Jzef Augustyn INTEGRACJA SEKSUALNA Wydanie drugie uzupenione KrakwWsppraca redakcyjna Henryk Macho Konsultacja Wadysaw Gryzo, Antoni Jarnuszkiewicz, Ewa Pohorecka, Adam ak Korekta: Mirosawa Plaskacz WPROWADZENIE Istot wychowania seksualnego jest wczenie, zintegrowanie energii seksualnych z ca osobowoci czowieka, zarwno ze wiatem jego uczu jak te z dowiadczeniem religijnym i duchowym. Tak uksztatowana seksualnoci staje si istotnym elementem wszystkich wizi midzyosobowych, take wizi z Bogiem. Dziki integracji seksualnej pciowo zostaje wprzgnita w sub mioci i ycia w kadym stanie: zarwno w yciu maeskim jak rwnie w yciu samotnym. Std te pierwsz zasadnicz odpowiedzialnoci modego czowieka jest zapanowanie nad wasn sfer seksualn oraz integrowanie jej ze stopniowo narastajcym dowiadczeniem rnych rodzajw mioci i odpowiedzialnoci. Integracja seksualna jest koniecznym elementem dojrzaej ludzkiej mioci. Jeeli bowiem energie seksualne nie zostaj opanowane i wczone w sub mioci i ycia, wwczas - w sposb niezauwaalny - obracaj si przeciwko czowiekowi. Seksualno oddzielona od mioci czy si niemal automatycznie z przeciwnymi uczuciami: z lkiem, gniewem, agresj i nienawici. Staje si wwczas si destrukcyjn; zamiast budowa i jednoczy ludzi, dzieli ich i wzajemnie rani. Skoro seksualno czowieka jest integraln czci ludzkiej osoby, nie mona rozwizywa problemw seksualnych w izolacji od caoksztatu osobowego rozwoju czowieka w cigu caej jego historii ycia. Podobnie jak wszelkie ludzkie zachowania seksualne maj charakter symboliczny, tak rwnie problemy seksualne s znakiem innych, zwykle gbszych, problemw osobowociowych. Korzystanie ze skutecznej pomocy w rozwizywaniu problemw seksualnych musi wic i w kierunku czenia problemw seksualnych z odkrywaniem, rozeznawaniem i rozwizywaniem gbszych problemw osobowych: zarwno w sferze emocjonalnej jak i duchowej. Pierwsz inspiracj napisania tej ksiki byy setki indywidualnych spotka z modymi ludmi, nierzadko udrczonymi wasnymi problemami seksualnymi, najczciej z powodu braku wychowania seksualnego. Okazj do takich rozmw byy rne spotkania z modzie oraz - moe najczciej - omiodniowe rekolekcje prowadzone indywidualnie wg metody wicze duchownych w. Ignacego Loyoli. Prosta konferencja, podawana zwykle w trzecim dniu, na temat potrzeby wychowania do mioci, stawaa si zacht dla wielu uczestnikw rekolekcji do poruszenia problemw wasnej seksualnoci, o ktrych czsto jeszcze z nikim szczerze nie rozmawiali. Wiele osb spontanicznie sigao do caej historii ycia, ktra dla kadego jest zasadniczym kontekstem wszystkich ludzkich problemw, take problemw seksualnych. W uwanej analizie wasnej historii mona odnale nie tylko genez problemw, ale rwnie drog do ich rozwizania. Istotnym owocem takich rozmw byo zwykle pierwsze uspokojenie i oddramatyzowanie problemu seksualnego, ktry - jak si czsto okazywao - wcale nie by pierwszym i najwaniejszym problemem ycia. Czciej by nim brak fundamentalnej zgody na wasne ycie wraz ze wszystkimi jego pozytywnymi i negatywnymi stronami. Bardzo wan inspiracj dla tej ksiki, szczeglnie dla stylu omawiania problemw seksualnych, byo kilka wykadw prof. Federico Arves, kubaskiego jezuity - lekarza i teologa, wygoszonych w ramach kursu: "Pychologia dowiadczenia religijnego" na Papieskim Uniwersytecie Gregoriaskim w Rzymie w latach 1981/82. Wczenie problematyki seksualnej w cae ycie czowieka oraz wskazanie, w jaki sposb wpisany jest w ni take wymiar duchowy i religijny, byy dla mnie w owym czasie duym wiatem w lepszym zrozumieniu siebie i innych. Takie wanie podejcie do seksualnoci byo take ogromn pomoc we waciwym odczytywaniu i interpretacji dokumentw Stolicy Apostolskiej odnoszcych si do problemw seksualnch oraz wychowania do mioci, do ktrych czsto odwouj si w niniejszej ksice. W sposb szczeglny wykorzystane zostay dwa z nich: Wytyczne wychowawcze Kongregacji do spraw wychowania katolickiego w odniesieniu do ludzkiej mioci oraz List do Rodzin Jana Pawa II wydany z okazji Midzynarodowego Roku Rodziny (1994) ogoszonego przez ONZ. Pewn inspiracj dla ksiki bya rwnie anonimowa ankieta na temat problematyki seksualnej przeprowadzona w rodowiskach modziey licealnej i szk zawodowych. W niniejszej pracy stosunkowo czsto cytuj charakterystyczne wypowiedzi respondentw ankiety, ktre s zwykle dobr syntez innych wypowiedzi, moe nie zawsze precyzyjnych. Chocia z prezentowanej ksiki z pewnoci mog korzysta rwnie osoby dorose z problemami seksualnymi, to jednak jest ona skierowana przede wszystkim do modziey bdcej w okresie wyboru stanu ycia. Mog z niej take korzysta rodzice, duszpasterze i wychowawcy, ktrzy maj by zasadniczym punktem oparcia dla dzieci i modziey na ich drodze do dojrzaej ludzkiej mioci. Z jednej strony jest rzecz dobr, kiedy nastolatki wiedz, czego powinni spodziewa si od swoich rodzicw i wychowawcw w zakresie wychowania seksualnego; z drugiej za osoby pomagajce modziey w integracji seksualnej powinny dobrze wiedzie nie tylko, jakiej informacji modzi potrzebuj, ale take w jakim stylu i w jakiej atmosferze winna by ona podawana. S takie dziedziny ludzkiego ycia, w ktrych nie mona uczy si y "metod prb i bdw". Z pewnoci naley do nich ludzka seksualno. Pewne, nawet jednorazowe bdy w tej dziedzinie, czsto nie daj si ju naprawi, ale zostaj jako dotkliwe poranienie na cae ycie. Mona je leczy, ale nawet po leczeniu blizna pozostaje. Podobnie jak uczenie si prowadzenia samochodu bez pomocy instruktora na ruchliwych szosach czy ulicach miasta szybko mogoby zakoczy si tragicznie, podobnie rwnie uczenie si korzystania z ludzkiej pciowoci t sam metod koczy si zwykle w sposb bardzo bolesny dla siebie i innych. Jednym z wanych celw wychowania seksualnego jest uniknicie takich wanie bdw. Pierwsze wydanie Integracji seksualnej (1994) oraz jej poszerzone wydanie Wychowanie do integracji seksualnej (1995) spotkao si z ywym zainteresowaniem Czytelnikw. Std te Wydawnictwo M podjo si kolejnego wydanie tej ksiki. Problem integracji seksualnej jest zagadnieniem zbyt szerokim, aby mog zosta omwiony w sposb wyczerpujcy w jednej pracy i przez czowieka, ktry zajmuje si t dziedzin przede wszystkim z racji duszpasterskich. Niniejsza ksika nie chce zastpowa innych pozycji na ten temat. Jej autor nie roci sobie bynajmniej prawa do wycznoci w spojrzeniu na problem wychowania seksualnego. Ksika jest jedynie zebraniem konkretnego dowiadczenie (nierzadko bardzo bolesnego) wielu modych ludzi i pragnie by "ich wiadectwem". Napisanie jej byo moliwe dziki ich wielkiej szczeroci i zaufaniu. Ksia ta jest rwnie owocem wsppracy wielu moich przyjaci. Wszystkim z serca dzikuj. Jzef Augustyn ROZDZIA I ROZWJ SEKSUALNY W OKRESIE DZIECISTWA I DOJRZEWANIA A. ROZWJ SEKSUALNY DZIECKA PRZED OKRESEM DOJRZEWANIA Osobista integracja seksualna jak rwnie wychowanie innych do integracji seksualnej zakada dobr znajomo procesu rozwojowego czowieka. Wiele bdw popenianych przez wychowawcw, nie tylko w zakresie wychowania seksualnego, ale take wychowania w ogle, wypywa z nieznajomoci rozwoju psycho-seksualnego dzieci i modziey. Osoby dorose towarzyszce dzieciom w ich rozwoju osobowym (rodzice, wychowawcy, katecheci, duszpasterze) nierzadko przerzucaj na nie wasne problemy seksualne wieku dorosego. Dobra znajomo teoretyczna etapu rozwojowego dziecka oraz intuicyjne wyczucie jego problemw osobistych daje dopiero moliwo dostosowania samych treci jak i metody wychowawczej do jego rzeczywistych potrzeb. 1. Kiedy zaczyna si rozwj seksualny dziecka? Niemowl w pierwszym okresie ycia nie ma jeszcze uksztatowanej wiadomoci seksualnej, poniewa nie ma wiadomoci siebie. Stopniowo odkrywa wszystko: siebie, matk, ojca, wiat rzeczy materialnych. Najpierw odkrywa wasne ciao, a wraz z nim sfer seksualn. Odkrywa j jednak z takim samym emocjonalnym przeyciem jak wszystkie inne czci swojego ciaa. Dziecko nie posiada jeszcze tak bardzo emocjonalnego stosunku do wasnej seksualnoci, ktry ksztatuje si dopiero w okresie pniejszym, zwaszcza w okresie dojrzewania. Na dalszym etapie swojego rozwoju, kiedy dziecko powoli odrywa si od siebie, zaczyna dostrzega innych ludzi. Stopniowo spostrzega, e wiat ludzi dzieli si na: mam i tat, dziewczynki i chopcw, na mczyzn i kobiety. I wanie z tej potrzeby odkrycia wasnej tosamoci, take tosamoci seksualnej, rodzi si potrzeba konfrontacji wasnej seksualnoci z seksualnoci pci przeciwnej. Std dzieci w sposb spontaniczny organizuj sobie zabawy seksualne, np. "zabawy w lekarza", ktrych celem jest odkrycie wasnej pciowoci, aby mc j skonfrontowa z pciowoci "drugiej strony". W pierwszych latach ycia dziecka bardzo wan rol odgrywa obecno wzoru identyfikacji seksualnej: dla chopca obecno ojca, dla dziewczynki obecno matki. W rozwoju seksualnym dziecka bardzo wana jest akceptacja caej jego osoby, a w tym take jego pciowoci. "Poczucie wasnej mskoci czy kobiecoci jest zasadniczym czynnikiem wpywajcym nie tylko na rozwj ycia seksualnego, lecz w ogle na rozwj zarwno psychiczny j...
malpielew