Stereotypy rodzaju – Męskość i kobiecość – Brannon r. 8
Sherry Goerlick(1994) zauważyła, że stereotypizacja rodzaju dotyczy już bardzo małych dzieci, nawet niemowląt. Ludzie interpretują działania dzieci zgodnie ze stereotypami rodzaju, np. te same zachowania polegające na próbie wetknięcia palca w oko innemu dziecku, u chłopców były interpretowane jako zachowania agresywne, a u dziewczynek nie. Stereotypy rodzaju mają być użyteczne, bo potwierdzają obowiązujący w kulturze system wartości i dają poczucie bezpieczeństwa, ale równocześnie mogą narzucać ograniczenia i kolidować z indywidualnym rozwojem człowieka.
Na stereotyp rodzaju składają się przekonania dotyczące cech psychicznych kobiet i mężczyzn, jak również działań odpowiednich dla jednej i drugiej płci. Rolę rodzajową wyznaczają zachowania, natomiast stereotyp to przekonania i postawy wobec męskości i kobiecości. Rola rodzajowa może przerodzić się w stereotyp, kiedy ludzie przypisują jakieś zachowanie tylko jednemu rodzajowi, nie zwracając uwagi na różnice indywidualne. Stereotypy mają silny wpływ na określenie kategorii społecznych dla rodzaju i przez to na ocenę własną jednostki i innych ludzi. Dzisiejsze stereotypy rodzaju mają korzenie w XIX wieku(epoka wiktoriańska). Rewolucja przemysłowa zmieniła życie ludzi i spowodowała stworzenie nowych wzorców zachowań. Pojawiły się dwie ideologie – Doktryna Dwóch Sfer i Kult Prawdziwej Kobiecości.
Doktryna Dwóch Sfer to przekonanie, że zakresy zainteresowań kobiet i mężczyzn nie pokrywają się ze sobą i mają oni oddzielne sfery wpływów. Domeną kobiet są dom i dzieci, a mężczyzn praca i świat zewnętrzny.
Kult Prawdziwej Kobiecości zrodził się w latach 1820-60. Atrybuty Prawdziwej Kobiecości – stanowiące kryterium oceny kobiety przez społeczeństwo – oparte są na czterech cnotach:
a) pobożności
b) czystości
c) uległości
d) domatorstwie
Połączenie tych cnót stanowi gwarancję szczęści i siły, bez nich życie kobiety nie ma prawdziwego znaczenia. Podstawą Kultu Prawdziwej Kobiecości była religia. Spostrzegano kobiety jako bardziej religijne od mężczyzn i pobożność miała być naturalnym elementem ich wyższości moralnej. Kobieta miała być też subtelna, wrażliwa i dystyngowana. Odpowiednie dla nich było studiowanie Biblii, inne kierunki edukacji kolidowały z kobiecością. Kolidowało z nią też czytanie romansów, gdyż mogło odwieść kobietę od religii.
Utrata drugiej cnoty – czystości stanowiła dla kobiety „los gorszy od śmierci”. Nie miała wtedy wartości, była „gorsza”. Mężczyźni wg tej doktryny byli skłonni do grzechu i nieodporni na pokusy(choć powinni być też religijni i cnotliwi, ale mniej niż kobiety), a nawet zezwierzęceni. Prawdziwa Kobieta miała podźwignąć mężczyznę na wyższy poziom moralny.
Od kobiet oczekiwano też słabości, zależności i i nieśmiałości, natomiast mężczyzna miał być silny, mądry i stanowczy. Mąż miał bezwzględną przewagę, a żona nie podważała jego autorytetu. Prawdziwa
Kobieta była pochłonięta domowymi sprawami- gospodarstwem i wychowaniem dzieci. Tylko nielicznym kobietom udawało się posiadać wszystkie cechy i być uznawanymi za Prawdziwe Kobiety, ale wszystkie dążyły do ideału nakłaniane przez prasę kobiecą i przywódców społecznych.
Mężczyzna miał być przeciwieństwem kobiety.
W epoce wiktoriańskiej pojawił się męski ideał nazywany przez Josepha Plecka Modelową Męską Tożsamością. Wg Connella ma on żródła w XVI w, w związku z industrializacją, kolonializmem i wojnami domowymi, natomiast Peck zwraca uwagę na XIX wieczne uprzemysłowienie i jego zagrożenie dla męskości. Wg Brannona są 4 elementy Modelowej Męskiej Tożsamości:
- Pierwszy to „Nie bądź babą”-piętnowanie cech kobiecych.
- Drugi to „Człowiek u steru” - mężczyźnie potrzebny jest sukces i wysoka pozycja.
- Trzeci „Twardy jak stal” - mężczyzna powinien być wytrzymały, pewny siebie i samodzielny.
- Czwarty to „Ja im dam popalić” - przyzwolenie na gwałtowność, agresję i brawurę w męskim zachowaniu.
Im ściślej mężczyzna stosuje się do tych zasad tym więcej ma z „prawdziwego mężczyzny”, jednak ideał ten jest tak samo nierealny jak ideał Prawdziwej Kobiety. Poza tym mężczyźni stosujący większość tych zasad są z reguły niedostosowani i nieszczęśliwi, bo przyjęta rola zabrania im nawiązywania bliskich relacji i wymaga ciągłej rywalizacji.
Wg Plecka mężczyźni odchodzą od tego modelu, podważając jego zasadność. Proponuje on nowy wzór nazwany przez niego Odmianą Męskiej Roli. Lata 60-te i 70-te był to czas odrzucania tradycyjnych ról przez kobiety i mężczyzn, jednak wpływ koncepcji modelowej męskości ma nadal silny wpływ na postrzeganie męskiej roli przez przedstawicieli obu płci. Mimo że koncepcje rodzaju różnią się w zależności od miejsca i czasu, to w każdym społeczeństwie obecna jest męskość hegemoniczna, czyli wiążąca się z podporządkowaniem kobiecości i innych mniej akceptowanych stylów męskości, np. męskiego homoseksualizmu.
Formowanie się stereotypów:
1.Pierwsze oznaki stereotypizowania rodzaju już u dzieci trzyletnich, wraz z nauką etykietkowania płci.
Wzorzec rozwoju stereotypów rodzaju(Martin, Wood, Little, 1990) :
1 Etap – dziecko poznaje cechy i zachowania kojarzone bezpośrednio z jednym bądź drugim rodzajem, np. ulubione zabawki. Nie zna cech drugorzędowych, które często warunkują formowanie się stereotypów.
2 Etap – dziecko zaczyna się uczyć pośrednich skojarzeń dla zachowań przypisywanych własnemu rodzajowi.
3 Etap – dziecko zna pośrednie skojarzenia dotyczące obu rodzajów i jest zdolne do dokonywania stereotypowych ocen w stosunku do kobiet i mężczyzn.
2. Uformowane stereotypy podtrzymywane są przez specyficzny proces poznawczy – pozorną korelację ( błędne spostrzeganie korelacji, które nie istnieją, lub wyolbrzymianie tych istniejących). Jest to czynnik podtrzymujący stereotypy rodzaju, bo kiedy człowiek wierzy ze różne czynności są przypisane określonemu rodzajowi wygodniej jest mu myśleć zgodnie z tymi kategoriami.
-Badania na drugo- i czwartoklasistach – częściej zapamiętywane obrazki, na których osoba zachowuje się zgodnie ze stereotypem rodzaju, np. mężczyzna-stolarz
3. Elastyczność rodzajowa, czyli umiejętność dostrzegania wyjątków, wiąże się ze znajomością stereotypów i ich akceptacją, a także wzrasta wraz z wiekiem. Skłonność do stereotypizacji jednak nigdy całkowicie nie zanika, ponieważ stereotypy składają się na system klasyfikowania ludzi, który służy człowiekowi przez całe życie jako standard. Wpływają na jego oczekiwania wobec innych i siebie, a także każą mu oceniać ludzi na podstawie cech i zachowań związanych z rodzajem.
-Badania na osobach młodszych(ocena ludzi na podstawie informacji o rodzaju) i osobach starszych(ocena ludzi na podstawie informacji dotyczących odchyleń od stereotypów).
Jak są spostrzegani mężczyźni i kobiety:
Na treść stereotypów rodzaju składają się 4 elementy, wykorzystywane do dokonywania rozróżnień między kobietami i mężczyznami. Są to wg (Deaux, Lewis, 1984):
-cechy charakteru
-zachowania
-cechy fizyczne
-zajęcia
Osoby na podstawie znajomości jednego aspektu dokonują oceny pozostałych trzech, mimo że są one od siebie raczej niezależne. Dysponując etykietką rodzaju, obserwator wyciąga wnioski na temat wyglądu, cech psychicznych, zachowań, zajęć zgodnych z rolą rodzajową. Ludzie starają się zachować zgodność między tymi czterema elementami.
A) badania Deaux i Lewis
Osoby badane dostrzegały więcej różnic między kobietami i mężczyznami w zakresie cech fizycznych niż psychicznych i podczas dokonywania ocen związanych z rodzajem bardziej polegały na informacjach o cechach fizycznych. Najważniejszym czynnikiem był więc wygląd zewnętrzny i jego wpływ na ocenę pozostałych elementów był większy niż wpływ tych elementów na ocenę wyglądu. Na podstawie danych o zachowaniach uczestnicy wyciągali wnioski na temat cech charakteru osoby widzianej stereotypowo, a informacja o zajęciach wpływała na ocenę zachowania. Różnice między kobietami i mężczyznami nie były wg badanych dychotomiczne i odrębne, ale probabilistyczne i nakładające się.
B) badania lata 60-te i 70-te (Rosenkrantz, Vogel, Bee, Broverman, Broverman, 1968)
Badane studentki i studenci wykazywali dużą akceptację stereotypów rodzaju, a wybierane przez nich cechy mające opisywać ich męskość i kobiecość pokrywały się z cechami pożądanymi w kulcie Prawdziwej Kobiecości i Męskości. Obie płcie wyżej oceniały cechy męskie, faworyzując je.
C) badanie nad wyobrażeniami o „typowym mężczyźnie” (Cicon, Ruble, 1978)
Dzieci i dorośli przypisywali mężczyznom cechy, które można podzielić na 3 kategorie:
-orientacja na działanie i sukces(ambicja, kompetencja, niezależność i skłonności przywódcze, w Modelowej Męskiej Tożsamości cechy te odpowiadały charakterystyce „Człowieka u steru”.
-dominacja( agresywność, władczość, stanowczość i chełpliwość – czyli „Ja im dam popalić”)
-zrównoważenie(logiczne myślenie, samokontrola i dystans emocjonalny – czyli „Twardy jak stal”)
Ostatnia kategoria tylko w badaniach osób dorosłych.
Również zasada „Nie bądź babą” przetrwała we współczesnej koncepcji męskości. W badaniach cztero- i dziesięciolatki oświadczyły, że nie lubią dzieci, które można nazwać „babami”. Chłopców i mężczyzn obowiązuje zakaz „bycia babą” (przypisywanie mniej pożądanych cech chłopcom z żeńskimi cechami, niż tradycyjnym chłopcom i dziewczętom, a także „chłopczycom” w badaniach nad studentami – Martin, 1995).
W latach 80-tych następuje proces zmiany ról, a co za tym idzie osłabienie wpływu stereotypów rodzaju. Kobiety jako kategoria rodzajowa zaczęły być oceniane pozytywniej, a czasem nawet pozytywniej od mężczyzn(Alice Eagly).
Na przestrzeni 20 lat studentów tej samej uczelni testowano za pomocą Skali Postaw wobec Kobiet. Najmniejszy egalitaryzm- lata 70-te, największy- 90-te ( Spence, Hahn, 1997). Postawy wobec kobiet nabrały bardziej feministycznego/egalitarnego odcienia.
Mężczyźni są przedmiotem silniejszej stereotypizacji niż kobiety(zarówno ze strony mężczyzn(cechy społeczne), jak i kobiet (cechy fizyczne). W niektórych badaniach kobiety oceniały negatywnie mężczyzn, a także przypisywały im silniejsze uprzedzenia wobec kobiet, niż mieli oni w rzeczywistości. Nowe badania pokazują, że wzrosła akceptacja dla elastyczności roli kobiecej i stosunek do kobiet stał się bardziej pozytywny, natomiast obecnie to mężczyźni są oceniani bardziej negatywnie przez kobiety i podlegają silniejszej stereotypizacji.
Jednostka niezależnie od płci, nie stereotypizuje samej siebie tak silnie jak innych.
Badania nad stereotypem rodzaju są prowadzone od 3o lat.
Stereotypy kulturowe i międzykulturowe:
Stereotypy narodowościowe są bardziej zbliżone do stereotypów mężczyzn z tamtych krajów niż kobiet. Ciekawe jednak jest to, że w narodowościach ocenianych pozytywnie przypisywano mieszkańcom cechy typowo kobiece niezależnie od płci, natomiast w tych ocenianych negatywnie, przypisywano mężczyznom bardziej negatywne cechy niż kobietom.
Stereotypy kulturowe w USA:
-Afroamerykanie:
Poprzez niewolnictwo trudności mężczyzn w podjęciu stereotypowych ról; większe znaczenie kobiet (wyższe wykształcenie, niezależność)
Białe i czarne kobiety, bardziej pozytywnie oceniały kobiety z obu grup – stereotypy rodzajowe silniejsze, niż kulturowe
-Amerykanie pochodzenia latynoskiego:
Stereotyp kobiety – bierna i podporządkowana; mężczyzny – tyran. W rzeczywistości dynamika relacji kobiet i mężczyzn latynoskich jest bardziej złożona.
Stereotyp latynoskiej kobiety zawiera więcej elementów tradycyjnej kobiecości, ale Latynoski uważają, że do niego nie pasują.
*Międzykulturowe badanie nad rozwojem zachowań społecznych(Whiting, Edwards, 1988)
Badano dzieci z 12 społeczności zamieszkujących Kenię, Liberię, Indie, Filipiny, Okinawę, Meksyk i Stany Zjednoczone. Wiek ważniejszy predyktor doświadczeń niż rodzaj. Różnice widoczne u starszych dzieci: dziewczynki-zajmowanie się rodzeństwem, chłopcy – większa niezależność. Dziewczynki miały się zachowywać w sposób akceptowany społecznie.
*Badania Williams i Best, 1990
30 krajów Ameryki Północnej i Południowej, Europy, Azji, Afryki i Oceanii. Więcej podobieństw niż różnic w stereotypach rodzaju. Sześć przymiotników uznawanych w każdej kulturze za męskie- odważny, dominujący, gwałtowny, niezależny, męski i silny i trzy przymiotniki kobiece – czuła, uległa, przesądna.
Funkcje stereotypizacji:
Wg Martina i Halversona stereotypizacja stanowi użyteczny typ przetwarzania informacji, który pozwala tworzyć dzieciom kategorie na podstawie rodzaju i dzięki temu zrozumieć tę ważną cechę. Uproszczenia i zniekształcenia, mogą mieć negatywne konsekwencje, ale ważniejsze są korzyści płynące z posługiwania się tym stereotypami.
Ważnym czynnikiem wpływającym na utrzymywanie się stereotypów w dorosłości jest proces racjonalizacji (ludzie tworzą stereotyp, a potem go utrwalają dostosowując do niego postawy).
Ludzie są skłonni przypisywać różnice w zachowaniu cechom osobowości, rezygnując z wyjaśnienia, że ważną rolę w wyborze zajęć odgrywają okoliczności.
Stereotypizacji sprzyja także władza, gdyż osoby wpływowe nie muszą zwracać uwagi na osoby poddane i nie przetwarzają informacji na ich temat, tylko ulegają stereotypom.
Zjawisko groźby stereotypizacji- człowiek czuje się zagrożony w sytuacji, gdy sądzi iż na podstawie swych zdolności i osiągnięć może zostać uznany za modelowy przykład negatywnego stereotypu własnej grupy. Potwierdzone w badaniach Steele, na kobietach studentkach i studentach pochodzenia afroamerykańskiego.
Męskość, kobiecość i androgynia – historia badań:
1.Ankieta Analizy Postaw (Terman, Miles, 1936) – test jednowymiarowy, silnie skrytykowany, mierzyła bardziej wyobrażenia, niż męskość i kobiecość rzeczywistą
2.Skala MF w ramach Wielowymiarowego Minnesockiego Inwentarza Osobowości(MMPI)(1940)- skala jednowymiarowa i dwubiegunowa. Skala miała mierzyć homoseksualizm mężczyzn, dlatego skala kobiecości została ustalona na podstawie wypowiedzi 13 homoseksualnych mężczyzn.
3.Inwentarz Sandry Bem (BSRI) (1974)- męskość i kobiecość na dwóch osobnych skalach, możliwe połączenie cech męskich i kobiecych w jednej jednostce jako androgynia. 4 kategorie: męska, kobieca, androgyniczna i niezróżnicowana.
4.Kwestionariusz Cech Osobowych(PAQ) (Spence, Helmreich, Stapp, 1974) – podobny do BSRI
Nowe koncepcje:
Zastępowanie wymiaru męskości – instrumentalnym lub czynnym, a wymiaru kobiecości ekspresywnym lub wspólnotowym.
Traktowanie męskości i kobiecości na dwóch wymiarach negatywnych i pozytywnych cech.
Kobiecość i męskość wymagają dalszych badań, gdyż testy dostępne dziś mierzą głównie stereotypy rodzaju, a nie cechy osobowości.
dareness