ROZDZIAŁ 1
DIAGNOZOWANIE JAKO UMIEJĘTNOŚĆ PRAKTYCZNA I OBSZAR ZAINTERESOWANIA NAUKI
Diagnozowanie à rozpoznawanie jednostkowych stanów rzeczy na podstawie ich objawów i tendencji rozwojowych przy wykorzystaniu wiedzy o ogólnych prawidłowościach (Ziemski)
Przedmiot diagnozy psychologicznej: specyficzne cechy jednostkowe oraz kontekst w jakim ona działa (lub będzie działać) – char. holistyczny jak i dynamiczny
Projektowanie à określanie pewnego pożądanego przyszłego stanu rzeczywistości (Diagnozowanie jest pierwszym etapem projektowania)
1.1 DIAGNOZOWANIE JAKO UMIEJĘTNOŚĆ PRAKTYCZNA
Diagnozowanie jest zarówno umiejętnością praktyczną, jak i obszarem zainteresowań nauki.
Wiedza praktyczna (niejawna) różni się od wiedzy naukowej tym, że o jej wartości nie decyduje stopień prawdziwości, ale stopień przydatności.
Prowadzi to do posługiwania się zdroworozsądkowymi regułami przy wyjaśnianiu zjawisk (może to powodować koncentrowanie się na jednej tylko stronie złożonego zjawiska)
Błędy wiedzy zdroworozsądkowej:
- wybieranie tych przypadków, które podtrzymują tezę
- uleganie złudzeniu, że ponieważ zjawisko B zdarzyło się później niż A, to A jest przyczyną B
- fałszywe interpretowanie współwystępowania zjawisk (jeśli zjawiska występują razem to jedno jest przyczyną drugiego)
- rozumowanie przez analogię
- poczucie powszechności zjawiska
- nieuprawnione indywidualizowanie
- akceptowanie argumentacji na podstawie tytułu naukowego osoby ją przedstawiającej, odrzucanie lub przyjmowanie argumentacji jedynie na podstawie jakości przekazu
- wyciąganie wniosków które nie wynikają z logicznych przesłanek
1.1.1 BADANIA PODSTAWOWE A STOSOWANE
Badania podstawowe à dla celów naukowych, poszukiwanie prawidłowości ogólnych
Badania stosowane w psychologii à dla celów praktycznych, poszukiwanie środków prowadzących do obranego celu, ważniejsze jest podjęcie właściwej decyzji o interwencji niż postawienie prawidłowej diagnozy
1.1.2. METODY ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE
Metody te mogą współwystępować i wzajemnie się uzupełniać. Ich wybór wyznaczony jest głównie przyjmowanym przez badacza paradygmatem.
POZYTYWIZM à Nastawiony na weryfikację i powtarzalność badań. Badana rzeczywistość uznawana jest za zewnętrzny i niezależny od obserwatora układ odniesienia. Stosowanie metod ilościowych, języka naukowego, poszukiwanie zależności przyczynowo-skutkowych, wyjaśnianie za pomocą praw ogólnych.
INTERPRETATYWIZM à Nastawiony na odkrywanie i problematykę trafności. Opisowa analiza rzeczywistości pozwalająca na odkrywanie, rozumienie i interpretowanie zjawisk społecznych. Odrzucenie założenia o niezależności rzeczywistości: rzeczywistość jest tworzona subiektywnie i społecznie. Stosowanie metod jakościowych, narzędziem badania jest ludzki umysł.
1.2 POJĘCIE I PRZEDMIOT DIAGNOZOWANIA
Typy diagnozy według Ziemskiego:
· Klasyfikacyjna
Przyporządkowanie danych do jakiegoś typu lub klasy.
Klasa jest efektem indukcyjnego uogólnienia – poszukiwania stanu typowego lub pojęcia, porządkującego zróżnicowane obserwacje.
· Genetyczna
Koncentrująca się na pochodzeniu aktualnego stanu, na przyczynach. Tu najważniejszy jest wyjaśniający charakter diagnozy.
· Prognostyczna
Poszukiwanie stanów przyszłych, które można wyprowadzić z aktualnego
· Funkcjonalna
Poszukiwanie sensu elementów wyodrębnionych z całości i określanie funkcji jakie dane elementy w niej pełnią
· Rozwojowa
Celem diagnozy mogą być deficyty rozwojowe – diagnoza negatywna, a także obszary rozwoju w których jednostka jest zaawansowana – diagnoza pozytywna.
Ze społecznego punktu widzenia ważniejsze jest zapobieganie kryzysom i wspomaganie rozwoju zamiast usuwania istniejących już dysfunkcji.
Frączek à rozróżnienie na diagnozę formalną i interpretacyjną:
a) diagnoza formalna
opis zachowania się osoby badanej podczas diagnozowania (charakter konkretny)
b) interpretacyjna
określenie znaczenia otrzymanego zestawu danych (np. pacjent przychodzi z jakimś problemem do psychologa i psycholog interpretuje otrzymane od niego informacje – dane)
Thorne:
a) diagnoza różnicowa (etiologiczna)
Różnicowanie oraz identyfikacja czynników etiologicznych (przyczyn) – jest to tak jakby diagnoza różnic indywidualnych. (Dotyczy różnic we wspólnym dla danego zaburzenia obrazie symptomatologicznym u różnych osób. Różnice te wynikają np. z cech osobowości)
b) diagnoza procesu (na slajdach)
c) diagnoza integracji
Poszukiwanie reguł rządzących działaniem jednostki (diagnoza osobowości)
d) diagnoza zarządzania życiem
Poszukiwanie nadrzędnych celów i wartości jednostki (sensu życia)
Kamiński:
Trzy obszary związane z diagnozowaniem:
- osoba badana
- diagnosta
- interwencja
Dane, z którymi diagności mają do czynienia:
- akty zachowania
- efekty zachowania
- wypowiedzi
- dane fizjologiczne
Interwencja może polegać na zmianie warunków funkcjonowania jednostki lub odwoływać się bezpośrednio do jej motywacji.
MEDYCZNY MODEL DIAGNOZY à Obejmuje symptomy (obserwowalne manifestacje choroby) i zespoły symptomów (syndromy). W znaczeniu negatywnym dotyczy ograniczonej etiologii (zespół przyczyn składających się na powstanie choroby), bez brania pod uwagę indywidualnych predyspozycji. Choroba jest rozumiana tylko i wyłącznie jako uszkodzenie organów.
1.2.1. DIAGNOZA A WYJASNIANIE
Wyjaśnianie mechanistyczne:
Opiera się na przekonaniu, że całość stanowi prostą sumę części. Aby poznać całość należy ją rozłożyć na elementy i badać każdy oddzielnie. Konieczne jest zredukowanie całości do prostszej postaci.
Trzy typy wyjaśniania:
a) analityczne (mechaniczne)
dotyczy całości złożonych z nielicznych, mało zróżnicowanych elementów
b) statystyczne
dotyczy agregatów (niezorganizowane całości składające się z wielkiej liczby różnorodnych elementów)
c) systemowe
całości złożone ze średnio zróżnicowanych elementów
Im większe zorganizowanie (struktura) elementów, tym bardziej przydatne wyjaśnianie systemowe.
Poszukiwanie owej struktury (organizacji) powinno być istotnym elementem diagnozy.
1.2.2. DIAGNOZA A PROGNOZOWANIE
W obu przedmiotem zainteresowania jest ciąg zmian w czasie, ale…
· Predykcja skupia się na podobieństwach między jednostką a standardem.
Analizując jakiś system odwołujemy się do określonej uniwersalnej prawidłowości, typowej dla danej zbiorowości systemów i na podstawie tego możemy przewidzieć co stanie się po upływie określonego czasu. (myślenie normatywne)
· W diagnozowaniu prawidłowości poszukujemy wśród danych dotyczących konkretnej jednostki. (myślenie ipsatywne)
W diagnozie przywiązuje się większą wagę do poszukiwania przyczyn analizowanego stanu rzeczy niż w prognozie.
Relacja między diagnozowaniem a wyjaśnianiem:
Wyjaśnianie à uzupełnianie niedoboru wiedzy
Diagnozowanie à zbieranie informacji, ujawniających owy niedobór
Wyjaśnienie vs. Opis:
Wyjaśnienie à rozwiązanie zagadki, którą stanowią informacje zebrane w system
Opis à oddzielne informacje, ich kolekcja bez wzajemnej relacji
ROZDZIAŁ 2
POJĘCIE DIAGNOZY W PSYCHOLOGII
DIAGNOZOWANIE à proces aktywnego poszukiwania i przetwarzania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany aktualnego stanu psychospołecznego ludzi.
Trzy główne obszary problemowe diagnozowania:
I. Obszar identyfikacji/badania (co rzeczywiście jest?)
II. Obszar decyzji (co ma być zrobione)
III. Obszar działania (przybliżanie pierwszego do drugiego)
Staramy się opisać stan aktualny, by móc określić co do niego doprowadziło (retrognoza) oraz jaki będzie rozwój wydarzeń (prognoza)
2.1. SPOSOBY UJMOWANIA PROCESU DIAGNOZOWANIA W PSYCHOLOGII
a) Podejście korelacyjno-regresyjne (korelacyjna tradycja uprawiania diagnozy), kwestionariuszowe (Paluchowski)
W tradycji tej użyteczność testu określa się na podstawie liczby potwierdzonych relacji między wynikami a zachowaniami pozatestowymi. Nie pozwala jednak na określenie relacji przyczynowo – skutkowej.
b) Normatywny postulat identyfikacji tzw. mechanizmów osobowościowych,
podejście projekcyjne (Paluchowski)
Tradycja idiograficzna. Ma na celu zrozumienie konkretnej jednostki, które następuje nie przez odwołanie do praw ogólnych, ale poprzez poznanie splotu zjawisk charakterystycznych dla tej właśnie jednostki. Jest to podejście holistyczne (opis całej osobowości jednostki) i dynamiczne (struktura osobowości jako proces a nie stan).
Oba podejścia różnią się sposobem opracowywania i zbierania danych:
Ad. a) metody psychometryczne, interpretacja statystyczna
Ad. b) techniki projekcyjne, interpretacja kliniczna
2.2 DIAGNOSTYKA TRADYCYJNA A DIAGNOSTYKA BEHAWIORALNA
Zarzut wobec tradycyjnej diagnostyki: brak związku między diagnozą a terapią
W opozycji do takiego stanowiska staje terapia behawioralna (diagnostyka behawioralna):
- Zachowania normalne i patologiczne są podporządkowane tym samym prawa uczenia się
- Celem terapii jest modyfikacja obserwowalnych zachowań dewiacyjnych.
Techniki terapeutyczne powinny bazować na wynikach empirycznych. Postępowanie
terapeuty jest procedurą eksperymentalną.
- Przedmiotem zainteresowania są bieżące zachowania, tu i teraz. Odwoływanie się do
obecnych w środowisku pacjenta bodźców inicjujących, wzmacniających i podtrzymujących
patologiczne zachowania.
- badanie testowe ma wartość, gdy na jego podstawie można określić w jakim stopniu
jednostka osiągnęła cel terapii
Diagnostyka tradycyjna:
- ukierunkowana na stwierdzenie różnic między ludźmi (poszukiwanie różnic indywidualnych
Przez porównanie jednostki z grupą)
- związek między diagnozą a terapią jest pośredni – diagnoza prowadzi do klasyfikacji, a ta dopiero jest podstawą wyboru działań terapeutycznych, często niezindywidualizowanych
- określone następstwo czasowe diagnozy i terapii (najpierw diagnoza potem terapia)
- oddzielne zbieranie danych do diagnozy i terapii
2.3. PERSONOLOGICZNA KONCEPCJA DIAGNOZOWANIA I POJĘCIE CECHY PSYCHOLOGICZNEJ (Allport)
DYSPOZYCJA à tendencja, skłonność wyjaśniająca zachowanie się, myślenie czy odczuwanie w określony, jednostkowy, względnie stały sposób (podstawowe pojęcie paradygmatu osobowościowego)
CECHA (Allport) à struktura neurofizjologiczna, która wiąże zespół funkcjonalnie równoważnych bodźców z zespołem funkcjonalnie równoważnych reakcji.
O istnieniu cechy wnioskujemy pośrednio obserwując prawidłowości zachowania się.
Allport wyróżnił cechy:
a) dominujące (nieliczne i rzadko spotykane, praktycznie definiujące życie człowieka)
b) zasadnicze ( około 5-10 cech charakteryzujących indywidualność większości ludzi
c) wtórne (podzielane z innymi ludźmi preferencje, postawy)
Reakcja między zbiorem bodźców a reakcji ma charakter homomorficzny, a wiec zbiór reakcji jest odwzorowaniem zbioru bodźców.
2.3.1. SPOSOBY UJMOWANIA DYSPOZYCJI (CECHY)
Dyspozycje można ujmować jako:
a) czynnik będący bezpośrednią przyczyną zachowania
b) czynnik spustowy
c) kategorię semantyczną
Ad. a)
Cecha jako czynnik będący bezpośrednią przyczyną zachowania, stale aktywny, ukierunkowujący, selekcjonujący działania. Nie musi jednak manifestować się wprost w zachowaniu.
Ad. b)
Cecha widziana nie jako aktywna ale potencjalna determinanta zachowania, ujawniająca się tylko w specyficznych sytuacjach. Określone zachowania pojawiają się nie tylko z powodu posiadania danej cechy, ale istotną rolę odgrywa także interakcja czynników podmiotowych i sytuacyjnych. Dominujący sposób zachowania w danej sytuacji można nazwać profilem charakterystycznym sytuacji. Tak rozumiana cecha nie jest redukowalna do zachowań.
Ad. c)
Cecha stanowi kategorię językową, a nie np. neurologiczną i jest tworzona w procesie wzajemnego komunikowania się. Dyspozycje definiuje się przez zachowania mniej lub bardziej prototypowe dla opisujące je kategorii (w oparciu o koncepcje poznawczą). Cecha nie ma charakteru wyjaśniającego, ...
dareness