ANNA SWIRSZCZYNSKA.doc

ANNA ŚWIRSZCZYŃSKA[1], poetka nowatorka, urodzona 1909, i została pisarką już w latach trzydziestych, ale dopiero po sześćdziesiątce dokonała przełomu w poezji polskiej.

Jej tomy - "Jestem baba",1972, i "Budowałam barykadę" 1974 stanowiły jednoosobową rewolucję. Ona pierwsza w poezji polskiej zaczęła o losie kobiety i jej uczuciach mówić własnym głosem kobiety. Tom "Jestem baba" był wstrząsem dla publiczności czytającej. Po latach nawet, bardziej niż polska publiczność przyzwyczajony do nowego języka kobiet, Czesław Miłosz w swojej książce o Świrszczyńskiej "Jakiego to gościa mieliśmy" przyznał się, że musiał pokonywać pewne męskie uprzedzenia, by dobrze zrozumieć feminizm Świrszczyńskiej. Uznał ją jednak, obok Mirona Białoszewskiego, za wielką odnowicielkę poetyckiej polszczyzny.

Trzydzieści lat zabrało jej stworzenie nowego języka do wyrażenia przeżyć powstania warszawskiego. Już w czasie okupacji czuła, że język jej przedwojennej poezji nie wystarcza na opisanie rzeczywistości, mimo że w czasie okupacji zdobyła nagrody na konspiracyjnych konkursach literackich, 1942 - za wiersz "Rok 1941" i 1943 - za dramat "Orfeusz". Potem poszukiwała nowej formy. W końcu ogołociła swój język ze wszystkich metafor i porównań, porzuciła formę groteski i stylizacje na staropolszczyznę. Skróciła zdania. Bez stworzenia języka kobiety nie stworzyłaby języka przeżycia powstania. Bez przeżycia powstania warszawskiego być może w ogóle nie szukałaby nowej formy. Posunęła się do takiej intensywności uczuć i takich opisów ciała, że często oskarżana była o ekshibicjonizm. Sama uważała, że posuwa się do jego granicy.

O tomach "Wiatr", 1970, i "Jestem baba" pisała w autobiograficznym wstępie do "Poezji wybranych", 1973:

"Jeśli symbolem debiutanckiego zbiorku mogło być kostiumowe widowisko teatralne, to symbolem dwóch ostatnich będzie chyba izba porodowa. Co jest bardziej stosowne dla poezji? Wielu czytelników odpowie z pewnością inaczej niż ja".

W poezji Świrszczyńskiej kobieta rodzi nie tylko dzieci, ale i świat. Występuje w wielu różnych rolach, bardzo często wyrażone są one w pierwszej osobie: matka, córka, kochająca, pożądająca, czuła i rozpaczająca, opłakująca zmarłych, opiekująca się rannymi, zwariowana albo bardzo praktyczna.

Świrszczyńska była córką malarza Jana Świerczyńskiego - jej nazwisko jest wynikiem metrykalnej pomyłki, której nigdy nie sprostowała - i Stanisławy z Bojarskich. Maria Kwiatkowska w roku 1972 zrobiła film dokumentalny o malarzu Janie Świerczyńskim pt. "Pasja". Cały czas jest tam widoczna jego córka - poetka opowiadająca o ojcu, ale z niewiadomych przyczyn nie jest podane, że to ona. Wychowanie w pracowni malarskiej, gdzie więcej było sztuki, niż środków do życia odcisnęło na niej piętno. Maturę zdała w roku 1927. Na studia artystyczne nie poszła ze względów materialnych. Studiowała polonistykę. Studia te od razu zaowocowały nowymi doznaniami artystycznymi z powodu odkrycia i pokochania przez nią staropolszczyzny.

Debiutowała wierszem "Śnieg" w 1930 roku w "Płomyku", ale za właściwy debiut uważała wiersz "Południe", za który otrzymała nagrodę w Turnieju Młodych Poetów w "Wiadomościach Literackich", druk w tym piśmie w roku 1934. Jednocześnie, co dalej będzie robić przez całe życie, publikuje utwory dla dzieci bajki i opracowania legend, wiele poświęconych historii Polski i historii Słowian. W roku 1936 wydaje pierwszy tom "Wiersze i proza" i zostaje członkiem ZZLP. Pracuje w "Małym Płomyczku". W czasie wojny pracowała jako robotnica, kelnerka, salowa w szpitalu. Po wojnie stale współpracowała z Polskim Radiem, pisała scenariusze do filmów animowanych, sztuki poetyckie. Umarła w roku 1984.

Zawsze żyła pełnią życia i o pełni życia pisała: wiersze erotyczne, wiersze o cierpieniu, wiersze o radości.

Anna Świrszczyńska[2] (ur. 7 lutego 1909 w Warszawie, zm. 30 września 1984 w Krakowie), polska poetka, dramatopisarka, prozaik, autorka wielu utworów dla dzieci i młodzieży.

Córka Jana Świerczyńskiego i Stanisławy z Bojarskich (Świrszczyńska – to błędny, ale nigdy nie sprostowany, zapis jej nazwiska w księdze metrykalnej); od najmłodszych lat żyła w bliskim kontakcie ze sztuką. Jej ojciec był artystą malarzem, rzeźbiarzem i etnografem. Po ukończeniu gimnazjum Janiny Tymińskiej w Warszawie i zdaniu matury (1927) Świrszczyńska rozpoczęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Na planowane studia artystyczne nie miała środków finansowych – Jan Świerczyński tworzył głównie monumentalne kompozycje historyczne, na które trudno mu było znaleźć nabywców, dlatego rodzina żyła bardzo skromnie. Poznane podczas nauki piękno i bogactwo ojczystego języka (zwłaszcza staropolszczyzny) skłoniło Świrszczyńską do samodzielnych prób poetyckich.

W 1930 w piśmie Płomyk opublikowano jej wiersz zatytułowany Śnieg. Za swój właściwy debiut Świrszczyńska uważała jednak wiersz Południe wydrukowany w 1934 na łamach Wiadomości Literackich (zdobyła nim I nagrodę w Turnieju Młodych Poetów). Dwa lata później, w 1936, została członkiem Związku Literatów Polskich . W tym też czasie rozpoczęła, kontynuowane niemal przez całe życie, pisanie utworów przeznaczonych dla dzieci (z początku również wspólnie z Janiną Porazińską). W latach 1936–1939 pracowała w Związku Nauczycielstwa Polskiego, jako redaktorka Małego Płomyczka. Publikowała w pismach dla dzieci i młodzieży wydawanych przez ZNP, czyli właśnie w Małym Płomyczku, Płomyku, Płomyczku oraz w Kurierze Warszawskim Dzieciom i tygodniku Pion. W 1936 wzięła udział w strajku nauczycieli, protestujących przeciw zawieszeniu działalności Zarządu Głównego ZNP (powodem takiej decyzji władz państwowych było propagowanie komunizmu i państwa sowieckiego w jednym z numerów Płomyka).

W 1936, nakładem własnym autorki, ukazała się pierwsza książka poetki: Wiersze i proza.

Podczas okupacji przebywała w Warszawie. Praca w dotychczasowym charakterze była niemożliwa więc pisarka podejmowała różne prace zarobkowe. Zatrudniona była jako sprzedawczyni, salowa w szpitalu, kelnerka w cukierni czy roznosicielka pieczywa. Nie przerwała jednak twórczości literackiej. W 1942 uznanie (i nagrodę) zdobył jej wiersz pt. Rok 1941, a w 1943 powstał jeden z najlepszych jej utworów scenicznych: oparty na motywach antycznych dramat pt. Orfeusz. Sztuka ta zdobyła II nagrodę w konkursie literackim zorganizowanym przez warszawskie podziemie kulturalne, w którego życiu brała Świrszczyńska czynny udział: publikowała w konspiracyjnych pismach i wydawnictwach, wydała kolejną książeczkę dla dzieci, a w planach miała napisanie cyklu powieści historycznych dla młodzieży. Już po wojnie ukazał się jednak tylko pierwszy z zamierzonych tomów: Arkona – gród Świętowita, o walce plemion słowiańskich z Germanami. Przeważająca większość jej tekstów przeznaczonych dla młodego czytelnika to wierszem pisana polska historia i polskie legendy historyczne.

W Powstaniu Warszawskim Świrszczyńska brała udział jako sanitariuszka. Po upadku powstania udało jej się przedostać do Sochaczewa, skąd – na początku 1945 – wyjechała do Krakowa, gdzie mieszkała już do końca życia.

W Krakowie powróciła do pracy literackiej: drukowała w wielu pismach (m.in. w Dzienniku Polskim, Iskierkach, Świerszczyku, Tygodniku Powszechnym), współpracowała z Polskim Radiem, które nadawało audycje i słuchowiska jej autorstwa, pisała też scenariusze filmów animowanych. W latach 1946–1950 pracowała jako kierownik literacki Państwowego Teatru Młodego Widza w Krakowie. Teatr ten był jej ostatnim pracodawcą. Od 1951 już całkowicie poświęciła się twórczości literackiej.

W 1953 wyszła za mąż za aktora Jana Adamskiego, z którym miała córkę Ludmiłę. W 1968 rozwiodła się.

Drugi tom jej poezji – Liryki zebrane ukazał się dopiero dwadzieścia dwa lata po debiutanckim: w 1958. Świrszczyńska włączyła do niego wiersze powstałe w różnych latach, w tym z okresu wojny i na temat wojny.

W latach 60. do 80. publikowała swoje utwory m.in. w Płomyku, Poezji, Literaturze, Kulturze czy Szpilkach. Ukazało się sześć nowych tomów poezji (w tym tak znaczące jak Jestem baba – w 1972 czy Budowałam barykadę z 1974) oraz kilka wyborów z dotychczasowego dorobku. Jej działalność twórcza była zauważana: za utwory przeznaczone dla dzieci i młodzieży otrzymała nagrodę Prezesa Rady Ministrów (1973), w 1976 za upowszechnianie kultury wręczono jej nagrodę m. Krakowa. Odznaczono ją Krzyżem Kawalerskim (1957) i Krzyżem Oficerskim (1975) Orderu Odrodzenia Polski oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

Twórczość Przedwojenna twórczość Świrszczyńskiej to często poetyckie opisanie pewnych obrazów (nawet rozumiane dosłownie – wiersze mają podtytuły: fresk, gobelin, gobelin barokowy). To jakby ślad dzieciństwa spędzonego w ojcowskiej pracowni, wśród obrazów, reprodukcji, albumów – jej własne "malowanie" świata. Staranność, nawet drobiazgowość w dobieraniu słów, częste stylizacje na język staropolski pozwalały jej na tworzenie poetyckich, wielce kunsztownych miniaturek. Ten dar wyszukania odpowiednich słów i zwięzłości samej wypowiedzi został przez poetkę w późniejszych latach właściwie wykorzystany.

Podczas wojny okazało się, że dotychczasowy sposób i styl opowiadania świata nie jest w stanie zmieścić i przekazać tego, co wtedy trzeba było opisać. Może właśnie wtedy zdecydowała, że od opisania obrazu i odbieranych wrażeń o wiele ważniejsze będzie przekazywanie swoich własnych uczuć.

Charakterystyczna była dla niej nigdy nie kończąca się praca nad wierszami: skróty, zmienianie wybranego wcześniejszego podziału na zwrotki, pojawiające się dopiero w późniejszych wydaniach podtytuły wierszy czy nawet ich odmienne wersje. Świat przez nią tworzony nigdy nie był określony do końca. Była pisarką, której styl celowo i świadomie podlegał ciągłym zmianom.

Chciała wypracować takie formy wyrazu, które najbardziej odpowiadałyby jej zamysłom. Przez wiele lat poetka szukała sposobu opisania przeżyć z okresu Powstania Warszawskiego: bólu i cierpienia, którego była świadkiem i którego sama doświadczyła podczas tych dni. Tom Budowałam barykadę wydany został trzydzieści lat po Powstaniu. W zawartych w nim wierszach nie ma kunsztownych i pięknych poetyckich metafor, ich forma jest oszczędna, wręcz surowa; a treścią najczęściej nie są podniosłe uczucia lecz zwykłe (?) zmagania z głodem, strachem, bólem i śmiercią.

Poszukiwanie własnych środków artystycznych wyraźnie zaznaczyło się też w innym ważnym dla Świrszczyńskiej nurcie jej sztuki – bardzo silnym feminizmie. To, co miało swój początek w Czarnych słowach, jeszcze nieco przysłonięte egzotyką i "ludowym" – prostym i naturalnym – traktowaniem erotyki, zostało rozwinięte i świadomie zastosowane w tomiku Jestem baba. Wnikliwie i bezkompromisowo (w równym stopniu pod względem zawartej treści jak użytego języka), z ekshibicjonistyczną niemal szczerością pisała o kobietach, ich psychice, odmiennym od męskiego punkcie widzenia i pojmowania świata, zmysłowości i – co do tej pory było niespotykane – również biologii kobiecego ciała w różnych momentach życia. Pisała o tym, jak to jest "być kobietą".

Poruszanie tych właśnie tematów: losu kobiety i seksu, w specyficzny, jej tylko właściwy sposób oraz wypracowanie charakterystycznego, oszczędnego (często wręcz skąpego w słowa) stylu – to najważniejsze osiągnięcia Świrszczyńskiej, dzięki którym Czesław Miłosz uznawał ją za jedną z najwybitniejszych i nowatorskich współczesnych poetek polskich.

Twórczość poetycka

·         Wiersze i proza (1936) Warszawa, nakładem autora

·         Liryki zebrane (1958) Warszawa, PIW

·         Czarne słowa (1967) Kraków, Wyd. Literackie (tom zawiera wiersze oraz 3 jednoaktówki: Czarny kwadrat , Człowiek i gwiazda i Rozmowa z własną nogą)

·         Wiatr (1970) Warszawa, PIW

·         Jestem baba (1972) Kraków, Wyd. Literackie (jedno z wydań miało podtytuł: Świrszczyńska z rysunkami Berezowskiej, Berezowska z wierszami Świrszczyńskiej)

·         Poezje wybrane (1973) Warszawa, LSW (wybór i wstęp autorki)

·         Budowałam barykadę (1974) Warszawa, Czytelnik

·         Szczęśliwa jak psi ogon (1978) Kraków, Wyd. Literackie

·         Wybór wierszy (1980) Warszawa, Czytelnik (uwaga: w książce są również utwory pisane prozą)

·         Poezje (1984) Warszawa, Czytelnik (wybór autorki)

·         Teatr poetycki (1984) Kraków, Wyd. Literackie (zawartość: Orfeusz, Misterium piętnastowieczne. Czarny kwadrat, Człowiek i gwiazdy, Święty i diabeł, Rozmowa z własną nogą)

·         Cierpienie i radość (1985) Warszawa, PIW (tom ostatni, pośmiertny)

·         Kobiety, baby (1988) Kraków, Oficyna Pod Baranami Wyd. Miniatura (wybór i oprac. Zdzisława Zegadłówna)

·         Czysta rozkosz (1992) Szczecin, Glob (wybór Tadeusza Żukowskiego)

·         Radość i cierpienie. Utwory wybrane (1993) Kraków, Wyd. Literackie (wybór Krzysztofa Lisowskiego)

·         Ogromniejąca perła samotności: poezja (1996) Warszawa, Interart (wybór wierszy)

·         Poezja (1997) Warszawa, PIW (wybór Czesława Miłosza)

·         Liryki najpiękniejsze (1999) Toruń, Algo (wybór Aleksandra Madydy)

·         Jestem baba. Wiersze z różnych lat (2000) Warszawa, Prószyński i S-ka (wybór Anny Janko)

Dramaty sceniczne, słuchowiska radiowe, widowiska tv (wystawiane, nadawane w radio czy TV lub opublikowane drukiem)

·         Śmierć Orfeusza (1938), słuchowisko radiowe (radio i druk. 1938)

·         Orfeusz. Sztuka w 3 aktach (1947), sztuka powstała ok. 1942, prapremiera teatr. w reż. Wilama Horzycy – 1946, TV – 1964, 1971, druk: 1947 Warszawa, Wyd. Kuthana

·         Ostrożny. Sztuka w 2 odsłonach (1946)

·         Strzały na ulicy Długiej (1947), (nt. odbicia więźniów pod Arsenałem), wystawiona – 1947, druk – 1948, w radio – 1950

·         Odezwa na murze (1951), nagroda Ministra Kultury i Sztuki w konkursie na współczesną sztukę polską w 1951

·         Czerwone sztandary (1952), współautor: Henryk Vogler

·         Życie i śmierć (1956)

·         Trzy kobiety i ja (1960)

·         Miałem dwie żony (1963)

·         Śmierć w Kongo (1963)

·         Kiedy rzeka była źródłem (1967), spektakl Teatru Telewizji oparty na sztuce Odezwa na murze

·         Mama płaci alimenty (1967)

Twórczość dla dzieci i młodzieży

Utwory sceniczne:

·         Biedulka, co siedem kostek miała (1947), utwór dramatyczny

·         Farfurka Królowej Bony (1947), utwór sceniczny; 1948 – w radio, 1993- spektakl Teatru Telewizji

·         Awantura z ogniem (1949), utwór dramatyczny, realizacja radiowa

·         Opowieść o kulawym Bogu Hefajstosie (1954), również pod tytułem Hefajstos. Jak słońce spadło z nieba

·         Zrobiła się dziura w niebie (1954)

·         Tygrys tańczy dla Szu-Hin (1959), również pod tytułem Bajka chińska

·         O złym księciu Popielu i o dobrym Piaście (1960), również pod tytułem Baśń o Piaście i Popielu

·      &#...