28_3_skarby.pdf

PodkarP a cki e

Numer 12 czasopisma współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu

Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej

Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007–2013

PodkarP a cki e

Fundacja nagrodzona

tekst i fot. Edward Marszałek

XII posiedzenie Kapitu-

ły przyznającej tytuł

Leśnej Instytucji Ro-

ku, w tajnym głosowaniu tytułem

tym obdarowało Fundację Biesz-

czadzkiej Kolejki Leśnej.

Wyróżnienie dla Fundacji BKL

to docenienie wielkiej pracy spo-

łecznej, która przyczyniła się do

odrodzenia przewozów pasażer-

skich na zlikwidowanej trasie to-

warowej oraz stworzenia bardzo

widocznego i trwałego elementu

propagującego leśną tradycję i kul-

turę w Karpatach. Warto wspo-

mnieć, że w 1994 r., po likwidacji Ośrodka Trans-

portu Leśnego, kolejkę również postawiono w stan

likwidacji, zawieszając wszelką jej działalność. Spo-

łeczny zapał sprawił jednak, że w 1996 r. utworzono

Fundację Bieszczadz-

kiej Kolejki Leśnej,

która na bazie mienia

i sprzętu przekazane-

go przez Lasy Pań-

stwowe, zaczęła tu-

rystyczną działalność

przewozową. Pierw-

szy pociąg wyruszył

w trasę 4 lipca 1997 r.

W ostatnich latach

kolejka przewozi po-

nad 60 tysięcy pasa-

żerów rocznie, zaś wpływy z biletów pozwalają na

finansowanie działalności przez cały sezon.

– Cieszymy się, że działania społeczników biesz-

czadzkich są zauważane na forum polskiego leśnic-

twa i uhonorowane przez kapitułę Przeglądu Leśni-

czego – mówi Edward Balwierczak, dyrektor RDLP

w Krośnie. – Kolejka leśna w dzisiejszej formule

stanowi wielką atrakcję turystyczną regionu, ale

jest jednocześnie żywym nośnikiem bieszczadzkiej

historii i tradycji. Przyznane wyróżnienie jest ład-

nym akcentem planowanych na ten rok obchodów

15-lecia Fundacji. n

Komisia, ktorá organizáciám priznáva titul

Lesnícka inštitúcia roka, udelila po tajnom hlaso-

vaní na 12. zasadnutí tento titul Nadácii bieščad-

skej lesníckej železničky. Také vyznačenie je pre

nadáciu docenením jej významnej spoločenskej

práce, ktorou sa pracovníci na zlikvidovanej trase

pričinili o oživenie niekdajšej tovarovej dopravy,

tentoraz pre cestujúcich, a o vytvorenie značne

viditeľného a trvalého elementu, prezentujúceho

lesnícke tradície a kultúru v Karpatoch.

Wydawnictwo RUTHENUS wydało książkę Z dzie-

jów Bieszczadzkich Kolejek Leśnych autorstwa

Zygmunta Rygla. Publikacja po raz pierwszy kom-

pleksowo traktuje „bieszczadzką ciuchcię” jako

obiekt techniki leśnej i kulturowy zabytek leśnic-

twa sprzed lat. Edycję książki wsparły: Regionalna

Dyrekcja Lasów Państwowych w Krośnie oraz

Polskie Towarzystwo Leśne i Stowarzyszenie Inży-

nierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa Od-

dział w Krośnie.

W książce znalazł się też rozdział na temat kulturo-

wej roli leśnego pociągu, opracowany przez Roma-

na Zielonkę, zastępcę nadleśniczego Nadleśnictwa

Cisna. Wiele też wnosi współczesny opis działań

Fundacji BKL autorstwa Stanisława Wermińskiego.

Na kartach znajdziemy szereg niepublikowanych

dotąd zdjęć z zasobów archiwalnych RDLP w Kro-

śnie. Starych fotografii użyczyli również prywatni

kolekcjonerzy, pasjonaci kolejek. Książka w twar-

dej oprawie, z licznymi mapkami i ilustracjami.

Wydawnictwo przygotowało dwie wersje okładki,

dając nabywcom możliwość wyboru.

Załadunek drewna na ciuchcię w okolicy Cisnej w latach 20. XX w.

2 Z abytki techniki

S piS tReści

O d R edakcji

S pOtkanie Z dZiełem

Łowy kalidońskie

Barbara Adamska

Drodzy Czytelnicy

h iStORie ZapOmniane

Rabsic znaczy kłusownik Dorota Zańko

– Pokazujcie Podkarpacie, jakie mało kto zna, rozpoznaje, czy

też pamięta. Odsłaniajcie te pokłady historii i kultury, które są zapo-

mniane przez ogół – te zdania jednego z rzeszowskich regionalistów

tkwią mi w pamięci od dawna. Powoli więc, ale systematycznie, bu-

dowaliśmy coraz większe grono współpracowników. Teraz mamy

ich już kilkudziesięciu, a niektórzy przysyłają materiały z Lublina,

Krakowa, a nawet Wrocławia. Dzięki temu też możemy pokazać

różnorodne spojrzenia na podkarpacki „tygiel” kulturowy.

Zaczynamy od zdjęcia wyjątkowego w swej unikalności, drewnianego stropu z kaplicy

klasztoru jezuitów w Starej Wsi, która dość rzadko udostępniana jest do zwiedzania. Udowad-

nianie, że nasze muzea posiadają wybitne dzieła sztuki stało się już standardem „Skarbów”. Tym

razem pokazujemy to na przykładzie obrazu Łowy kalidońskie Abrahama van Diepenbeecka,

współpracownika Rubensa, pochodzącego z Galerii Dąmbskich przechowywanej w Muzeum

Okręgowym w Rzeszowie. Z tematem myśliwskim konweniuje się następny tekst o rabsicach,

czyli kłusownikach. Problem niezwykle ciekawy, tajemniczy, ocierający się o magię i czary, jeszcze

w XIX w. popularny na terenie Puszczy Sandomierskiej.

Czy na Podkarpaciu można znaleźć Tyrolską Madonnę? Na to pytanie odpowiedzą twier-

dząco mieszkańcy Korniaktowa Południowego, którzy od ponad 130 lat modlą się do rzeźby

Madonny z Dzieciątkiem przywiezionej z Austrii. A ile osób wie, że w naszym regionie znajdują

się najstarsze w Polsce wrota carskie z XV wieku? Kiedyś przechowywano je w cerkwi w Bałucian-

ce, dzisiaj są ozdobą i dumą Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Czy w naszym woje-

wództwie znajduje się panorama? No – nie tak wielka, jak Panorama Racławicka we Wrocławiu,

ale jest. Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu udostępniło do zwiedzania ponad

stuletnią tzw. małą Panoramę Somosierra, autorstwa Kossaka i Wywiórskiego. Ile jest pałaców

na Podkarpaciu? O pałacu w Grębowie jednak mało kto wie, a jest to perła architektury przypo-

minająca warowne toskańskie fortalicje. Skąd przybyli na tereny Bieszczadów i Beskidu Niskiego

Łemkowie? Kto wie, że Józef Mehoffer , najwybitniejszy malarz polskiego modernizmu, urodził się

w Ropczycach? A kto, że Wojciech Durek, twórca największych rzeźb monumentalnych religij-

nych i patriotycznych XX-lecia międzywojennego pochodzi z Małej koło Ropczyc? Co to znaczy

szurzy, a co zełwa? Na te i wiele innych pytań szukajcie odpowiedzi w najnowszych „Skarbach

Podkarpackich”

Taki więc numer – przedostatni z projektu „Turystyka bez granic...” – oddajemy Czytelnikom

do lektury. Czy następny będzie już ostatni?

t O też Są Zabytki

Tyrolska Madonna Arkadiusz Bednarczyk

d ObRa uRatOwane

Za górami, za lasami... Andrzej Potocki

m uZealnictwO

Mała Somosierra Katarzyna Winiarska

d ObRa ZagROżOne

Zapomniany pałac?

