „PRZYZWYCZAJAJÑ SI¢” DO D¸UGO

DZIA¸AJÑCYCH BODèCÓW

Ubierajàc rano golf, czujemy niemi∏e doznanie

szorstkoÊci, odsuwamy golf od szyi, drapiemy skór´, ale

po kilkunastu minutach zapominamy o tych przykrych

odczuciach lub nawet stwierdzamy, ˝e „ten sweter da si´

nosiç”. Dzieje si´ tak, poniewa˝ dzia∏anie przez d∏ugi

czas tego samego bodêca, o niezmieniajàcej si´

sile, powoduje adaptacj´ receptora . Przestaje on

wtedy wysy∏aç informacje o powtarzajàcym si´ podra˝-

nieniu i dlatego nast´puje „przyzwyczajenie si´” do po-

czàtkowo przykrego bodêca. Nie przyzwyczajamy si´ do

bodêców szkodliwych, gdy˝ ich dzia∏anie jest istotnà in-

formacjà o zagro˝eniu organizmu, a wi´c reakcja na nie

musi byç stanowcza. Receptory wykazujà w ró˝nym stop-

niu zdolnoÊç do adaptacji. Cia∏ka dotykowe i komórki w´-

chowe nale˝à do tych, które czynià to najszybciej, nato-

miast receptory bólowe adaptujà si´ trudno, gdy˝ ból

w∏aÊnie jest „alarmem” o stanie zagro˝enia.

Przyjrzyjmy si´ teraz najwa˝niejszym naszym narzà-

dom zmys∏ów, a dla uÊwiadomienia sobie mechanizmów

ich dzia∏ania wykonujmy çwiczenia, którymi przeplatany

jest tekst.

NAJWI¢CEJ INFORMACJI DOCIERA DO MÓZGU CZ¸OWIEKA

PRZEZ OCZY

Pomocne w naszych rozwa˝aniach o narzàdzie wzro-

ku cz∏owieka b´dzie lusterko. Ustawmy je w pewnej

odleg∏oÊci, tak abyÊmy mogli w nie zerkaç, obserwujàc

kolejne cz´Êci oka. Pierwszy wniosek z obserwacji jest ta-

NARZÑDY ZMYS¸ÓW

252

13907979.008.png

13907979.009.png

13907979.010.png

13907979.012.png

13907979.013.png

13907979.014.png

13907979.015.png

13907979.016.png

13907979.017.png

13907979.018.png

13907979.019.png

13907979.020.png

13907979.021.png

13907979.023.png

13907979.024.png

13907979.025.png

13907979.026.png

13907979.027.png

13907979.028.png

13907979.029.png

13907979.030.png

13907979.031.png

13907979.032.png

13907979.034.png

13907979.035.png

13907979.036.png

13907979.037.png

13907979.038.png

13907979.039.png

13907979.040.png

13907979.041.png

13907979.042.png

13907979.043.png

13907979.045.png

13907979.046.png

13907979.047.png

13907979.048.png

13907979.049.png

13907979.050.png

13907979.051.png

13907979.052.png

13907979.053.png

13907979.054.png

13907979.056.png

13907979.057.png

13907979.058.png

13907979.059.png

13907979.060.png

13907979.061.png

13907979.062.png

13907979.063.png

13907979.064.png

13907979.065.png

13907979.067.png

13907979.068.png

13907979.069.png

13907979.070.png

13907979.071.png

13907979.072.png

13907979.073.png

13907979.074.png

13907979.075.png

13907979.076.png

13907979.078.png

13907979.079.png

13907979.080.png

13907979.081.png

13907979.082.png

13907979.083.png

13907979.084.png

13907979.085.png

13907979.086.png

13907979.087.png

13907979.089.png

13907979.090.png

13907979.091.png

13907979.092.png

13907979.093.png

13907979.094.png

13907979.095.png

13907979.096.png

13907979.097.png

13907979.098.png

13907979.100.png

13907979.101.png

13907979.102.png

13907979.103.png

13907979.104.png

13907979.105.png

13907979.106.png

13907979.107.png

13907979.108.png

13907979.109.png

13907979.111.png

13907979.112.png

13907979.113.png

13907979.114.png

13907979.115.png

9.ZMYSLY 4/28/03 10:23 AM Page 253

WSZYSTKO JEST KWESTIÑ

DOBREGO SMAKU...

ki, ˝e mamy dwoje oczu. W odró˝nieniu od zwierzàt

roÊlino˝ernych, których oczy po∏o˝one sà po bokach g∏o-

wy (w zwiàzku z tym widzà, co dzieje si´ „za ich pleca-

mi”), nasze oczy umieszczone sà z przodu . Zaw´˝a to

wprawdzie pole obserwacji, ale za to daje mo˝liwoÊç

widzenia stereoskopowego (przestrzennego) .

