DYKCIK WŁADYSŁAW Pedagogika specjalna.doc

PEDAGOGIKA SPECJALNA

DYKCIK WŁADYSŁAW

Spis treści

Wstęp      

Informacja o autorach

CZęŚĆ l

WPROWADZENIE W PRZEDMIOT PEDAGOGIKI SPECJALNEJ JAKO NAUKI (Władysław Dykcik)

1. Podstawowe pojęcia - pedagogika specjalna, norma, normalność, niepełnosprawność, upośledzenie, dysfunkcjonalność, kalectwo, inwalidztwo, wyrównywanie szans

2. Pedagogika specjalna jako teoria i praktyka

2.1. Miejsce pedagogiki specjalnej w systemie nauk o człowieku

2.2. Pedagogika specjalna w systemie nauk pedagogicznych

2.3. Tożsamość pojęciowo-naukowa i nowe paradygmaty

2.4. Wielokontekstowość, interdyscyplinarność i integracyjność teorii i praktyki

2.5. Humanizm treści, działań i efektów specjalnej edukacji oraz samopomocy

2.6. Upodmiotowienie i obiektywizacja niepełnosprawności podstawą życiowej norma­lizacji

3. Historyczno-kulturowe i społeczne uwarunkowania opieki, edukacji, rehabilitacji oraz wartościowania życia osób niepełnosprawnych

3.1. Zmiana tradycji kulturowej dotyczącej osób niepełnosprawnych, ich roli i miejsca w społeczeństwie polskim

3.2. Problemy edukacji i integracji niepełnosprawnych ze społeczeństwem w perspe­ktywie światowej i europejskiej 

3.3. Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych opracowane i przyjęte przez ONZ

3.4. Aktywność lokalnych środowisk osób niepełnosprawnych szansą na integrację i życiowe ukierunkowanie

4. Współczesne cele rozwoju pedagogiki specjalnej i strategie reform w edukacji

4.1. Nowe typy i kategorie racjonalności założeń teorii i praktyki edukacyjnej

4.2. Problemy medyczne, psychologiczne/ społeczne i zawodowe osób niepełnosprawnych 

4.3. Zagadnienia metodologiczne; procedury i metody badawcze 

5. Stare i nowe orientacje programowo-badawcze pedagogiki specjalnej wynikające z jej społecznego zaangażowania

Część 2

TENDENCJE ROZWOJOWE PEDAGOGIKI SPECJALNEJ W ZAKRESIE OPIEKI/EDUKACJI I REHABILITACJI

Zakres i przedmiot zainteresowań pedagogiki specjalnej (Władysław Dykcik)

1. Indywidualne i społeczne potrzeby, cele i zadania

2. Specyfika programowo-metodyczna

3. Podstawowe zasady edukacji i rewalidacji osób niepełnosprawnych w systemo­wym układzie ich potrzeb życiowych i społecznego wsparcia

Formy postępowania terapeutyczno-wychowawczego (WadysławDykcik)  

1. Wczesna, rozwinięta diagnoza i interwencja

2. Wielostronna stymulacja i uaktywnianie  

3. Usprawnianie

4. Korektura (korekcja, korygowanie)

5. Kompensacja 

6. Indywidualizacja

7. Profilaktyka i prewencja

8. Wspieranie i wspomaganie

Pedagogika specjalna w Polsce u progu XXI wieku (Jan Panczyk)

1. Rozwój pedagogiki specjalnej

2. Dokonania w latach 1970-1996

3. Współpraca z instytucjami krajowymi i zagranicznymi

4. Stan polskiej pedagogiki specjalnej w końcu XX wieku

5. Komu służy polska pedagogika specjalna?

6. Słabości systemu kształcenia specjalnego 

7. Oczekiwania i perspektywy

Kształcenie pedagogów specjalnych (Jan Panczyk}

1. Wprowadzenie

2. Osobowość pedagogów specjalnych

3. Studia w ramach kierunku studiów pedagogika specjalna

4. Studia poza kierunkiem studiów pedagogika specjalna

Zakres studiów na kierunku pedagogika specjalna (Jan Panczyk}

Kształcenie specjalne w Polsce w końcu XX wieku (Jan Panczyk) 

Część 3 SZCZEGÓŁOWE DZIEDZINY PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

Pedagogika osób z lekkim upośledzeniem umysłowym (Janina Wyczesany) 

Pedagogika osób z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym (Jolanta Lausch-Żuk)

Pedagogika niesłyszących i niedosłyszących-surdopedagogika (Urszula Eckert)

Pedagogika niewidomych i niedowidzących (Roman Ossowski}

Pedagogika dzieci głuchoniewidomych (Tadeusz Majewski)

Pedagogika osób z niepełnosprawnością ruchową {Barbara Szychowiak)

Pedagogika terapeutyczna dzieci przewlekle chorych {Aleksandra Maciarz)

Pedagogika osób odmiennych somatycznie {Barbara Jugowar)

Pedagogika osób z trudnościami w uczeniu się {Władysława Pilecka)

Pedagogika osób z zaburzeniami mowy -logopedia {Elżbieta Minczakiewicz)

Pedagogika dzieci z. autyzmem i zespołami psychozopodobnymi {Joanna Kruk-Lasocka)   

Pedagogika osób ze sprzężonymi upośledzeniami {Andrzej Twardowski)

Pedagogika osób niedostosowanych społecznie {Bronisław Urban)

Pedagogiczne problemy funkcjonowania i opieki osób w starszym wieku {Stanisław Kowalik)

Pedagogika dzieci zdolnych i uzdohwnych {Eugeniusz Piotrowski)

Część 4

WSPÓLNE PROBLEMY SPECJALNEJ OPIEKI, EDUKACJI I SPOŁECZNEGO WSPARCIA

Problemy rehabilitacji i pomocy niepełnosprawnym w domu rodzinnym, przedszkolu i szkole {Halina Borzyszkowska) 

Problemy autonomii, integracji społecznej i normalizacji życia osób niepełnosprawnych w środowisku {Władysław Dykcik}

Problemy poradnictwa w procesie rewalidacji osób niepełnosprawnych {Franciszek Wojciechowski)

Problemy rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych {Tadeusz Majewski) 

Problemy podkultur i sekt wśród młodzieży {Teresa Sołtysiak)

Andragogika specjalna (Jerzy Stocłimiałek)

Wstęp

Osoby o nietypowym rozwoju, jednostki trudne w wychowaniu, a także osoby niepełnosprawne istnieją na całym świecie, ich liczba wciąż rośnie we wszystkich środowiskach społecznych w każdym kraju, stanowiąc swego rodzaju paradoks rozwoju cywilizacji oraz postępu naukowego naszych czasów. Ludzie różnią się między sobą pod wieloma względami, różne mają predyspozycje ułatwiające i utrudniające życiową samorealizację, roz­maite są też ich rzeczywiste i potencjalne zdolności rozwoju poprzez edukację jako wartość życiową, dającą realne szansę człowiekowi na to, aby godnie zaistnieć w społeczeństwie obywatelskim. Przyczyny, przejawy i skutki odmienności rozwojowych oraz niepełnej sprawności ludzi są na świecie zróżnicowane m. in. z powodu różnych warunków ekologicznych, cywilizacyjnych, społeczno-ekonomicznych i odrębnych rozwiązań w poli­tyce społecznej realizowanej w poszczególnych krajach.

Pedagogika specjalna jest jedną z tych dyscyplin naukowych i dziedzin praktyki społeczno-wychowawczej, które zmierzają do poprawy sytuacji psychologicznej i społecznej jednostek z różnymi odchyleniami od normy, dążą do zmiany, wyrównania ich szans życiowych bez względu na jedno­stkowe biologiczne zaburzenia i ograniczenia oraz społeczne utrudnienia.

Podmiotowe traktowanie rozwoju człowieka podkreśla pedagogiczny optymizm, pozytywne myślenie o szansach rozwoju jednostki, a nastawienie na możliwości realizacyjne każdej osoby jest przesłaniem, prawem i obo­wiązkiem dostrzeganym w wymiarze jednostkowym i społecznym. Powinno ono stać się podstawą kreowania nowej polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych z jeszcze wyraźniejszym wyodrębnieniem zadań rów­nież dla interdyscyplinarnych rozwiązań w teorii i praktyce edukacji i rehabilitacji.

W założeniach autorów i wydawnictwa podręcznik ten stanowić ma kompendium aktualnej wiedzy z pedagogiki specjalnej ze szczególnym uwzględnieniem współczesnych tendencji przemian teorii i praktyki tej subdyscypliny pedagogiki w nowej rzeczywistości społeczno-ustrojowej i edukacyjnej w Polsce i świecie.

Inspiracje i motywacje do podjęcia niniejszego opracowania wynikały z kilku przyczyn:

1) od 1982 roku nie ukazał się nowy podręcznik akademicki pedagogiki specjalnej, a niniejsze zbiorowe opracowanie 22 autorów z różnych ośrodków akademickich w kraju oraz dwa autorskie podręczniki Z. Sękowskiej oraz J. Sowy są dobitnym potwierdzeniem dynamicznego w ostatnich latach rozwoju tej dyscypliny oraz twórczego współdziałania w obszarze nauk pokrewnych;

2) upowszechnianie aktualnej wiedzy praktycznej z pedagogiki specjalnej w procesie kształcenia nauczycieli wychowawców stanowić ma na wszy­stkich kierunkach studiów stacjonarnych/ zaocznych i podyplomowych w zakresie pedagogiki, psychologii, socjologii i pracy socjalnej inspirację do aktywnego oraz kompetentnego włączania się w proces edukacji osób o specjalnych potrzebach i możliwościach rozwojowych w integracji społecznej z instytucjami całego systemu oświatowo-wychowawczego i innymi;

3) najnowsza, bogata wiedza medyczna/ psychologiczna i pedagogiczna z tego zakresu rozproszona jest w wielu specjalistycznych monografiach i czasopismach, do których dostęp jest ograniczony.

Wobec upowszechniającego się integracyjnego systemu opieki, pomocy i edukacji dla wszystkich, uznania potrzeby normalizacji życia osób niepeł­nosprawnych, istnieje pilna potrzeba udostępnienia i upowszechnienia nowoczesnej wiedzy dotyczącej możliwości wczesnej diagnozy i wielospecja-listycznej interwencji, wsparcia społecznego w przypadku pojawienia się rozmaitych, wciąż nowych, syndromów zaburzeń i ograniczeń rozwojowych, w szczególności u dzieci i młodzieży. W rezultacie dość powszechnie po­twierdzanych osiągnięć osób niepełnosprawnych w procesie edukacji i reha­bilitacji nastąpiła ewolucyjna zmiana postaw i zachowań społecznych wobec tych jednostek, które wykazały się nieznanymi dotąd możliwościami adaptacyjno-integracyjnymi oraz samorealizacyjno-emancypacyjnymi,

Zaprezentowana szerokiej grupie odbiorców Pedagogika specjalna ekspo­nuje przede wszystkim podejście społeczno-humanistyczne i integracyjne w podejmowaniu oraz rozwiązywaniu jej problemów, w ciągłym dialogu z sytuacją społeczną jednostek odchylonych od normy. Edukacja specjalna, która wychodzi poza tradycyjną konwencję dydaktyczną, jest próbą poszu­kiwania alternatywnych, socjalizacyjnych, akulturacyjnych, a równocześnie terapeutycznych możliwości kreowania osobistych doświadczeń osób o nie­typowym rozwoju, na podstawie ich kompetencji osobistych i społecznych, wynikających z realnego obrazu całożyciowej samorealizacji. Koncepcja ta eksponuje podmiotowość, godność i tożsamość każdej jednostki o specjal­nych potrzebach edukacyjnych jako wartościach stanowiących o jej autono­mii psychicznej i społecznej.

W przygotowaniu zawodowym nauczycieli oraz osób studiujących dys­cypliny pokrewne i współpracujących z pedagogiką podręcznik ten spełnić może zarazem funkcje poznawczo-kształcące, jak i praktyczno-działaniowe.

W organizowaniu pomocy, aktywnego wsparcia ludzi z odchyleniami rozwojowymi, niezbędna jest współpraca i koordynacja działań wielu osób reprezentujących różne instytucje i formy rewalidacji, rehabilitacji oraz reso­cjalizacji, Efektywne współdziałanie zespołu profesjonalistów różnych dzie­dzin oraz rodziców i bezpośrednio zainteresowanych powyższymi proce­sami możliwe jest dopiero wtedy, kiedy następuje pełne uświadomienie zróżnicowanych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych tych kategorii dzieci, młodzieży i dorosłych, które posiadają różne odchylenia od normy w fun­kcjonowaniu fizycznym, umysłowym, emocjonalnym i społecznym. Staje się ono konkretne i realne wtedy, gdy osoby z odpowiednimi nastawieniami emocjonalno-motywacyjnymi oraz dyspozycjami kompetencyjnymi tworzyć będą wspólnie i odpowiedzialnie optymalne koncepcje indywidualnego i zbiorowego wsparcia. Idea opiekuńczości i zasada pomocniczości w peda­gogicznym oraz interdyscyplinarnym rozwiązywaniu problemów życio­wych osób niepełnosprawnych była myślą przewodnią autorów skryptu. Wyrównywanie szans edukacyjnych ludzi na różnych etapach ich życia i rozwoju jest skuteczną działalnością inwestycyjną w kompetencje i dobrobyt każdego człowieka.

Rok pierwszego wydania podręcznikowego opracowania pedagogiki spe­cjalnej zbiegł się z Jubileuszem 75-lecia powstania Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, która przyczyniła się nie tylko do kształcenia specjalistów w tej dziedzinie, ale również do sy­stematycznego rozwoju teorii i praktyki pedagogiki specjalnej w okresie II i III Rzeczypospolitej. Pragniemy uczcić ten naukowy i dydaktyczny dorobek jej twórców poprzez kontynuowanie tradycji upowszechniania wiedzy peda­gogicznej niezbędnej do kształtowania świadomości społecznej na rzecz wsparcia osób z odchyleniami od normy.

Pragnę wyrazić serdeczną wdzięczność Autorom poszczególnych tekstów za ich życzliwość i gotowość do współpracy naukowej oraz edytorskiej. Koleżankom z Zakładu Pedagogiki Specjalnej dziękuję za twórcze inspiracje, konsultacje i krytykę, w szczególności Paniom dr Barbarze Szychowiak i dr Jolancie Lausch-Żuk.          

Profesorom Irenie Obuchowskiej, Zofii Sękowskiej L Czestawowi Kosakowskiemu wdzięczny jestem za wnikliwą ocenę konspektu pracy i kon­sultacje dotyczące dylematów pojęciowych. Pozostaje oczekiwanie na kry­tyczne reakcje zainteresowanych.

Władysław Dykcik

wprowadzenie...