percepcja słuchowa - prezentacja.doc

Percepcja słuchowa

Metody badania percepcji słuchowej.
Zaburzenia percepcji słuchowej, ich objawy
i konsekwencje.
Rola funkcji słuchowej w czynnościach czytania
i pisania.
Ćwiczenia doskonalące zaburzoną percepcję słuchową.

Percepcja słuchowa

    czyli spostrzeganie słuchowe, jest jedną z podstawowych funkcji psychofizycznych, zaangażowanych w czynność czytania i pisania.

    Czynności czytania i pisania wymagają nie tylko prawidłowego spostrzegania liter, ale także umiejętności wyodrębniania i przyporządkowywania im właściwych dźwięków.

   Specyficzną właściwością percepcji słuchowej jest zdolność wyodrębniania, identyfikowania i różnicowania dźwięków mowy, czyli słuch mowny, nazywany tez słuchem fonematycznym lub fonematyczno – fonetycznym.

    Percepcję dźwięków umożliwia analizator słuchowy w skład którego wchodzą następujące czynności:

    - receptor (ucho) odbierający bodźce słuchowe i przekształcający je na pobudzenia nerwowe,

    - droga słuchowa (nerwy dośrodkowe) doprowadzające owe pobudzenia do mózgu,

    - korowa część analizatora, gdzie dokonuje się analiza i synteza bodźców dźwiękowych,

    - nerwy odśrodkowe przekazujące impulsy z mózgu do określonych narządów artykulacyjnych.

   Prawidłowa identyfikacja
i różnicowanie tych bodźców jest podstawą słyszenia mowy, jak również czytania, które wymaga dźwiękowej rekonstrukcji słów na podstawie spostrzeganych liter, a także pisania, gdzie wyodrębnione ze struktury wyrazów dźwięki wyznaczają kolejność ich zapisywania za pomocą liter.

   Zdaniem wielu badaczy, funkcja słuchowa pełni nadrzędną rolę
w początkowych fazach opanowywania czytania i pisania. Percepcja słuchowa jest podstawowym ogniwem mechanizmu czytania głośnego, pisania ze słuchu, ale towarzyszy także w mniej lub bardziej rozwiniętej formie czytaniu cichemu, pisaniu z pamięci, pisaniu samodzielnemu.

   Percepcja słuchowa mowy jest czynnością złożoną, angażuje bowiem 3 rodzaje słuchu:

•                    słuch fizyczny,

•                    słuch muzyczny,

•                    słuch fonematyczny.  

   Słuch fizyczny umożliwia odbiór i różnicowanie sygnałów słuchowych, rozwija się u dzieci stopniowo. Rozwój tego słuchu warunkuje proces opanowania przez dziecko mowy, a pośrednio także jego rozwój umysłowy. Nawet nieznaczne ubytki tego słuchu mogą uniemożliwić prawidłową percepcję dźwięków mowy i być przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu.                             

   Na podstawie i pod wpływem spostrzegania dźwięków mowy rozwija się słuch muzyczny. Umożliwia on słyszenie barwy, wysokości melodii
i tempa wypowiedzi, przerw dzielących wyrazy i wypowiedzenia, zapewnia więc czytanie wyraziste oraz wierną rejestrację potoku żywej mowy, która ma być zapisana.

  Słuch fonematyczny to umiejętność oceny bodźców słuchowych z punktu widzenia potrzeb komunikacji językowej, tj. umiejętność percypowania (wyodrębniania) oraz identyfikowania elementów fonologicznych relewantnych (istotnych), pomijania zaś cech dla procesu porozumiewania się redundantnych (nieistotnych).

    Podstawowym  elementem potoku mowy są głoski. Różnią się one między sobą pewnymi cechami fizycznymi: barwą, natężeniem i wysokością. Składają się z szeregu tonów (samogłoski) i szmerów (spółgłoski), które się na siebie nakładają lub przechodzą jedne w drugie, tworząc różne kombinacje pozbawione uchwytnych wyraźnie granic.

