M. Jagodzińska – Historia badań ćw. 6
1. Przednaukowe zainteresowania pamięcią:
Początek badań nad pamięcią przypada na koniec XIX wieku – ukazanie się słynnej pracy Hermana Ebbinghausa (1885) pt. „Űber das Gedächtnis” (O pamięci) – pierwsza monografia naukowa w tej dziedzinie. Metoda Ebbinhgausa stała się podstawą klasycznego eksperymentu w badaniach pamięci. Jednak przeszłość psychologii pamięci jest znacznie dłuższa niż jej historia…
STAROŻYTNOŚĆ
· nadawano pamięci wysoką rangę – w poszczególnych państwach miała swe patronki i boginie: Grecja – Mnemozyne; Rzym – Minerwa (bogini mądrości); Egipt – Thoth (bóg uczenia się, pamięci, mądrości);
· prowadzono obserwacje dotyczące tego co wspomaga pamięć, a co utrudnia zapamiętywanie, np. w V-IV w p.n.e. sądzono, że:
- koncentracja uwagi, powtarzanie i kojarzenie z czymś znanym pomagają przyswoić info.
- pamiętamy raczej ogólny sens niż poszczególne słowa
- ludzie różnią się pamięcią w zależności od wieku i temperamentu
· W IV w p.n.e. ARYSTOTELES – sformułował PRAWA KOJARZENIA:
1. prawo styczności w czasie – skojarzone zostaną dwa zdarzenia będące blisko siebie w czasie – np. grzmot i błyskawica (najważniejsze prawo wg Arystotelesa)
2. prawo styczności w przestrzeni
3. prawo podobieństwa
4. prawo kontrastu
(potem David Hume uzupełnia o zasadę kojarzenia łączącego przyczynę i skutek)
Ta koncepcja Arystotelesa stworzyła podwaliny asocjacjonizmu – pierwszej teorii wyjaśniającej funkcjonowanie umysłu i pamięci, rozwinęli ją w XVII i XVIII wieku brytyjscy empiryści – David Hume, Thomas Hobbes, John Locke, których interesowało jak ludzie nabywają wiedzę o świecie. Natomiast w XIX wieku kontynuowali to pozytywiści. Uważano, że źródłem wiedzy są doświadczenia zmysłowe, a nie idee wrodzone. Wiedza powstaje z elementarnych idei odpowiadających wrażeniom sensorycznym, które są powiązane skojarzeniami i tworzą idee złożone.
· opracowano pierwszy system mnemoniczny – metodę miejsc (loci),
według której podczas zapamiętywania należy sobie wyobrażać elementy materiału i umieszczać je w dobrze znanym układzie miejsc (np. budynek), a podczas przypominania odbyć w myślach drogę przez te miejsca i na podstawie wyobrażeń odtworzyć treści. Metodę loci wykorzystywali mówcy (Cyceron), gdyż pozwalała zapamiętywać długie przemówienia bez zapisywania.
· Św. Augustyn – „Wyznania”
- zwraca uwagę na samowiedzę typu „pamiętam, że pamiętam” – metapamięć
- opisuje proces przypominania i wpływ różnych czynników na pamięć
· Pamięć = CENNY DAR NATURY
· Rozwijano sztukę pamięci – przekazy ustne konstruowano tak, by ułatwić zapamiętywanie, np. przez nadawanie im formy rymowanej
· Próby wyrażania idei w formie obrazowej, bo sądzono, że obrazy mają większą wartość mnemoniczną niż słowa (np. prawdy wiary, normy etyczne, cnoty i grzechy przedstawiano za pomocą rysunków alegorycznych, zgodnie z ideami ars memoriae)
ŚREDNIOWIECZE
· Nadal powstawały systemy mnemoniczne oparte na metodzie miejsc, jednak zawierały gotowe do zastosowania układy miejsc (opactwo, sfery wszechświata, niebo, piekło – dla zapalonych: porównaj obrazki na stronie 34)
· Tworzono alfabety wizualne – zastępujące litery wyobrażaniem określonych przedmiotów.
RENESANS
· TEATRY PAMIĘCI – skomplikowane, nasycone okultyzmem systemy, które miały obejmować cały świat (np. teatry mnemoniczne Giulia Kamilla z XVI wieku i Roberta Fludda z XVII w.)
2. Pionierzy badań nad pamięcią
Ø Hermann von Ebbinghaus
- pierwszy podjął systematyczne naukowe badania nad pamięcią, udowodnił, że można badać ją eksperymentalnie i stworzył fundamenty nowej dyscypliny psychologicznej
- przyjął rewolucyjne wówczas założenie, że należy badać powstawanie całkowicie nowych skojarzeń w warunkach kontrolowanego eksperymentu (metody obiektywne i precyzyjne jak w naukach przyrodniczych)
- metodologia: procedura zapewniała ścisłe kryteria doboru materiału do uczenia się, kontrolowany sposób prezentacji bodźców, dokładny pomiar wyników, badania odbywały się w stałych warunkach zewnętrznych o tej samej porze dnia
- jako materiał stosował serie sylab bezsensownych - przyjmował asocjacyjna teorię pamięci i próbował poznać podstawowe prawa rządzące powstawaniem i rozpadem skojarzeń.
Materiał miał być całkowicie nowy, niepowiązany z wcześniejszymi treściami, prosty i homogeniczny pod względem trudności. Wykorzystane sylaby składały się z dwóch spółgłosek podzielonych samogłoską. Ebbinghaus przygotował zbiór 2300 sylab bezsensownych, wykorzystując wszystkie możliwe połączenia w języku niemieckim.
- procedura: sylaby wybierał losowo, układając w listy od 6 do 20 elementów. Stosował stałe tempo czytania i recytacji 150 elementów na minutę w rytm metronomu lub zegara. Każdej serii uczył się do pełnego opanowania – jednej lub dwóch bezbłędnych recytacji.
- badania:
* zależność między długością listy a czasem uczenia się
* porównanie skuteczności różnych rozkładów powtarzania (skomasowane vs. rozłożone w czasie)
* sprawdzał efekty przeuczenia – dalszego powtarzania gdy materiał jest opanowany w całości
* badania nad zapominaniem metodą pomiaru oszczędności przy ponownym uczeniu – miarą przechowywania materiału w pamięci był czas oszczędzony przy ponownym uczeniu się w porównaniu z uczeniem początkowym.
- zebrane dane pozwoliły na wykreślenie KRZYWEJ ZAPOMNIANIA – pokazuje ona przebieg zapominania wraz z upływem czasu – w pierwszych godzinach przechowywanie spada bardzo szybko, później wolniej
- kontynuację tradycji Ebbinghausa stanowił nurt badań nad uczeniem się werbalnym, funkcjonujący w ramach behawioryzmu
- zarzuty wobec Ebbinghausa: posługując się bezsensownymi sylabami, chciał wyeliminować z ludzkiej pamięci to, co dla niej najcenniejsze – znaczenie informacji. Dopiero po wielu latach odkryto powszechną tendencję do poszukiwania znaczenia i wprowadzania sensu w przyswajanym materiale.
Ø Frederic Bartlett
- krytykował sztuczność i uproszczenia związane z podejściem Ebbinghausa, stosując materiały bardziej naturalne dla ludzkiej pamięci
- badanie „czystej pamięci”, pozbawionej wcześniejszych skojarzeń, jest nie tylko daremne, ale wiąże się z wyłączeniem funkcji, towarzyszących pamięci w życiu codziennym
- dużą rolę odgrywa wcześniejsza wiedza , na podstawie której ludzie starają się nadawać sens przyswajanym treściom, co może prowadzić do przekształceń materiału
- badania nad zapamiętywaniem opowiadań i rysunków z zastosowaniem metody wielokrotnego odtwarzania tych samych treści
- najbardziej znany eksperyment – Wojna duchów – odtwarzanie indiańskiej legendy
- WNIOSKI - zmiany w kolejnych reprodukcjach:
* pomijanie niektórych info,
* przekształcanie struktury,
* racjonalizacja,
* wprowadzanie nowych elementów wywnioskowanych z podanych treści
- konstruktywny charakter procesów pamięci – pamięć nie przechowuje wiernego odwzorowania zdarzenia, lecz konstruuje jego reprezentację na podstawie opracowania poznawczego
- rola schematów poznawczych w organizowaniu doświadczeń – uogólniona wiedza na temat określonej klasy przedmiotów lub zdarzeń. Schematy pośredniczą zarówno w percepcji i kodowaniu materiału oraz przypominaniu.
Ø William James
- swymi rozważaniami przyczynił się do późniejszego rozróżnienia systemów pamięci krótkotrwałej i długotrwałej w wielomagazynowych modelach pamięci
- Pamięć pierwotna – wg Jamesa związana ze świadomością i czasem teraźniejszym, odpowiada treściom, których jesteśmy bezpośrednio świadomi w danej chwili
- Pamięć wtórna – zawiera wiedzę o zdarzeniach lub faktach, o których nie myślimy w danej chwili, ale zdajemy sobie sprawę z tego, że ich wcześniej doświadczaliśmy
Ø Francis Galton
- badania wyobraźni wzrokowej – próbując poznać różnice indywidualne, prosił naukowców by opisywali wygląd swego stołu i wszystkiego, co się na nim znajduje podczas danego dnia. Były to pierwsze systematyczne badania pamięci przeżyć osobistych i zawartych w niej obrazów.
- kwestionariusz Galtona posłużył za wzór badaczom pamięci autobiograficznej
- Galton pobierał próbki zawarte w swej pamięci za pomocą metody skojarzeń wywoływanych przez różne słowa
Ø Zygmunt Freud
- hipoteza wyparcia (represji) – mechanizm obronny ego, który nie dopuszcza do świadomości przykrych wspomnień. Wyparte wspomnienia są nieświadome, ale aktywnie wpływają na zachowanie, ujawniają się w snach, są przyczyna nerwic.
- zjawisko amnezji dziecięcej
3. Główne podejścia teoretyczne
ü Asocjacjonizm klasyczny
- odwołanie do modelu Arystotelesa i empirystów brytyjskich
- umysł konstruuje wiedzę o świecie z prostych idei, swoistych „atomów psychicznych”, których pierwotnym źródłem są doświadczenia zmysłowe. Idee złożone powstają na podstawie skojarzeń między elementami prostymi, są tworzone w procesach przebiegających „z dołu do góry” (bottom-up)
- teoria asocjacji – traktowana jako ogólna teoria życia psychicznego, obejmuje percepcję, pamięć, wyobraźnię, myślenie
- prawa kojarzenia (podobieństwa, styczności, kontrastu) pozwalają rozumieć następujące procesy: powstawanie obrazów spostrzeżeniowych na podstawie elementarnych wrażeń, przewidywanie przyszłych zdarzeń, rozumowanie przyczynowo – skutkowe, tworzenie nastawień i oczekiwań,
- skojarzenie: wytworzony na podstawie doświadczenia związek pomiędzy elementami takimi jak myśli, wyobrażenia, bodźce, reakcje. Fizjologicznym odpowiednikiem skojarzenia jest ukształtowanie silnego połączenia nerwowego między określonymi ośrodkami w mózgu.
Jeśli dwa ośrodki w mózgu, odpowiadające zdarzeniom A i B zostaną podrażnione równocześnie, to pobudzenie rozchodzi się od nich po drogach nerwowych w różnych kierunkach. Ale najsilniej pobudzona jest droga A-B, co prowadzi do utorowania połączenia między tymi ośrodkami i w konsekwencji wystarcza pobudzenie jednego ośrodka by nastąpiła aktywacja drugiego. W ten sposób tworzy się w mózgu sieć skojarzeń o złożonej strukturze.
- Procesy pamięci przełożone na prawa powstawania, aktywizowania i rozpadu skojarzeń:
* zapamiętywanie – wytwarzanie skojarzeń między elementami materiału
* przypominanie – aktywacja asocjacji
* zapominanie – rozpad tych skojarzeń które nie były aktywizowane
- Siła asocjacji zależy od właściwości doświadczenia:
* wyrazistość,
* czas trwania,
* częstość występowania,
* zainteresowanie wzbudzone u obserwatora
- na aktywację asocjacji wpływają następujące czynniki:
* świeżość doświadczenia
* podobieństwo między wskazówką pobudzającą pamięć a oryginalnym doświadczeniem
* liczba współwystępujących asocjacji – interferencja
* chwilowo zmieniony stan umysłu (np. na skutek depresji)
ü Behawioryzm
* badania Iwana Piertowicza Pawłowa nad warunkowaniem klasycznym przyczyniły się do rozwoju behawioryzmu. Wykazały, że związki skojarzeniowe nie ograniczają się do zjawisk świadomości, ale mogą mieć formę odruchów warunkowych – łączyć fizjologiczne stany pobudzenia w receptorach zmysłowych i organach wykonawczych (mięśnie, gruczoły).
* Edward L. Thorndike – warunkowanie instrumentalne - badania nad tym jak zwierzę uczy się zachowania prowadzącego do pożądanego efektu (kotki w „skrzynkach problemowych”).
Uczenie się metodą prób i błędów – forma uczenia, w którym w kolejnych próbach następuje eliminacja reakcji nieskutecznych i utrwalenie reakcji prowadzących do celu, przebiega automatycznie, nie wymaga żadnej aktywności poznawczej, bo rządzą nim ćwiczenia i prawo efektu – zachowania prowadzące do pożądanych skutków są powtarzane, a prowadzące do niepożądanych skutków – eliminowane.
* John Watson – przedmiotem badań powinny być tylko zachowania zewnętrzne, poddające się obserwacji i pomiarowi, a nie świadomość i stany umysłowe. Uogólniał odkrycia z badań na zwierzętach na uczenie się ludzi: „behawiorysta nie dostrzega linii oddzielającej człowieka od zwierzęcia”- por. założenie ciągłości ewolucyjnej między gatunkami w teorii Darwina.
- podejście behawiorystyczne przedefiniowało przedmiot psychologii = nauka o zachowaniu, nastąpiło rozszerzenie teorii skojarzeniowej na zachowania zewnętrzne.
Behawioryzm = odmiana asocjacjonizmu – zamiast analizy skojarzeń między idami lub wrażeniami, zajmował się procesem powstawania związków między zdefiniowanymi operacyjnie bodźcami (S) i reakcjami (R). Prawa warunkowania wyjaśniają dlaczego po danym bodźcu następuje określona reakcja. Podstawowym problemem behawiorystów było poznanie reguł rządzących uczeniem się zachowań – zachowanie zrozumiemy dopiero wtedy, gdy dowiemy się jak zostało przyswojone.
Behawioryzm – okres w którym psychologia ignorowała istnienie czynności umysłowych jak pamięć czy myślenie – charakterystyczny dla tego podejścia amentalizm najwięcej uwagi poświęcał uczeniu się.
...
dareness