Julian Tuwim
I Źródło: J. Pyszny, A. Zawada, Literatura XX wieku, Wrocław 2004.
Julian Tuwim (urodz. Się w 1894 w Łodzi, zmarł w 1953 w Zakopanem) – wybitny przedstawiciel polskiej poezji XX w. Absolwent łódzkiego gimnazjum, w 1916 rozpoczął studia prawnicze i filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim (które jednak szybko porzucił). Wprawdzie debiutował wierszem już w 1913, niemniej rozgłos i jednocześnie wielki skandal obyczajowy wywołał dytyramb pt. Wiosna (b. witalistyczny), ogłoszony w 1918 na łamach „Pro Arte et Studio”, napisany zaś trzy lata wcześniej. Znany jako współzałożyciel grup Pod Picadorem i przede wszystkim Skamandra. Autor poezji lirycznej i epickiej, ale także wierszy satyrycznych, scenek kabaretowych, dialogów, żartów czy tekstów piosenek. Wsławił się jako twórca najb. znanych kabaretów międzywojennej Warszawy. Wiele ze swoich licznych tekstów firmował ponad czterdziestoma (!) pseudonimami. Część utworów satyrycznych ukazywała się w „Cyruliku Warszawskim” oraz „Szpilkach”. Zasłynął także jako autor poezji dla dzieci (Lokomotywa, Rzepka) oraz tłumacz literatury rosyjskiej (Puszkin, Błok, Majakowski), francuskiej (Rimbaud), amerykańskiej (Whitman) i łacińskiej (Horacy).
W latach II wojny światowej poeta przebywał na emigracji (Rumunia, Francja, wreszcie Brazylia oraz Nowy Jork). W 1946 r. wrócił do kraju, gdzie otrzymał kilka nagród, niemniej już nigdy nie odrodziła się jego niezwykła poezja z lat międzywojennych.
II Ze wstępu BN (autorstwa Michała Głowińskiego)
1. Wczesna twórczość Tuwima
- Zasadniczo mieści się ona w czterech zbiorach: Czyhanie na Boga (1918), Sokrates tańczący (1919), Siódma jesień (1921) oraz Wierszy tom czwarty (1923);
- Pierwszy okres działalności poetyckiej Tuwima ma poniekąd charakter przejściowy; jest swego rodzaju łącznikiem między tym, co po roku 1918 mogło się jawić jako przebrzmiałe i minione, a tym, co okaże się ważną i oryginalną zdobyczą liryki okresu międzywojennego;
- Najczęściej sygnalizowane, nowe elementy wczesnych wierszy Tuwima: zaborczy optymizm, witalistyczna wizja świata (czasem przywodzące na myśl swoisty biologizm), urbanizm (wprowadzenie na karty poezji miasta wraz z kreacją nowego bohatera lirycznego – mieszkańca owego miasta, żyjącego jego sprawami powszednimi), dynamizacja liryki (charakteryzująca się upodobnieniem utworu do żywej potocznej wypowiedzi), panteizm;
- Wykorzystanie gatunków: obrazka rodzajowego i poezji rozmowy; przeniesienie ich w obręb liryki;
- Synkretyczny charakter wczesnej poezji Tuwima; nakładanie się na siebie tendencji: impresjonistycznych, ekspresjonistycznych i futurystycznych; występują też odwołania archaiczne;
2. Dojrzały okres twórczości Tuwima
- Okres ten rozpoczyna się tomem Słowa we krwi (1926) i właśnie ten czas zaważył o pozycji Tuwima w poezji międzywojennej; w wierszach z tych pierwszych tomów od początku pojawiają się elementy nowe: zanika zdobywczy i krzepki optymizm, brakuje też dawnej młodzieńczej zadziorności wobec świata – w jej miejscu niekiedy pojawia się refleksja (m.in. nad światem współczesnym oraz twórczością poetycką);
- Właściwości jego ówczesnego języka poetyckiego: potoczność oraz instrumentacja głoskowa;
- W dojrzałej poezji Tuwima słowo jest silnie eksponowane, już samo w sobie stanowi istotny poetycki problem; jest czymś więcej niż tylko środkiem przekazu, staje się również tematem i przedmiotem przeżywania;
- Choć Tuwim nierzadko postrzegany bywa jako poeta antyromantyczny, w procesie rozwojowym jego poezji tradycje romantyczne zaczynają stopniowo odgrywać coraz większe znaczenie (rola poety – już w relacji do współczesnego świata oraz bieżących procesów historycznych i kulturalnych; idea indywidualizmu romantycznego jako punkt oparcia);
- W okresie tym uwidacznia się też fascynacja polskiego poety Horacym; ten antyczny poeta jawi się jako symbol wielkich tradycji kultury łacińskiej, jak również symbol trwałości kultury oraz prawdziwej sztuki, która zdołała się oprzeć zarówno działaniu tłumu, jak i niesprzyjającym zwrotom historii;
- Częste ujmowanie poety jako wirtuoza; poeta nierzadko występujący jako mistrz, który w pełni zawładnął wszelkimi subtelnościami sztuki poetyckiej i potrafi nad nimi zapanować do tego stopnia, że nie tylko ma moc swobodnego igrania jej elementami, ale swój kunszt potrafi też demonstrować publiczności (niczym wirtuoz);
- Tuwim daje się również poznać jako nieprzeciętny satyryk, czego przykładem może być chociażby Bal w Operze.
Poezja wojenna i powojenna
- Po 1939 r. obserwujemy wyraźny kryzys twórczości poetyckiej Tuwima
- Prawdopodobna przyczyna tegoż kryzysu: przez cały czas swojej działalności i twórczości Tuwim silnie (nierozłącznie wręcz) związany był z tą formacją obyczajową, jaką była przedwojenna Warszawa wraz z osadzonym w niej środowisku skamandrytów. Rok 1939 stanowił zaś dla tej formacji datę końcową. W konsekwencji, wraz z kresem działalności tejże formacji, cała poezja Tuwima utraciła punkt oparcia. Nie pasowała ona już do nowych sytuacji historycznych, słynny poeta nie mógł więc już znaleźć dla swych doświadczeń historycznych właściwego wyrazu poetyckiego (o tej niemożności świadczy chociażby wiersz Lekcja, napisany w grudniu 1939 r. w Paryżu).
- Objawem omawianego kryzysu poetyckiego Tuwima są również wydane w 1949 r., pisane w Ameryce Kwiaty polskie:
· Utwór ten pomyślany był jako ambitna próba reaktywowania swoistej epiki poetyckiej, czerpiącą z doświadczeń romantycznego poematu dygresyjnego;
· Kwiaty polskie zawierają w sobie warstwę fabularną (historia ogrodnika Dziewierskiego oraz jego wnuczki Anieli), jednakże zasadniczym ich elementem jest motyw rekonstruowania przeszłości (tak jak jawi się ona przebywającemu na obczyźnie poecie);
· Najistotniejszym mankamentem poematu jest to, że nie stanowi on spoistej całości (mieszają się w nim fragmenty o nadzwyczaj różnorodnym charakterze, w tym scenki rodzajowe i patetyczne inwokacje); utwór ten nie został zbudowany wedle jednolitych zasad;
· W Kwiatach polskich pojawiają się wprawdzie wszystkie elementy przedwojennej twórczości Tuwima, niemniej ich wartość została w znacznym stopniu obniżona.
- W okresie powojennym Tuwim pisze także kilka wierszy o charakterze okolicznościowo- publicystycznym, ogłasza sporo artykułów i materiałów dotyczących ciekawostek literackich (cykl Cicer cum caule), sporo też tłumaczy (m. in. Gribojedowa i Niekrasowa).
III Ważniejsze i ciekawsze utwory Tuwima (b. subiektywny przegląd;)) (por. wstęp BN)
Patriota (z tomu Biblia cygańska, 1932)
Wiersz ten odczytywać należy jako (dość udaną) satyrę na swoistą propagandę mocarstwową, od której nie była wolna oficjalna publicystyka sanacji. Owe ideały mocarstwowe oparty były przede wszystkim o pragnienie zdobycia dla Polski… kolonii. Tuwim dokonuje tu jednak przewrotnego zabiegu przeciwstawienia owym ideałom postawę „karczemnego człowieka”, reprezentującego zgoła inny, „lokalny” rodzaj patriotyzmu. Za sprawą tegoż kontrastu, jak również licznych (potraktowanych oczywiście „z przymrużeniem oka”) odwołań i aluzji między innymi do polskich wieszczów (Słowackiego i Krasińskiego), a nawet elementów kultury antycznej (harfa eolska) uzyskuje poeta wyśmienity efekt groteskowy.
Koń (z tomu Rzecz czarnoleska, 1929)
Jest to czterostrofowy wiersz, reprezentujący nurt klasycystyczny poezji Tuwima. Utwór ten należy zaliczyć do grupy tzw. wierszy o wierszach. O rozważaniach z zakresu sztuki poetyckiej poeta opowiada tu z pomocą ciągłych odwołań kulturowych (m.in. mitologii greckiej, poezji Jana Kochanowskiego).
Poemat Bal w Operze
Napisany w 1936 r., ale w całości ogłoszony dopiero po wojnie. Tekst ten uważa się za największe osiągnięcie Tuwima nie tylko jako satyryka, ale w ogóle jako poety. Jest to niezwykła satyra, skierowana przeciw środowisku elity sanacyjnej. Niemniej stała się ona czymś wiecej, mianowicie pewną wizją świata, dotyczącą nie tylko kryzysu cywilizacji europejskiej, ale w ogóle kryzysu świata, zmierzającego ku nieuchronnej katastrofie. Do walorów omawianego dzieła należą również stosowane niejednokrotnie elementy charakterystyczne dla poetyki ekspresjonistycznej (tutaj wykorzystywane są one do nowych, nieco mniej „tradycyjnych” celów). Chodzi tu o liczne kontrasty (m.in. w warstwie językowej), odważne, niecodzienne zestawienia scen i wyobrażeń (wizja balu połączona z obrazem apokaliptycznego świata) czy niezwykłą, hiperbolizującą groteskę. W poemacie swym Tuwim stosuje ponadto swoistą jedność czasu. Wszystko określone jest przez trwanie jednej balowej nocy; co więcej, użyta została pewna technika intensyfikacji, tak jakby owa noc balu miała stać się syntezą całej epoki.
Bal w Operze jest więc nie tylko momentem kulminacyjnym w rozwoju poetyckim Tuwima. Utwór ten stanowi swoistą summę poetycką, w nim bowiem zbiega się wszystko co najlepsze i najcenniejsze w poezji tego jakże wybitnego poety.
mcfly9