   Tony i szmery wyodrębniane przez słuch fizyczny pod względem fonetycznym różnią się znacznie. Cechą sygnalizacyjną dźwięków mowy są fonemy, realizowane w mowie przez głoskę, a w piśmie przez literę.

    Fonem charakteryzuje zespół wyabstrahowanych
z tekstu mówionego cech wyróżniających (dystynktywnych), które przeciwstawiają się cechom innych fonemów i oddzielają poszczególne znaki (wyrazy) od siebie. Fonemy  nie posiadają znaczenia pozajęzykowego, ale swoją jakością i układem decydują o znaczeniu wyrazów. Zmiana któregokolwiek z fonemów wpływa na zmianę znaczenia słów (np. Tomek-domek, koza-kosa, pana-piana). Natomiast różna wymowa fonemu, zależna od sąsiedztwa innych głosek lub indywidualnych właściwości wymowy mówiących (wiek, pochodzenie, sposoby artykulacji), nie stanowi cech różniących fonemy. Fonem uogólnia bowiem wyobrażenia o danym dźwięku języka i cechuje się pewną stałością, a zarazem dowolnością wymowy.

     Podstawą rozumienia mowy jest przede wszystkim umiejętność prawidłowego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy, czyli prawidłowa analiza i synteza słuchowa mowy. Jest to analiza specyficzna , kształtująca się w procesie opanowywania języka przez dziecko. Spostrzeganie dźwięków mowy zależy nie tylko od ostrości słuchu; jest ono złożonym procesem analizy i syntezy potoku dźwięków, dokonującym się na podstawie wyodrębniania cech fonematycznych, uogólnia różnych wariantów dźwiękowych w jednolite fonemy oraz na podstawie różnicowania dźwięków zbliżonych pod względem fizycznym, lecz mającym różne cechy fonematyczne i odnoszących się do różnych fonemów.

    W systemie fonematycznym istotne jest wyodrębnianie nawet najmniejszych różnic znaczeniowych, a pomijanie różnic nie posiadających znaczenia fonematycznego.

    Każdy język ma swój własny system fonetyczny. W języku polskim dźwięki mowy dzielą się na dźwięczne i bezdźwięczne (b-p, d-t, g-k), twarde
i miękkie (s-ś, c-ć, dz-dź, z-ź), ustne (a,o,e)
i nosowe (ą, ę).

    Takie cechy jak: tonalność, akcent, długość czy wysokość dźwięków nie mają w naszym języku większego znaczenia, chociaż w innych językach mają znaczenie fonematyczne.

    Na podstawie dobrze rozwiniętego słuchu fonematycznego rozwijają się dopiero operacje świadomej analizy i syntezy słuchowej, które stanowią mechanizm czytania i pisania. Obejmują one następujące umiejętności:

•                     wydzielanie zdań z potoku mowy, wyrazów w zdaniach, a także sylab i głosek w wyrazach,

•                     odróżnianie głosek o zbliżonych cechach fizycznych,

•                     syntezę głosek według wymaganej kolejności,

•                     przyporządkowanie znaczeń scalonym słowom i zdaniom.

     Nauka czytania i pisania wymaga od dzieci ponadto, elementarnej orientaEFEKTY TERAPII PEDAGOGICZNEJ (ewaluacja).

Efektywność prowadzonej terapii oceniana przez:

• badanie dziecka za pomocą testów;

• obserwacji dziecka podczas terapii grupowej;

• prostej ankiety ewaluacyjne wypełniane przez rodziców.

cji w strukturze formalnej języka, tj. umiejętności określania pozycji różnych głosek w strukturze dźwiękowej języka oraz zdolności scalania dźwięków w sensowne całości.

    Warunkiem poprawnej realizacji wszystkich wymienionych operacji jest pamięć słuchowa. Percepcja słuchowa mowy towarzysząca czynnościom czytania i pisania jest wysoce złożona. Wymaga nie tylko dojrzałości psychicznej, ale także pewnej wiedzy, bowiem operacje analityczno-syntetyczne przy czytaniu
i pisaniu musza być realizowane w sposób świadomy.