Dzi´ki temu mo˝emy zdecydowanie precyzyjniej oceniaç

odleg∏oÊç, wielkoÊç przedmiotów i g∏´bi´ obrazu, a tym

samym sprawniej poruszaç si´ w przestrzeni. ZdolnoÊç

widzenia stereoskopowego majà równie˝ sprawnie polu-

jàce drapie˝niki i zwinnie poruszajàce si´ po konarach

drzew ssaki nadrzewne. Aby przekonaç si´, jak du˝e zna-

czenie w postrzeganiu otoczenia i wykonywaniu precyzyj-

nych ruchów r´kami ma widzenie przestrzenne, wykonaj-

my proste çwiczenie.

Ustawmy nieruchomo o∏ówek na odleg∏oÊç wyciàg-

ni´tej r´ki, nie dotykajàc go (mo˝emy poprosiç innà oso-

b´, aby trzyma∏a o∏ówek). Zamknijmy prawe oko i o∏ów-

kiem trzymanym w lewej d∏oni spróbujmy dotknàç koƒ-

cówki ustawionego o∏ówka. Nie uda∏o si´? Powtórzmy to

çwiczenie, patrzàc dwojgiem oczu. Teraz wydaje si´ to

bardzo proste, prawda?

Wróçmy do obrazu oka w lusterku. Wokó∏ oka widzi-

my dodatkowe elementy – brwi, powieki i rz´sy , sk∏a-

dajàce si´ na tzw. aparat ochronny oka . Zamykajàce

si´ odruchowo co oko∏o 10 s powieki chronià ga∏k´

ocznà przed wyschni´ciem, a tak˝e cia∏ami obcymi i nad-

miernym Êwiat∏em. Gdy odsuniemy lekko powiek´ dolnà,

zobaczymy, ˝e wyÊcielona jest ona od Êrodka delikatnà

b∏onà spojówkowà, która przechodzi a˝ na ga∏k´ ocznà,

tworzàc worek spojówkowy, w którym bez przerwy znaj-

dujà si´ ∏zy. JeÊli dobrze przyjrzymy si´ teraz dolnej po-

wiece, w wewn´trznym jej kàciku dostrze˝emy maleƒki

otworek – to ujÊcie gruczo∏u ∏zowego. ¸zy bezustannie

nawil˝ajà oko, majà tak˝e w∏aÊciwoÊci bakteriobójcze,

a wydzielane w du˝ej iloÊci w czasie podra˝nienia oka wy-

p∏ukujà cia∏a obce. Popatrzmy teraz w prawo, a nast´pnie

w lewo – ga∏ki oczne poruszajà si´. Robià to dzi´ki ze-

spo∏owi mi´Êni tworzàcych tzw. aparat ruchowy

oka – nie dostrze˝emy ich oczywiÊcie, patrzàc w luster-

il. 4

Po∏o˝enie oczu z przodu g∏owy umo˝li-

wia dobrà ocen´ odleg∏oÊci.

il. 5

Rz´sy – 150–200 w powiece górnej,

70–100 w powiece dolnej.

Powieki – od wewn´trznej strony pokryte

sà spojówkà. Brwi – choç po∏o˝one dale-

ko od ga∏ki ocznej, chronià równie˝ oko

przed sp∏ywajàcym potem.

253

NARZÑDY ZMYS¸ÓW

=

=

13907979.116.png

13907979.117.png

13907979.118.png

13907979.119.png

13907979.121.png

13907979.122.png

9.ZMYSLY 4/28/03 10:23 AM Page 254

ROZDZIA¸ IX

mi´sieƒ

rz´skowy

mi´sieƒ prosty górny

mi´sieƒ

skoÊny górny

ko. Nieskoordynowana praca tych mi´Êni mo˝e powodo-

waç zezowanie , czyli patrzenie jednym okiem w innym

kierunku ni˝ oko pracujàce prawid∏owo, i przez to zabu-

rzaç widzenie przestrzenne. Przyjrzyjmy si´ teraz samej

ga∏ce ocznej. Pierwszà cechà zwracajàcà naszà uwag´

jest kolor oczu. Zawdzi´czamy go barwnikowi zgroma-

dzonemu w b∏onie zwanej t´czówkà , odznaczajàcej

si´ wyraênie na tle bia∏kówki oka. Ró˝na iloÊç barwnika,

warunkowana – jak pami´tamy – genetycznie, nadaje roz-

maite odcienie t´czówce od szarych i niebieskich po-

przez piwne, zielone do bràzowych i czarnych. U osób al-

binotycznych oczy majà kolor czerwony, poniewa˝ brak

barwnika w t´czówce powoduje przeÊwitywanie naczyƒ

krwionoÊnych. Zadaniem t´czówki jest regulacja iloÊci

Êwiat∏a wpadajàcego do wn´trza ga∏ki ocznej, które prze-

puszcza ona przez znajdujàcy si´ w jej Êrodku otwór

o zmiennej Êrednicy, zwany êrenicà . Teraz zapewne,

gdy czytasz ten tekst i prowadzisz obserwacje oka, masz

zapalonà lampk´ na biurku, Twoje êrenice sà ma∏ymi

czarnymi punktami – Êwiat∏o jest intensywne, nale˝y wi´c

ograniczyç jego iloÊç dostajàcà si´ do wn´trza oka;

jednak jeÊli przeniesiesz lusterko w nieco ciemniejsze

miejsce, zauwa˝ysz, jak t´czówka si´ rozkurcza i êrenice

si´ rozszerzajà – Êwiat∏o jest mniej intensywne, nale˝y

wpuÊciç go wi´cej. Zmiany wielkoÊci êrenic odbywajà si´

jednoczeÊnie w obu oczach na drodze odruchowej.

mi´sieƒ prosty

boczny

mi´sieƒ

prosty dolny

mi´sieƒ

skoÊny dolny

=

Aparat ruchowy oka.

il. 6

=

Tak poruszajà si´ ga∏ki oczne

w pierwszej minucie oglàdania obrazu.

il. 7

<

Maksymalnie rozszerzona êrenica ma Êrednic´

7–8 mm, przy silnym oÊwietleniu Êrednica zw´˝a si´

nawet poni˝ej 3 mm. Niektóre leki i narkotyki powo-

dujà zmiany wielkoÊci êrenic. Morfina je zw´˝a, na-

tomiast kokaina rozszerza. Równie˝ ró˝ne stany

emocjonalne powodujà zmiany. Powiedzenie: „strach

ma wielkie oczy”, wzi´∏o si´ stàd, ˝e l´k wywo∏uje

rozszerzanie êrenic i szerokie otwarcie oczu.

