Referat:
Hildebrand D.v. (1985). Serce. Rozważania o uczuciowości ludzkiej i uczuciowości Boga – Człowieka. Poznań: W drodze. Rozdział: Uczuciowość duchowa i nie duchowa (46 – 67).
1. O sercu
Autor słowo serce rozumie jako synonim ogółu wewnętrznych przeżyć człowieka, duszę. Pisze „w życiu człowieka uczuciowość stanowi bez wątpienia wielką rzeczywistość, której nie da się podciągnąć pod intelekt, czy wolę”.
Dokonuje również podziału na dwa podrzędne ujęcia serca:
serce
'Organ' wszelkich uczuć
Centrum sfery uczuć
- źródło pragnień, tęsknot, pobudzeń uczuciowych
- jest przeciwstawne do rozumu i woli
- punkt ciężkości całej sfery uczuć
- jest przeciwstawiane różnym peryferyjnym obszarom spośród sfery uczuć
2. O typach uczuć
Hildebrand dokonał kilku podziałów wśród uczuć:
*podział podstawowy, uczucia cielesne i psychiczne
cielesne
psychiczne
- doświadczamy ich ciałem
- stanowią swoisty 'głos' naszego ciała
- przeżywamy je świadomie (wyróżnia je to od związanych z nimi procesów fizjologicznych)
- od podobnych odczuć przeżywanych przez zwierzęta odróżnia je wyraźnie osobowy charakter, ludzka samoświadomość
- zachodzą głęboko w podmiocie
- mogą być wywoływane, lub pobudzane przez uczucia cielesne, ale ich istota leży w ludzkiej psychice
Uwaga: Takie oddzielenie nie wyklucza równoległego występowania uczuć z tych grup!
*dalszym podziałem, dotyczącym uczuć psychicznych, jest podział na stany psychiczne i duchowe odpowiedzi uczuciowe
Stany psychiczne
Duchowe odpowiedzi uczuciowe
- 'wywoływane' przez procesy cielesne (ale nierównoznaczne z uczuciami cielesnymi!)
- mogą nieść ze sobą fałszywy obraz świata (np. euforia wywołana zażyciem leku)
- pozostają w świadomym stosunku do określonego podmiotu
- są intencjonalne
- są 'motywowane', tzn. nie obejmuje ich czysta przyczynowość, stoi za nimi zawsze jakaś wartość
- rozgrywają się w duchowej sferze osoby
- mogą wywoływać oddźwięk cielesny (zależność ta działa tylko w tę stronę!)
- nie wymagają doświadczenia
Według autora serce należy uwolnić od stanów psychicznych. Do osiągnięcia tego stanu niezbędne jest zbudowanie dystansu do własnego ciała, uniezależnienie się od niego.
3. O uzależnieniu od ciała i o namiętnościach
Dwa rodzaje zależności cielesnych:
Świadome
Nieświadome
- występują, gdy doznania cielesne całkowicie pochłaniają uwagę człowieka (np. bardzo intensywne cierpienie fizyczne, bądź duży wysiłek fizyczny)
- zależność od stanów psychicznych wywoływanych przez ciało (np. widzenie wszystkiego w czarnych barwach, gdy jesteśmy niewyspani)
- ich wpływ jest groźniejszy od świadomych, nie rozpoznajemy ich prawdziwej przyczyny
Odrębnie należy potraktować namiętności:
– dotyczą określonego stopnia przeżywania uczuciowego (bardzo wysoka intensywność)
– potrafią zagłuszyć rozum i wolę
– przeciwstawiana im jest ekstaza – stan wytrącenia z równowagi, który jednak zamiast przyćmiewać prowadzi umysł do wyższej wolności, spycha sprawy życia codziennego na dalszy plan
– namiętności obejmują również nawykowe uleganie określonym popędom (np. chorobliwa zazdrość, żądza władzy), jest to wtedy trwała władza jakiejś skłonności nad człowiekiem; zniewolenie umysłu i woli w tym wypadku należy rozumieć jako podporządkowanie ich namiętności
Cztery typy:
– namiętności właściwe (ambicja, żądza, itd.)
– uczucia o charakterze wybuchowym (jak gniew)
– instynkty, uzależnienia
– odpowiedzi uczuciowe (te mogą się przerodzić w zgubne namiętności, wynika to z ludzkiej natury, np. uczucie takie, jak miłość może na skutek krzywdy przerodzić się w chorobliwą zazdrość)
4. Uczucia poetyckie
Jako cechę odpowiedzi uczuciowych Hildebrand podał intencjonalność. Wspomina jednak również o innej bardzo ważnej grupie uczuć związanych z duchem i jednocześnie pozbawionych tej cechy. Uczucia te nazwał poetyckimi. Wyróżnił wśród nich przeczucia, niepokoje, poczucie pełni życia, słodką melancholię oraz podobne doznania opisywane szeroko choćby w poezji. Określił je jako swoiste 'echo' przeżyć o charakterze intencjonalnym.
Uczucia poetyckie dopełniają serce.
dareness