rozpoznanie dysleksji.doc

Rozpoznanie dysleksji jest rezultatem wielospecjalistycznej diagnozy i jest efektem badania interdyscyplinarnego – psychologa i pedagoga. W razie potrzeby można korzystać z konsultacji logopedy, laryngologa, okulisty, foniatry i neurologa. Przy rozpoznaniu dysleksji należy wykluczyć jako przyczyny:

·         upośledzenie umysłowe,

·         zaburzenia wzroku,

·         zaburzenia słuchu,

·         brak motywacji do nauki,

·         niewłaściwe metody nauczania,

·         porażenia i niedowłady kończyn górnych.

Dysleksja może współwystępować z zaburzeniami emocjonalnymi i niekorzystnymi warunkami środowiska, ale nie jest ich bezpośrednim rezultatem.

Zjawiskiem powszechnym w ostatnich latach jest zwiększająca się liczba dzieci określanych przez nauczycieli jako „dzieci napotykające trudności w nauce”. Nie wszyscy słabi uczniowie są dyslektykami. Wg prof. M. Bogdanowicz „pseudodysleksja” (dysleksja rzekoma) to trudności w czytaniu i pisaniu, które nie mają specyficznego charakteru, nie ograniczają się tylko  do czytania i pisania, nie mają specyficznych symptomów i nie są uwarunkowane zaburzeniami funkcji psychoruchowych. Są one uwarunkowane:

·         zaniedbaniem środowiskowym,

·         błędami dydaktycznymi szkoły,

·         brakiem motywacji do nauki,

·         przebywaniem w dwujęzycznym lub obcojęzycznym otoczeniu itp.

Przyczyny dysleksji rzekomej to :

·         szybkie tempo wprowadzania nowych treści, brak czasu na powtórzenia i utrwalenia,

·         niedostosowanie metod  nauki czytania i pisania do indywidualnych potrzeb i możliwości dzieci,

·         trudny do pokonania próg kl. IV.

Prof. M. Bogdanowicz rozróżnia pojęcia dysleksja rozwojowa i dysleksja nabyta. Termin „dysleksja rozwojowa” oznacza specyficzną trudność w uczeniu się czytania i pisania, obserwowaną od początku nauki szkolnej, a nawet w kl. „0”. Natomiast dysleksja nabyta oznacza utratę już opanowanej umiejętności czytania i pisania, zwykle przez osoby dorosłe po przebytym uszkodzeniu mózgu.

PSYCHOLOGICZNA DIAGNOZA DYSLEKSJI :

Nie można postawić diagnozy dysleksji bez diagnozy ogólnej sprawności intelektualnej. Inteligencja jest rozumiana jako ogólna zdolność jednostki do celowego działania, racjonalnego myślenia i efektywnego radzenia sobie w otaczającym środowisku. Różne definicje inteligencji akcentują różne jej sfery:

·         Inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i do wykonywania nowych zadań

·         Inteligencja to zdolność do uczenia się

·         Inteligencja to zdolność rozwiązywania problemów

·         Inteligencja jest tym, co mierzą testy inteligencji (inteligencja psychometryczna).

Iloraz inteligencji jest wskaźnikiem ogólnej sprawności umysłowej, takiej jednak sprawności, jaką mierzą testy. Wiele można mu zarzucić, ale jedno jest pewne : II wysoce koreluje z osiągnięciami szkolnymi. Wartość II = 100 przypisuje się wynikowi odpowiadającemu stwierdzonej w badaniach średniej arytmetycznej. II danej osoby pozwala określić jak daleko jej wynik oddalony jest od tej średniej. Rozkład II w populacji przyjmuje kształt zbliżony
do dzwonu, zgodnie z krzywą Gaussa. Korzystając z danych o rozkładzie normalnym, można umiejscowić wynik badanego wśród wyników innych ludzi. W ten sposób jest wiadomo, jaki procent osób uzyskuje wyniki wyższe czy niższe od badanego.

Diagnoza dysleksji jest związana z pojęciem normy intelektualnej.

Wg prof. Bogdanowicz rozpoznaje się dysleksję u osób o co najmniej przeciętnym poziomie rozwoju umysłowego czyli u osób o II co najmniej 85 i wyższym. Wg niej w wyjątkowych przypadkach można zdiagnozować dysleksję u osób o inteligencji niższej niż przeciętna czyli o II poniżej 85, gdy zachodzi natomiast podejrzenie, że wynik badania testowego jest zaniżony np. wskutek zaburzeń percepcji lub koordynacji wzrokowo – ruchowej czy zaburzeń funkcji językowych.

Dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna mają wszystkie funkcje obniżone, nie mają dysharmonii rozwojowych. Mają trudności w nauce czytania i pisania, ale nie tylko, ich niepowodzenia szkolne mają charakter uogólniony i niespecyficzny, dotyczą także innych przedmiotów szkolnych. Wśród dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna wyróżniamy 5 grup:

1.      Dzieci zaniedbane pedagogicznie i wychowawczo, które mogą w wyniku intensywnej stymulacji wyrównać braki i funkcjonować jak dzieci o prawidłowym rozwoju, ponieważ mają dobre tempo uczenia się i są wyuczalne.

2.      Dzieci z parcjalnymi deficytami (to te rzadkie przypadki, w których pomimo II niższego od 85, rozpoznajemy dysleksję, ponieważ globalny II dziecka jest zaniżony
na skutek deficytów)

3.      Dzieci o powolnym, choć poprawnym, przebiegu procesów orientacyjno – poznawczych,  intelektualnych i wykonawczych (dzieci te powoli spostrzegają, wolniej tworzą pojęcia i zapamiętują, powoli rozwiązują problemy i uczą się)

4.      Lekko upośledzone umysłowo, z dobrą pamięcią, intensywnie rehabilitowane, które  pochodzą zazwyczaj z bardzo stymulujących środowisk, od wczesnego dzieciństwa są otoczone opieką rodziców, dziadków, specjalistów, ale mimo intensywnej rewalidacji i stymulacji nie mogą sprostać wymaganiom szkoły masowej).

5.      Dzieci o obniżonym poziomie sprawności intelektualnej (ich ogólny poziom II jest niższy niż przeciętny i nie można ich zakwalifikować do żadnej z powyższych 4 grup).

Wobec osób z tych 5 grup dzieci o inteligencji niższej niż przeciętna - zalecenia psychologiczne i pedagogiczne są zróżnicowane w zależności od postawionej diagnozy. O tych dzieciach Centralna Komisja Egzaminacyjna zapomniała, nie uwzględniła ich w swoich regulaminach oceniania. Pamiętała natomiast o dzieciach upośledzonych w stopniu lekkim.

Zatem nie możemy diagnozować dzieci o II niższym niż 85 jako dzieci dyslektycznych, ponieważ dysleksja jest zaliczana do specyficznych trudności w uczeniu się. Określenie „specyficzne” wskazuje na ograniczony, wąski zakres trudności w uczeniu się oraz
na prawidłowy rozwój umysłowy tych dzieci (dysleksja, dysortografia, dysgrafia i dyskalkulia). To odróżnia je od uogólnionych trudności w uczeniu się, które występują u dzieci o obniżonej sprawności umysłowej (upośledzenie umysłowe i o inteligencji niższej niż przeciętna).

Rozpoznawanie dysleksji powinno następować w oparciu o takie przesłanki jak:

·      symptomatologia (wynik badania pedagogicznego),

·      etiologia i patomechanizm (wynik badania psychologicznego).

Zawsze badanie psychologiczne poprzedza wywiad przeprowadzony z rodzicami dziecka dotyczący :

·         przebiegu ciąży i porodu,

·         wczesnego rozwoju dziecka ze szczególnym uwzględnieniem sprawności motorycznej, mowy i rozwoju emocjonalno – społecznego,

·         stanu zdrowia dziecka (wyniki badań wzroku i słuchu, wady narządów ruchu, przebyte urazy i choroby, poważne schorzenia),

·         ewentualne obciążenia dziedziczne w rodzinie,

·         dane o sytuacji rodzinnej, stosunek rodziców do problemów w uczeniu się,

·         przebieg nauki szkolnej (frekwencja, sukcesy, niepowodzenia),

·         zdolności, zainteresowania i zamiłowania dziecka.

Przeprowadzamy także rozmowę z uczniem dotyczącą:

·         przebiegu dotychczasowej nauki szkolnej i jego planów edukacyjnych,

·         stosunku ucznia do swoich problemów szkolnych,

·         jego zainteresowań szkolnych i poza szkolnych.

Skoro dysleksja jest definiowana jako specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci
o prawidłowym rozwoju umysłowym, u których występują zaburzenia funkcji percepcyjno – motorycznych zaangażowanych w proces nabywania tych umiejętności (określane jako fragmentaryczne deficyty rozwojowe) to badanie psychologiczne powinno przede wszystkim:

1. ustalić poziom rozwoju umysłowego dziecka (stosując właściwe testy do jego pomiaru),
2. ocenić poziom rozwoju funkcji percepcyjno – motorycznych zaangażowanych
   w proces czytania i pisania takich jak:

·           percepcji wzrokowej (analizy i syntezy wzrokowej) – osłabiona percepcja obrazów wzrokowych oraz nieadekwatne do rzeczywistego postrzeganie kształtów

·           percepcji słuchowej (analizy i syntezy słuchowej)

·           słuchu fonematycznego

·           funkcji motorycznych – głośne czytanie odbywa się dzięki ruchom gałek ocznych oraz uruchomieniu organów mowy

·           sprawności motorycznej (manualnej)

·           pamięci wzrokowej, słuchowej, ruchowej

·           współdziałania czyli integracji ww. procesów

·           lateralizacji (przewagi stronnej ciała)

3.      określić cechy osobowości dziecka oraz charakterystykę jego reakcji emocjonalnych. (zbadanie stanu emocjonalnego ucznia podejrzanego o dysleksję jest ważne, ponieważ często trudna sytuacja szkolna pogarsza jego stan emocjonalny i zaburzenia emocjonalne są wtórne wobec dysleksji, bywają skutkiem kumulowania się niepowodzeń szkolnych) 

4.        Ważna jest również ocena skuteczności dotychczasowych oddziaływań środowiskowych i udzielonej pomocy.

Przeprowadzony wywiad i badanie psychologiczne pozwalają na wykluczenie innych niż specyficzne trudności w uczeniu się przyczyn niepowodzeń w nauce czytania i pisania takich jak : wada wzroku, wada słuchu, wada narządu ruchu, niepełnosprawność umysłowa, zaniedbanie wychowawcze).

Przeprowadzając badanie psychologiczne szukamy pierwotnych przyczyn trudności w czytaniu i pisaniu uznając koncepcję opóźnionego rozwoju CUN i wynikających z niego opóźnień w rozwoju poszczególnych funkcji wzrokowo – słuchowo – ruchowych
i ich integracji.

Stąd w praktyce wyróżnia się najczęściej 4 typy dysleksji, przyjmując za kryterium podziału dominujące zaburzenie, które decydują o jej obrazie klinicznym :

•         dysleksja typu wzrokowego – gdzie występują przede wszystkim zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej,

•         dysleksja typu słuchowego – u podłoża której leżą zaburzenia percepcji słuchowej
i pamięci słuchowej powiązane często z zaburzeniami językowymi,

•         dysleksja typu mieszanego – występują zaburzenia funkcji wzrokowych i funkcji słuchowych

•         dysleksja integracyjna – rozpoznawana wówczas, gdy rozwój poszczególnych funkcji percepcyjnych badanych w izolacji jest zgodny z wiekiem badanego, zaburzony jest natomiast proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów.

Do pełnej diagnozy dysleksji rozwojowej konieczne jest przeprowadzenie badania pedagogicznego, które obejmuje analizę prac pisemnych ucznia oraz ocenę umiejętności pisania i czytania.

Wystawiona przez poradnię opinia zawiera nie tylko stwierdzenie rozbieżności między możliwościami a wynikami w nauce, rozpoznanie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu (w postaci dysleksji, dysortografii czy dysgrafii), ale także określenie „mocnych stron” badanego, obszarów dobrego funkcjonowania, jego zainteresowań i dążeń, na których należy bazować prowadząc terapię.