Rafał Mazurek

t O też Są Zabytki

100-latka w Lubli

Marcin Nabożny

h iStORie ZapOmniane

Łemkowie

Jacek Stachiewicz

R ewitaliZacje miaSt

Święty Michał od nowa Krzysztof Zieliński

S ylwetki

Podkarpacki rodowód

Józefa Mehoffera

Zbigniew Wawszczak

j udaica

Leżajski cadyk Elimelech z Baligrodu? Andrzej Potocki

t O też Są Zabytki

Figura z Narola Agnieszka Szykuła-Żygawska

n a tuRyStycZnym SZlaku

Starszy niż się wydaje? Agnieszka Pajęcka

Krzysztof Zieliński

S ylwetki

Mała była Jego Małą Ojczyzną Grażyna Woźny

dwumiesięcznik bezpłatny

nr 3(28), V–VI 2011, Rzeszów

ISSN 1898-6579

n a tuRyStycZnym SZlaku

Twierdza Przemyśl

Stanisław Kłos

j ęZyk

P o d k a r P a c k i e

Co się stało z szurzym?

Gdzie jest zełwa?

Agnieszka Pipała

Wydawca: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”

Redakcja: 35-074 Rzeszów, ul. Gałęzowskiego 6/317, tel./fax: 017 852 85 26

e-mail: krzysiek@procarpathia.pl; www.skarbypodkarpackie.pl; www.procarpathia.pl

Redaktor naczelny: Krzysztof Zieliński

Współpraca: B. Adamska, A. Adamski, J. Ambrozowicz, J. Bartnik, A. Bednarczyk, S. Kłos, E. Marszałek, R. Mazurek,

M. Nabożny, A. Pajęcka, A. Pipała, P. Pietrzyk, A. Potocki, J. Stachiewicz, J. Stankiewicz, G. Stojak,

A. Szykuła-Żygawska, Z. Wawszczak, K. Winiarska, G. Woźny, D. Zańko

Opracowanie graficzne, łamanie, dtp: KORAW Dorota Kocząb

Druk: RESPRINT Rzeszów Nakład: 2000 egz.

Tłumaczenie na jęz. słowacki: Agencja Usług Językowych

TRANSLATOR Roman Golesz

Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych i zastrzega sobie

prawo redagowania nadesłanych tekstów.

Kopiowanie i rozpowszechnianie publikowanych materiałów

wymaga zgody Wydawcy.

d ObRa uRatOwane

Świątynia taka jak dawniej Antoni Adamski

S kaRby S łOwacji

Polskie korony

u naszych sąsiadów Przemysław Pietrzyk

Numer 12 czasopisma wydanego w ramach projektu

„Turystyka bez granic – wzmocnienie współpracy

transgranicznej w turystyce w oparciu

o zrównoważony rozwój środowiska”

Na okładce: drewniany strop kasetonowy w kaplicy św. Stanisława kostki w klasztorze

jezuitów w Starej Wsi koło Brzozowa, 1896–1897 ( fot. Jacek Stankiewicz)

S pOtkanie Z dZiełem

Łowy kalidońskie

W kolekcjach barokowego ma-

larstwa oglądamy nie raz kom-

pozycje inspirowane dziełami

Petera Paula Rubensa (1577–

–1640). Galeria Dąmbskich, po-

zostająca w zbiorach Muzeum

Okręgowego w Rzeszowie, szczy-

ci się co najmniej dziesięcioma

obrazami, które mniej lub bar-

dziej wiernie naśladują malo-

widła wielkiego Flamanda, albo

też tylko cytują motywy z jego

twórczości.

S cenę z wątkiem zaczerpniętym ze starożyt-

Abraham van Diepenbeeck, Łowy kalidońskie,

Muzeum Okręgowe, Rzeszów

nego mitu greckiego herosa Meleagra, na-

malowaną przez Abrahama van Diepenbe-

ecka (1596–1675) uważam za najciekawszy obraz

wśród rzeszowskich „rubensianów”. Uczeń i bliski

współpracownik Rubensa wykonał olejną techniką

na solidnej, dębowej desce wieloosobową, figural-

ną kompozycję, ilustrującą dramatyczny epizod

z antycznego polowania. W obrazie uderza brak

perspektywy i przestrzeni, bowiem prawie ca-

łą powierzchnię zapełniają dynamiczne sylwetki

myśliwych i zwierząt. Na pierwszy plan wysuwa

się postać głównego bohatera, który pochylony

przygotowuje się do zadania dzikowi śmiertelnego

ciosu. Światło modeluje atletyczną sylwetkę Mele-

agra. Jej nagość skąpo przysłania jaskrawoczerwo-

na draperia płaszcza. Naprzeciw herosa potężny

dzik z krwawym błyskiem w oku, otoczony przez

ujadające psy, pewny swojej siły stoi nad ciałem

myśliwego, który poległ. Tuż za Meleagrem, toczą-

cym pojedynek z bestią, kłębi się tłum uczestników

polowania z akcesoriami łowieckimi, z oszczepami

i myśliwskimi rogami. Grupie mężczyzn przewodzi

Atalanta, niezwykle urodziwa łowczymi, odziana

w tunikę ametystowej barwy, w ręku dzierżąca łuk.

Dwaj jeźdźcy usiłują ugodzić zwierzę oszczepa-

mi. Ich rozszalałe rumaki z rozwianymi grzywami

spięte gwałtownie do skoku stoją na tylnych no-

gach, przednie unosząc wysoko ponad łbem bestii.

Kolorystyczna kompozycja, pozbawiona subtelnej

harmonii tonów szokuje „zgrzytliwymi” zestawie-

niami mocnych barw. Nasycone brązy i zróżnico-

wane walorowo głębokie szarości, jakimi mistrz

malował zwierzęce skóry, tworzą nieoczekiwane

kontrasty z jaskrawymi odcieniami szat myśliwych,

mieniących się krwistą czerwienią, jasnym fiole-

tem, turkusowym błękitem oraz ze szmaragdową

zielenią koron drzew, a także z chłodną, niebieską

plamą nieba. Rozjaśniające paletę złociste ugry,

którymi malarz modelował torsy myśliwych czy

świetlista, perłoworóżowa karnacja ciała Atalan-

ty nie łagodzą tak silnych, kolorystycznych prze-

ciwieństw. Z niewielkiej partii krajobrazowego

tła, potraktowanej w mocnych, nasyconych ziele-

niach przejawia się brak zainteresowania artysty

zasadami powietrznej perspektywy, wynalezionej

jeszcze przez Leonarda da Vinci (1452–1519), zaś

w XVII w. powszechnie już stosowanej.

W rysunkowej kompozycji Łowów Atalanty

i Meleagra przeważa barokowy przepych i patos.

Wypadałoby zatem oczekiwać obrazu bliskiego

swobodnej manierze Rubensa. Jednak technika

Diepenbeecka polegająca na gładkim, dokładnym

Cornelis de Bie, Portret Abrahama

van Diepenbeecka, 1662 r.

tekst Barbara Adamska, fot. WikiCom

Łowy kalidońskie

S pOtkanie Z dZiełem

malowaniu, bez widocznych pocią-

gnięć pędzla stwarza efekty bliskie

sztuce emaliowanych miniatur. Ar-

chaiczny sposób malowania, kłócący

się z charakterem żywiołowej kom-

pozycji nie dyskwalifikuje obrazu jako

jednego z atrakcyjniejszych malowideł

z kolekcji Dąmbskich. Wartość dzieła

podnosi jego niezwykle ciekawy wątek

ikonograficzny.

Antyczni mistrzowie dłuta i pędzla

chętnie sięgali po motyw łowów kali-

dońskich, wywodzący się z greckiego

mitu. Temat zapomniany w średnio-

wieczu powrócił w czasach renesansu na fali zain-

teresowania starożytną kulturą. W okresie baroku

święcił triumfy jako tłumna scena, nasycona dra-

matycznym napięciem.

W greckiej mitologii wersje opowieści o Mele-

agrze nieco różnią się od siebie. Wszystkie jednak

wspominają o bohaterze, który przyszedł na świat

w królewskiej rodzinie jako syn Ojneusa, władcy

Kalidonu i jego żony Altei. Po narodzinach dziecka

Mojry, boginie przeznaczenia objawiły przyszłość

królewskiemu potomkowi. Przepowiedziały jego

dzielność i odporność ciała na zranienia, ale też

żywot krótki, mający trwać dopóki nie dopali się

głownia płonąca w ognisku. Po wysłuchaniu prze-

powiedni Altea wyciągnęła polano z ognia, ugasiła

je i ukryła głęboko w skrzyni. Odtąd królewski syn

wyrastał bez przeszkód na dzielnego wojownika.

W latach wielkiego urodzaju Ojneus składał bo-

gom dziękczynne ofiary. Przez zapomnienie pomi-

nął Artemidę. Władczyni lasów, dzikiej zwierzyny,

opiekunka myśliwych, rolników i hodowców była

niezwykle mściwym bóstwem. Karała okrutnie

wszystkich, którzy narazili się na jej gniew. Zamie-

niła Akteona, podglądającego ją i jej dziewiczą świ-

tę podczas kąpieli w jelenia, którego natychmiast

rozszarpały jego własne psy. Podobny los spotkał

Kallisto, nimfę z orszaku Artemidy. Wdała się ona

w miłostkę z Zeusem, łamiąc ślub czystości. Obra-

żona bogini nadała dziewczynie po-

stać niedźwiedzicy, po latach zabitej,

przez myśliwego Arkasa, który okazał

się jej synem. Najdotkliwszą okazała

się zemsta Artemidy i jej bliźniaczego

brata Apollina na Niobe, chełpiącej

się licznym potomstwem wobec La-

tony, matki boskiego rodzeństwa. Za

tę zniewagę Apollo i Artemida śmier-

telnie porazili strzałami czternaścioro

dzieci tebańskiej królowej, a ta z bó-

lu zamieniła się w płaczącą skałę. Na

królestwo Kalidonu spadła kara w po-

staci zesłanego przez obrażone bóstwo ogromne-

go dzika, bestię pustoszącą pola i zabijającą ludzi.

Młody Meleager postanowił zmierzyć się ze zwie-

rzęciem. Zwołał herosów z całej Grecji. Między

uczestnikami wielkiego polowania byli argonau-

ci: Jazon, bracia Kastor i Polluks, Tezeusz, Peleus,

z którymi wcześniej syn króla Ojneusa popłynął do

Kolchidy po złote runo. Do Kalidonu przybyła Ata-

lanta, piękna łowczymi, żyjąca samotnie, porzucona

w niemowlęctwie w lesie, wykarmiona i wychowana

przez niedźwiedzicę. Długo trwały zmagania z dzi-

kiem. Pierwsza zraniła go Atalanta, trafiając strzałą

w oko. Wówczas Meleager przeszył oszczepem ser-

ce bestii. On też został uznany za zwycięzcę i jemu

przysługiwały myśliwskie trofea: skóra i łeb poko-

nanego zwierzęcia, lecz zakochany w Alatancie po-

darował jej głowę dzika. Obrażeni wujowie, bracia

matki herosa odebrali dziewczynie łupy, wywołując

kłótnię i zbrojne starcie, w którym ponieśli śmierć

z ręki Meleaera. Altea nie mogła wybaczyć synowi,

iż powodowany miłością do kobiety pozbawił ży-

cia jej bliskich krewnych. Pałająca żądzą rodowej

zemsty odszukała nadpaloną głownię i wrzuciła ją

w ogień. W tej samej chwili Meleager padł martwy.

Jedna z wersji mitu podaje, że królowa popełniła sa-

mobójstwo po śmierci syna.

Od czasów antyku do współczesności malarze,

rzeźbiarze, muzycy i poeci wykorzystywali dzieje

Fragment rzymskiego sarkofagu

ze sceną polowania na dzika

kalidońskiego, w partii centralnej

Meleager, Muzeum Kapitolińskie,

Palazzo dei Conservatori, Rzym

Śmierć Meleagra, fragment

rzymskiego marmurowego

sarkofagu, ok. 180 r. n.e.,

Muzeum Luwr, Paryż

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: