ZBIGNIEW JAROSIŃSKI, FUTURYZM, W: SŁOWNIK LITERATURY PL XX W., RED. A BRODZKA I IN., WROCŁAW 1992, S. 312-321.
✗ idea futuryzmu rozbłysła w PL po odzyskaniu niepodległości:
1. nowa sytuacja społeczna życia wolnego od więzów zaborczych
2. sprzyjające warunki do artystycznego nowatorstwa, odwagi, usiłowań podjęcia wyzwań rzuconych przez współczesną kulturę europejską
✗ krytyka (zwł. gazetowa) pojęciu temu nadawała sens szerokim, mało precyzyjny. Stosowała je do poezji z widoczną artystyczną śmiałością + aprobatą cywilizacyjnej współczesności
✗ był na początku hasłem poezji świadomie nowatorskiej
✗ w Europie minął już szturmowy okres futuryzmu
✗ F.T. Marinetti ogłosił Akt założycielski i manifest futuryzmu (1909)
u kolejne manifesty włoskie dopowiedziały jego artystyczne żądania
u „słowa na wolności” – poezja, która wyzwolić się powinna z rygorów składni
✗ 1912 – futuryzm pojawił się w Rosji
1. „ego-futuryści” – sprzeciw wobec konwencji tradycyjnej skłaniał się ku wyzwalającym postawom dandysowskim
2. „kubo-futuryści” – szukali nowych założeń poezji (j. zaumny – pozarozumowy)
✗ w latach przedwojennych – wzorce futurystycznego działania na arenie publicznej, ekscentryczne, agresywne, nastawione na zyskanie rozgłosu
✗ powstanie in. dążeń o awangardowym obliczu
✗ ok. 1913 – „kubizm poetycki”
✗ 1915, Zurych – dadaizm – najbardziej radykalnie kwestionujący tradycyjne estetyczne i społeczne podstawy sztuki
✗ futuryzm PL czerpał inspiracje z tych dążeń
✗ byliśmy spóźnieni, ale i in. państwa Europy wsch. (Czechy, Węgry, Łotwa, Chorwacja, Serbia) – narodziny ruchów po Wlkiej Wojnie – polityczna odnowa życia narodowego
✗ dopiero po I wojnie zawiązał się prawdziwie międzynarodowy obieg wydawnictw i idei nowatorskich
✗ W-wa: futuryzm zainaugurowali Anatol Stern, Aleksander Watt: w II 1919 wystąpili z pierwszym Wieczorem podtropikalnym urządzonym przez białych Murzynów – recytacje przeplatały się ze skandalizującymi sztubackimi żartami
✗ koniec 1920 – wyd. kolorowy almanach „Gga”:
u manifest Prymitywiści do narodów świata i PL
u cykle wierszy: obraza tradycji, dobrego smaku
✗ Kraków – powstało II ugrupowanie: klub futurystów „Katarynka”
u Tytus Czyżewski (poeta, malarz formista), Bruno Jasieński, Stanisław Młodożeniec
u urządzali „poezokoncerty” (zwł. na UJ)
✗ początek 1921 – połączenie obu grup:
u w W-wie, Krakowie, Łodzi, Lwowie i in. organizowali wieczory, poranki, bale (ok.30-40 w ciągu 3 lat)
u zaskakujące ekstrawagancje poprzedzone hałaśliwą reklamą
✗ wygłaszali na tych imprezach prelekcje o współczesnych dążeniach w sztuce i własne przekłady nowej poezji francuskiej, rosyjskiej
✗ zdobyli do recytacji znanych aktorów, do dekoracji i plakatów – plastyków
✗ pisały o nich gazety jako o aktualnej ciekawostce
✗ budzili irytację felietonistów i coraz większe zniecierpliwienie władz administracyjnych, policyjnych (zakazy występów, konfiskata wydawnictw)
✗ VI 1921 – wyd. Jednodniówki futurystów, wypełnionej manifestami „do narodu PL w sprawie”:
u „natychmiastowej futuryzacji życia”
u „krytyki artystycznej” (jest niepotrzebna)
u ortografii fonetycznej
u niepodpisane, ale autor = Jasieński
✗ X 1921 – Nóż w brzuchu – przede wszystkim wiersze (najbardziej obyczajowo zuchwałe)
✗ wieczory futurystyczne = środek kolportażu poezji
✗ E. Balcerzan: dominującym stylem futurystycznego działania była „strategia skandalu”
mcfly9