5. JA I WIZERUNEK WŁASNEJ OSOBY
I. JA
JA obejmuje:
- własne ciało (oraz jego obraz i ocenę);
- wiedzę o sobie (czyli strukturę ja);
- tożsamość (nadaje poczucie ciągłości ja w czasie i zmieniających się sytuacjach oraz odróżnia nas od innych);
- zdolność i skłonność podejmowania wyborów, działań celowych i samoregulacji;
- elementy cudze, tj. kochani przez nas ludzie, pełnione role, wyznawane przez nas wartości i normy.
Zjawiska odnoszące się do ja:
· efekt odniesienia do ja – polega na lepszym zapamiętywaniu informacji odnoszonych do własnej osoby niż do innych osób;
· efekt cocktail-party – polega na tym, że informacje dotyczące nas samych łatwiej do nas docierają nawet w warunkach pochłonięcia uwagi czym innym (tak jak własne imię przebija się przez szum podczas cocktail-party).
Ja jest luźną strukturą różnych ról i tożsamości społecznych, przekonań na własny temat i samoocen oraz wartości i celów uznawanych za własne.
Każdy z nas ma autoschemat – obszar, w zakresie którego człowiek ma dobrze wykształconą wiedzę o sobie. Tworzy się on w relacjach z innymi ludźmi.
Obszary ja:
· JA REALNE – oznacza to, jaki człowiek jest faktycznie;
· JA IDEALNE – oznacza to, jaki człowiek chciałby być, a więc pragnienia, nadzieje, aspiracje;
· JA POWINNOŚCIOWE – oznacza to, jaki człowiek swoim zdaniem powinien być, a więc przekonania o obowiązkach, powinnościach i obligacjach.
Geneza ja:
§ inni ludzie – wiąże się z tym stwierdzeniem teza symbolicznego interakcjonizmu (Mead) , że myślimy o sobie to, co myślą o nas inni. Mead mówi o jaźni odzwierciedlonej, czyli naszych wyobrażeniach na temat tego, co inni o nas myślą;
§ porównania społeczne – porównania z innymi są podstawą kształtowania:
- tożsamości osobistej – jest to subsystem wiedzy złożony z cech, które spostrzegane są przez podmiot jako najbardziej charakterystyczne i specyficzne, odróżniające własną osobę od innych ludzi;
- tożsamości społecznej – identyfikacja z konkretnymi grupami lub abstrakcyjnymi kategoriami, do których jednostka przynależy, bądź aspiruje do przynależności („my”).;
§ własne zachowanie i warunki w jakich to zachowanie przebiega.
Różnica między spostrzeganiem siebie i innych polega na tym, że siebie spostrzegamy lepiej. Ma to związek z koncepcją trzech pozytywnych złudzeń na swój temat:
ü ludzie powszechnie przeceniają swoje pozytywne cechy i osiągnięcia;
ü przeceniają stopień sprawowanej przez siebie kontroli nad biegiem wydarzeń;
ü mają skłonność do nierealistycznego optymizmu, przeceniając szansę wystąpienia w ich życiu zdarzeń dobrych, a nie doceniając szansy zdarzeń złych.
Funkcje ja:
· funkcje interpersonalne – dotyczące kontaktów z innymi ludźmi:
ü utrzymywanie i negocjowanie tożsamości – wiedza o sobie jest podstawowym wyznacznikiem poczucia własnej wartości, bez samowiedzy stracilibyśmy poczucie, że nadal jesteśmy sobą. Funkcja ta odnosi się również do rozpoznawania naszej tożsamości przez innych;
ü symulowanie psychiki innych ludzi – służy do odczytywania lub rekonstrukcji psychiki innego człowieka.
· funkcje intrapersonalne – związane z tym, co się dzieje wewnątrz jednostki:
ü samoregulacja zachowania celowego, czyli dokonywanie wyborów – dokonywanie setek wyborów byłoby niemożliwe, gdyby nasze ja nie zawierało różnych preferencji i standardów. Ważnym rodzajem takich preferencji są postawy i wartości; teoria przedmiotowej samoświadomości zakłada, że uwaga człowieka może być w dowolnym momencie skoncentrowana albo na jakimś fragmencie świata zewnętrznego, albo na samym sobie. Ten ostatni stan to właśnie przedmiotowa samoświadomość, czyli stan autokoncentracji. Jest to stan zaktywizowania ja, w którym ludzie uświadamiają sobie własne wartości, postawy czy własności;
ü samokontrola – zamierzona i dowolna zmiana własnych reakcji. Zjawiska związane z samokontrolą:
- paradoksalny efekt kontroli – wskazuje, że próby zahamowania myśli na jakiś temat, skutkują „hiperdostępnością”, czyli wzrostem częstości ich pojawiania się w porównaniu z sytuacją, gdy człowiek nie próbuje się ich pozbyć.
Dlaczego się tak dzieje? Na mechanizm kontroli umysłowej składają się 2 procesy:
- wyczerpanie woli – spadek zdolności do samokontroli w następstwie samego jej sprawowania, dokonanie jakiegoś aktu woli obniża zdolność dokonania następnego aktu woli.
II. SAMOOCENA I AUTOWALORYZACJA
SAMOOCENA – afektywna reakcja człowieka na samego siebie. Samoocena działa na zasadzie błędnego koła – w porównaniu z osobami o samoocenie wysokiej, osoby o niskiej samoocenie spostrzegają świat społeczny i swoje w nim szanse w sposób mniej optymistyczny, co zniechęca je do podejmowania wysiłków i obniża uzyskiwane wyniki, co potwierdza je w poczuciu niskiej wartości.
4 główne motywy (kierują naszymi działaniami skierowanymi na nas samych) związane ze strukturą ja:
MOTYW
DĄŻENIE
OPIS
AUTOWALORYZACJA
by ja było pozytywne
To dążenie do obrony, podtrzymania lub nasilenia dobrego mniemania o sobie. Ludzie mają skłonność do formułowania pochlebnych sądów na swój temat. Autowaloryzacja ma związek ze zjawiskiem zw. efektem bycia lepszym niż przeciętnie – człowiek przeciętny uważa siebie za lepszego niż przeciętnie po niemal każdym względem.
AUTOWERYFIKACJA
by ja było wewnętrznie zgodne
To dążenie do zgodności między już istniejącymi przekonaniami o sobie, a nowo nadchodzącymi informacjami na własny temat.
SAMOPOZNANIE
by wiedza zawarta w ja była prawdziwa
To dążenie do pozyskania prawdziwej i dokładnej informacji na temat własnej osoby.
SAMONAPRAWA
by ja było faktycznie dobre
To dążenie do rzeczywistego poprawienia własnych cech, umiejętności, stanu zdrowia, czy dobrostanu.
PORÓWNANIA SPOŁECZNE – porównania siebie z innymi. Są one dokonywane w taki sposób, aby porównujący stosunkowo dobrze wypadł na tle innych, szczególnie w sytuacji zagrożenia samooceny. W zakresie porównań społecznych występują zjawiska:
ü model utrzymywania samooceny – zakłada, że jeśli inna osoba uzyskuje wyniki wyższe od jednostki, jednostka ta traci na samoocenie. Spadek samooceny w wyniku porównań jest tym większy, im większy jest sukces innej osoby oraz im bliższa jednostce jest owa osoba.
ü pławienie się w cudzej chwale – czyli „świecenie odbitym blaskiem”.
Czynnikiem decydującym o wystąpieniu jednego bądź drugiego procesu jest osobista istotność dziedziny, której sukces dotyczy.
Zabiegi wykonywane dla potrzymania samooceny:
§ możemy się starać zmniejszyć lub zwiększyć różnicę między wynikami własnymi i cudzymi;
§ możemy nasilić lub osłabić bliskość w stosunku do innej osoby;
§ możemy zmienić spostrzeganie dziedziny jako istotnej lub nieistotnej dla definicji własnego ja.
AUTOAFIRMACJA – to potwierdzanie integralności, czyli ogólnej wartości własnej osoby jako kogoś dobrze przystosowanego i moralnego.
Różne mechanizmy autowaloryzacji są równoważne, o czym świadczy ich wzajemna zastępowalność – podbudowanie samooceny za pomocą jednego mechanizmu osłabia czasowo tendencję do ujawniania się pozostałych.
Dlaczego chcemy dobrze o sobie myśleć:
- światopoglądy – zbiory przekonań i wierzeń objaśniających porządek świata i dostarczających wzorca życia godziwego. Jego spełnienie zapewnia nieśmiertelność;
- dążenie do wysokiej samooceny.
Wzmocnienie samooceny osłabia lęk wywołany myślami o śmierci oraz innymi zagrożeniami.
III. AUTOPREZENTACJA – KSZTAŁTOWANIE WŁASNEGO WIZERUNKU
AUTOPREZENTACJA – kształtowanie (kontrola) sposoby, w jaki spostrzegają nas inni ludzie.
Funkcje autoprezentacji:
§ osiąganie materialnych i społecznych korzyści, których pozyskanie jest uzależnione od innych ludzi;
§ autowaloryzacja, czyli utrzymywanie i podwyższanie poczucia własnej wartości;
§ kształtowanie pożądanej tożsamości osobistej.
W jakich warunkach jesteśmy bardziej motywowani do autoprezentacji – skłonność do autoprezentacji jest tym większa, im:
· silniej wierzymy, że sposób spostrzegania nas przez innych ludzi decyduje o osiągnięciu naszych celów (np. w obecności przełożonych);
· bardziej zależy nam na celu kontrolowanym przez innych ludzi;
· bardziej zależy nam na aprobacie innych (np. osób atrakcyjnych);
· większa jest rozbieżność między pożądanym a rzeczywistym obrazem naszej osoby, jaki mają inni. Skłonność ta rośnie zatem, gdy ponieśliśmy niedawno porażkę, szczególnie publiczną;
· skłonność do autoprezentacji jest nasilona u osób o dużej skłonności do obserwacyjnej samokontroli zachowania i samoświadomości publicznej, tj. nawykowej skłonności do myślenia, co myślą o nich inni.
Podział taktyk autoprezentacji:
· obronne taktyki – to zachowania ukierunkowane na ochronę, utrzymanie lub obronę zaatakowanej lub zagrożonej tożsamości i wartości naszej osoby. Należą do nich:
ü samoutrudnianie – angażowanie się w działania, które obniżają szansę sukcesu, ale zwalniają z osobistej odpowiedzialności za porażkę, a w dodatku nasilają osobistą chwałę w przypadku sukcesu. Charakter samoutrudniania może mieć wiele zachowań (społecznie pożądanych (np. pomaganie innym) oraz autodestrukcyjnych) oraz odczuwanie i demonstrowanie własnych słabości;
ü wymówki – zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody i/lub przekonywanie, że nie miało się kontroli nad przebiegiem zachowania, które szkodę wyrządziło (np. to nie moja wina);
ü suplikacja – prezentowanie własnej bezradności w nadziei uzyskania pomocy od innych dzięki odwołaniu się do normy odpowiedzialności społecznej, nakazującej pomagać tym, których losy od nas zależą. Szczególnym rodzajem suplikacji jest udawanie głupka;
ü usprawiedliwienia – akceptowanie własnej odpowiedzialności przy jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało szkodliwego lub dotyczącego w istocie czegoś innego niż szkoda. Istnieją przynajmniej 4 odmiany tej taktyki:
- zaprzeczanie szkodliwości czynu;
- zaprzeczanie krzywdzie ofiary lub przekonywanie, że w istocie zasłużyła sobie na swój los;
- odwoływanie się do powszechności postępku i usprawiedliwień porównawczych;
- redefinicja czynu jako dotyczącego nie tyle szkód, ile spełniania rozkazów, czy lojalności w stosunku do przyjaciół lub zatrudniającej instytucji;
ü przeprosiny – akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę, okazanie żalu, kompensowanie szkody ofierze;
· asertywno-zdobywcze taktyki – to zachowania ukierunkowane na zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie jakiejś nowej tożsamości naszej osoby. Należą do nich:
...
gusko_i