il. 8

W∏aÊciwie to ju˝ wszystko, czego mo˝emy

dowiedzieç si´ o budowie oka, patrzàc w luster-

ko. Nale˝y jeszcze tylko zwróciç uwag´ na to, ˝e

oglàdana przez nas êrenica i t´czówka znajdujà

si´ „za szybà” g∏adkiej, ca∏kowicie przeêro-

czystej , dlatego niedostrzegalnej, b∏ony zwa-

nej rogówkà . Chroni ona oko nie tylko bezpo-

NARZÑDY ZMYS¸ÓW

254

13907979.123.png

13907979.124.png

13907979.125.png

13907979.126.png

13907979.127.png

13907979.128.png

13907979.129.png

13907979.130.png

13907979.132.png

13907979.133.png

13907979.134.png

13907979.135.png

13907979.136.png

13907979.137.png

13907979.138.png

13907979.139.png

13907979.140.png

13907979.141.png

13907979.143.png

13907979.144.png

13907979.145.png

13907979.146.png

13907979.147.png

13907979.148.png

13907979.149.png

13907979.150.png

13907979.151.png

13907979.152.png

13907979.154.png

13907979.155.png

13907979.156.png

13907979.157.png

13907979.158.png

13907979.159.png

13907979.160.png

13907979.161.png

13907979.162.png

13907979.163.png

13907979.165.png

13907979.166.png

13907979.167.png

13907979.168.png

13907979.169.png

13907979.170.png

13907979.171.png

13907979.172.png

13907979.173.png

13907979.174.png

13907979.176.png

13907979.177.png

13907979.178.png

13907979.179.png

13907979.180.png

13907979.181.png

13907979.182.png

13907979.183.png

13907979.184.png

13907979.185.png

13907979.187.png

13907979.188.png

13907979.189.png

13907979.190.png

13907979.191.png

13907979.192.png

13907979.193.png

13907979.194.png

13907979.195.png

13907979.196.png

13907979.198.png

13907979.199.png

13907979.200.png

13907979.201.png

13907979.202.png

13907979.203.png

13907979.204.png

13907979.205.png

13907979.206.png

13907979.207.png

13907979.209.png

13907979.210.png

13907979.211.png

13907979.212.png

13907979.213.png

13907979.214.png

13907979.215.png

13907979.216.png

13907979.217.png

13907979.218.png

13907979.220.png

13907979.221.png

13907979.222.png

13907979.223.png

13907979.224.png

13907979.225.png

13907979.226.png

13907979.227.png

13907979.228.png

13907979.229.png

13907979.231.png

13907979.232.png

13907979.233.png

13907979.234.png

13907979.235.png

13907979.236.png

13907979.237.png

13907979.238.png

13907979.239.png

13907979.240.png

13907979.242.png

13907979.243.png

13907979.244.png

13907979.245.png

13907979.246.png

13907979.247.png

13907979.248.png

13907979.249.png

13907979.250.png

13907979.251.png

13907979.253.png

13907979.254.png

13907979.255.png

13907979.256.png

13907979.257.png

13907979.258.png

13907979.259.png

13907979.260.png

13907979.261.png

13907979.262.png

13907979.264.png

13907979.265.png

13907979.266.png

13907979.267.png

13907979.268.png

13907979.269.png

13907979.270.png

13907979.271.png

13907979.272.png

13907979.273.png

13907979.275.png

13907979.276.png

13907979.277.png

13907979.278.png

13907979.279.png

13907979.280.png

13907979.281.png

13907979.282.png

13907979.283.png

13907979.284.png

13907979.286.png

13907979.287.png

13907979.288.png

13907979.289.png

13907979.290.png

13907979.291.png

13907979.292.png

13907979.293.png

13907979.294.png

13907979.295.png

13907979.297.png

13907979.298.png

13907979.299.png

13907979.300.png

13907979.301.png

13907979.302.png

13907979.303.png

13907979.304.png

13907979.305.png

13907979.306.png

13907979.308.png

13907979.309.png

13907979.310.png

13907979.311.png

13907979.312.png

13907979.313.png

13907979.314.png

13907979.315.png

13907979.316.png

13907979.317.png

13907979.319.png

13907979.320.png

13907979.321.png

13907979.322.png

13907979.323.png

13907979.324.png

13907979.325.png

13907979.326.png

13907979.327.png

13907979.328.png

13907979.330.png

13907979.331.png

13907979.332.png

13907979.333.png

13907979.334.png

13907979.335.png

13907979.336.png

13907979.337.png

13907979.338.png

13907979.339.png

13907979.341.png

13907979.342.png

13907979.343.png

13907979.344.png

13907979.345.png

13907979.346.png

13907979.347.png

13907979.348.png

13907979.349.png

13907979.350.png

13907979.352.png

13907979.353.png

13907979.354.png

13907979.355.png

13907979.356.png

13907979.357.png

13907979.358.png

13907979.359.png

13907979.360.png

13907979.361.png

13907979.363.png

13907979.364.png

13907979.365.png

13907979.366.png

13907979.367.png

13907979.368.png

13907979.369.png

13907979.370.png

13907979.371.png

13907979.372.png

13907979.374.png

13907979.375.png

13907979.376.png

13907979.377.png

13907979.378.png

13907979.379.png

13907979.380.png

13907979.381.png

13907979.382.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

masaż kręgosłupa.avi (51464 KB)
Masaż Limfatyczny całego ciała.avi (80222 KB)
mikstura oczyszczająca.rar (19764 KB)
Mikstura oczyszczająca przeciwko chorobom XXI wieku.rar (18694 KB)
Stanisławek - Rehabilitacja oka manupresurą.doc (2984 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin