WIOLETTA RACHWALIK

NAUCZYCIEL JĘZYKA POLSKIEGO

GIMNAZJUM W STARYM CYKARZEWIE

REWALIDACJA INDYWIDUALNA DZIECKA

NIEPEŁNOSPRAWNEGO UMYSŁOWO –

STUDIUM INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU

SPIS TREŚCI

                                                                                                             STRONA

WSTĘP.......................................................................................................  3

ROZDZIAŁ I

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM

W ŚWIETLE LITERATURY

1.     Pojęcie upośledzenia umysłowego, kryteria, klasyfikacja...................4

2.     Charakterystyka dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym....................................................................................10

3.     Wybrane metody pracy rewalidacyjnej z dzieckiem        niepełnosprawnym umysłowo..............................................................16

ROZDZIAŁ II

REWALIDACJA INDYWIDUALNA DZIECKA NIEPEŁNOSPRAWNEGO UMYSŁOWO – W ŚWIETLE ANALIZY INDYWIDUALNEGO PRZYPADKU

1.     Stan zdrowia i rozwój psychofizyczny dziecka upośledzonego                   w stopniu umiarkowanym.........................................................................24

2.     Praca rewalidacyjna z badanym dzieckiem ..............................................27

ZAKOŃCZENIE........................................................................................... 31

BIBLIOGRAFIA............................................................................................33

WSTĘP

         We współczesnym świecie stosunek człowieka do problemu  niepełnosprawności stanowi sprawdzian jego człowieczeństwa, wrażliwości, dowodzi postępowości poglądów lub ich zacofania. Wielkie akcje humanitarne, ofiarne gesty znanych postaci mają znaczenie, ale równie ważna, o ile nie najważniejsza jest codzienna praca z dzieckiem niepełnosprawnym.

         U dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym obserwuje się dużą różnorodność zaburzeń. Są wśród nich zaburzenia rozwoju mowy, deficyty w zakresie sprawności analizatora wzrokowego i słuchowego, zaburzenia lateralizacji, sprawności motorycznej i manualnej, zaburzenia emocjonalne i inne. Upośledzenie umysłowe ogranicza człowieka w uczeniu się, nabywaniu doświadczeń, przystosowaniu społecznym. Stąd ogromne znaczenie jak najwcześniej podjętej rewalidacji, dzięki której możliwe jest usprawnianie psychofizyczne i społeczne osoby upośledzonej. Wiedza z zakresu wychowania i nauczania dziecka upośledzonego niezbędna jest dla rodziców, nauczycieli pracujących w szkołach i opiekunów – wychowawców pracujących w specjalnych placówkach. Właśnie te osoby kształtują osobowość młodego człowieka, jego umysłowość oraz pomagają mu odnaleźć swoje miejsce w świecie.

        Niniejsza praca stanowi syntezę wiadomości na temat upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym oraz pracy rewalidacyjnej z dziećmi o tym stopniu upośledzenia. Pierwszy rozdział ma charakter teoretyczny i przedstawia zagadnienia z zakresu upośledzenia umysłowego, charakterystykę upośledzenia w stopniu umiarkowanym oraz metody pracy rewalidacyjnej. Rozdział drugi poświęcono metodologicznym podstawom badań, a trzeci stanowi opis rewalidacji indywidualnej dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu umiarkowanym. 

ROZDZIAŁ I

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM        W ŚWIETLE LITERATURY

1.     POJĘCIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO, KRYTERIA, KLASYFIKACJA

      Niedorozwój umysłowy, niesprawność intelektualna, oligofrenia – to                   terminy używane zamiennie na określenie upośledzenia umysłowego. Według  K. Kirejczyka upośledzenie umysłowe to istotnie niższy od przeciętnego (co najmniej o dwa odchylenia standardowe) poziom funkcjonowania intelektualnego o charakterze globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania spowodowany przez czynniki endo- lub egzogenne na podłożu względnie trwałych zmian w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego[1].

      Według Klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia upośledzenie oznacza niekorzystną (gorszą) sytuację danej osoby będącą wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności polegającą na ograniczeniu lub uniemożliwieniu jej wypełniania ról, które uważane są za normalne biorąc pod uwagę wiek, płeć, czynniki kulturowe i społeczne[2].

      Stopień upośledzenia może przyjąć następujące formy: utrudnienia, ograniczenia, uniemożliwienia. Utrudnienie oznacza, że dana osoba może wykonywać określone zadania życiowe, zawodowe, spełniać role społeczne, lecz przychodzi jej to z trudnościami, jednakże możliwymi do pokonania. Ograniczenie oznacza, że dana osoba może wypełniać swoje role w niepełnym lub częściowym zakresie. Uniemożliwienie zaś oznacza, że dana osoba nie może w ogóle wykonywać swojej roli.

      Upośledzenie może dotyczyć następujących sfer życia:

1-    orientacja w otoczeniu obejmująca również zdobywanie i wymianę informacji oraz zdobywanie wiedzy,

2-    czynności życia codziennego - niezależność ich wykonywania,

3-    poruszanie się w przestrzeni,

4-    praca zawodowa,

5-    integracja społeczna – aktywny udział w różnych formach życia społecznego,

6-    niezależność ekonomiczna – możliwość uzyskania środków na własne utrzymanie[3].

      Upośledzenie umysłowe rozpoznajemy, gdy :

1-    poziom funkcjonowania procesów orientacyjno – poznawczych, intelektualnych i wykonawczych jest istotnie niższy od przeciętnego,

2-    poziom dojrzałości społecznej oraz tempo nabywania wiadomości i umiejętności są niższe niż u większości rówieśników wychowujących się w podobnym środowisku. 

        Wyróżnia się dwie postacie upośledzenia umysłowego: oligofrenię i    demencję. Oligofrenia to upośledzenie umysłowe wrodzone lub nabyte w bardzo wczesnym dzieciństwie, to deficyt powstały we wczesnych stadiach rozwojowych, zaś demencja, czyli otępienie, jest skutkiem choroby nabytej w ciągu życia i stanowi nieodwracalne uwstecznienie rozwoju [4].

         Uczony amerykański Edgar Doll, orzekając o niedorozwoju umysłowym, wyróżnił sześć kryteriów, ściśle ze sobą powiązanych:[5]

1-    niedojrzałość społeczną,

2-    spowodowaną przez niską sprawność umysłową,

3-    o charakterze rozwojowym,

4-    nie przemijającą w miarę dojrzewania,

5-    pochodzenia konstytucjonalnego,

6-    nieodwracalną.

Można wyróżnić cechy wspólne wszystkich postaci upośledzenia       

umysłowego:[6]

-         rozlany, totalny charakter niedorozwoju, stąd w upośledzeniu obok niedorozwoju czynności poznawczych (spostrzegania, uwagi, pamięci, myślenia) występuje niedorozwój całej osobowości, łącznie z przebiegiem procesów emocjonalnych, motywacyjnych, wolicjonalnych,

-         przewaga niedorozwoju najwyżej zróżnicowanych formacji i stosunkowo prawidłowo zachowany rozwój bardziej elementarnych czynności. Najbardziej upośledzony jest rozwój myślenia abstrakcyjnego. Osobom upośledzonym jest bardzo trudno oderwać się od konkretu, wyjść poza ramy stałych wyobrażeń.

Specjaliści podają następujące kryteria upośledzenia umysłowego:

-         kryterium psychologiczne,

-         kryterium ewolucyjne,

-         kryterium społeczne,

-         kryterium pedagogiczne,

-         kryterium lekarskie.

Kryterium pedagogiczne, które bierze pod uwagę możliwości

  wychowania i nauczania dzieci upośledzonych umysłowo, dzieli je na cztery grupy:[7]

1-    dzieci niewychowalne,

2-    dzieci prawie niewychowalne,

3-    dzieci wychowalne, ale niewyuczalne,

4-    dzieci wyuczalne.

      Można również wyróżnić klasyfikację opartą na:[8]

-         etiologii, która obejmuje upośledzenia pierwotne i wtórne,

-         stopniu wyuczalności i zdolności do uczenia się,

-         postaciach upośledzenia w aspekcie psychiatrycznym.

      A.F. Tredgold określa niedorozwój umysłowy jako stan umysłu, który nie osiągnął normalnego rozwoju. Przyczynę dostrzega, wyróżniając trzy kryteria: wyniki w nauce szkolnej, inteligencję według pomiaru testami inteligencji, przystosowanie biologiczne i społeczne. Za najważniejsze uznaje kryterium biologiczne i społeczne. Uważa, że człowiek osiągający niezależność społeczną powinien być tym samym traktowany jako jednostka nie będąca upośledzona umysłowo. Twierdzi także, że umiejętność życia nie jest zależna od stopnia sprawności umysłowej, ale jest wypadkową otoczenia rodzinno – społecznego.[9]

      W 1968 r. Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła czterostopniową klasyfikację upośledzenia umysłowego. Jej podstawą jest skala o średnicy 100 i odchyleniu standardowym 16. Umożliwia ona porównanie ilorazów inteligencji uzyskanych w wyniku badania różnymi metodami.

TABELA NR 1. Klasyfikacja upośledzenia umysłowego

                           Źródło: J. Wyczesany – Pedagogika upośledzonych umysłowo.

        Od 1 stycznia 1980 roku obowiązuje IX rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów oparta na odchyleniach standardowych. Wyeliminowano pogranicze upośledzenia umysłowego, które zastąpiono określeniem „rozwój niższy niż przeciętny” i uznano za dolną granicę norm.

TABELA NR 2. Klasyfikacja upośledzenia umysłowego według IX rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów