Adam Zawada, Wstęp, w: J. Iwaszkiewicz, Opowiadania wybrane, oprac. A. Zawada, Wrocław 2001, s. V-XXI.
I. Biografia
Ukraina:
✗ Leon Jarosław Iwaszkiewicz[1] ur. Się 20 II 1894 w Kalniku na Ukrainie; najmłodsze dziecko Bolesława I. i Marii[2]
✗ ojciec pisarza był buchalterem[3] w cukrowni; w młodości wziął udział w powstaniu styczniowym, za co władze relegowały go z Uniwersytetu Kijowskiego i opa3ły wilczym biletem[4]. Nie zrealizował zatem literackich inspiracji. Fragmenty jego nieukończonej prozy wykorzystał syn w powieści Księżyc wschodzi
✗ miał 4rodzeństwa: Bolesława, Helenę, Annę, Jadwigę
✗ fakt, iż rodzice pisarza byli starsi, ojciec i stryj walczyli w powstaniu, zakorzeniał JI silnie w XIX w., w jego mentalności, historiozofii, estetyce. W tym właśnie można upatrywać przyczyn zainteresowania JI problematyką powstania, które nasiliło się zwłaszcza w późnej twórczości. JI był w pełni świadom, że dane mu było dorastać i kształtować się w środowisku przechowującym esencję dawnej polskości
✗ 1902 – zm. ojciec – JI miał 8 lat. Zostawszy bez środków u3mania, matka z dziećmi przeniosła się do W-wy – tu mieszkało kilka rodzin, z którymi była spokrewniona
✗ JI rozpoczął naukę w szkole Karola Szulca w W-wie. Tu rozpoczęła się też przyjaźń z rodziną Szymanowskich (kuzynostwo) – wakacje 1903 spędził JI z Karolem i jego rodzeństwem w Tymoszówce, majątku Szymanowskich
✗ 1904 – wracają na Ukrainę do Elizawetgradu, gdzie pozostali do 1909. JI rozpoczął naukę w gimnazjum rosyjskim; córki zostały na pensjach krakowskich
✗ to okres najsilniejszych związków z Szymanowskimi. W wieku 9-10 lat JI pisał wiersze, dramaty, potem próbował komponować muzykę. Na te wczesne zainteresowania artystyczne miał największy wpływ dom Szymanowskich (komponowano, śpiewano, przygotowywani amatorskie przedstawienia teatralne, u3mywano bliskie związki z artystyczną elitą polską i rosyjską). Znaczenie miał też gust literacki Karola (10 lat starszy), który sam pisał. Przyjaźń twórcza i współpraca trwała do śmierci kompozytora (1937). Skutki jej widać w filozofii i budowie dzieł, korespondencji, wspomnieniach, pieśniach, do których JI pisał/przekładał teksty, wspólnej operze Król Roger
✗ 1909 – rodzina przeniosła się do Kijowa, gdzie JI kontynuował naukę w gimnazjum i jednocześnie zaczął udzielać korepetycji – jako domowy nauczyciel miał okazje bywać u zamożnych rodzin ziemiańskich. Kolejne wakacje spędzał w dworach na Ukrainie/centralnej PL (obserwacje i doświadczenia z tego okresu stały się później tworzywem wielu utworów prozą)
✗ 1912 – świadectwo maturalne; zapisał się na Wydz. Prawa Uniwersytetu Kijowskiego, jednocześnie: student szkoły muzycznej (wtedy był bliższy komponowaniu niż pisaniu[5])
✗ I 1915 – opublikował swój I utwór – sonet Lilith, zamieszczony w kijowskim „Piórze”[6]
✗ nasiliły się teatralne zamiłowania JI. Przystąpił do pracy w kijowskim teatrze Studya (był aktorem i doradcą literackim)[7]
✗ po II wś. rozpoczął pracę jako kierownik literacki w Teatrze PL (1946-1957). Napisał kilka utworów przeznaczonych dla sceny (m.in. Odbudowa Błędomierza, Wesele pana Balzaka, Kosmogonia, Noc czerwcowa, Pod akacjami)
✗ 1918 wstąpił do III Korpusu PL; uczestniczył w paru potyczkach i wczesnym latem, gdy Korpus rozbroili Austriacy, wrócił do Kijowa. Wkrótce miasto zajęły wojska Armii Czerwonej. 14 X 1918 wrócił do W-wy[8]
W-wa, Europa:
✗ nawiązał współpracę z Mieczysławem Grydzewskim (red. „Pro Arte et Studio”). W listopadowym numerze ukazało się 10 oktostychów JI. Grydzewski zapoznał JI z: J. Tuwimem, J. Lechoniem, A. Słonimskim. 29 XI zaczęli wspólnie czytać wiersze własne oraz ulubione wiersze w kawiarni „Pod Picadorem” (Nowy Świat 57)
✗ wieczory „PP” miały powodzenie – specyficzne połączenie młodopolskiego kabaretu literackiego z futurystycznym „mityngiem” poetyckim. Związały młodych poetów więzami przyjaźni (późniejszy Skamander)
✗ XII 1918 (z datą 1919) ukazał się debiut książkowy JI – tom wierszy pt. Oktostychy
✗ zaczyna 2-letnią (1920-21) współpracę z poznańskim „Zdrojem” (skupiał PL ekspresjonistów). Nakładem „Zdroju” ukazała się Zenobia Palmura. Powieść poetycka (druk. wcześniej w „Skamandrze”)
✗ przystępuje do redakcji „Nowej Sztuki”, m.in. razem z T. Peiperem (pismo upada po 2 zeszytach, a między chłopakami wywiązuje się konflikt)
✗ VII 1920 JI wstępuje do wojska (spędza 3 m-ce, w bezpośrednich walkach nie uczestniczy)
✗ po powrocie z wojny o3muje redakcję działu „Sztuka” w „Kurierze PL” (do 1923), współpracuje z „Tyg. Ilustrowanym” i „Kurierem Lwowskim”. Pisze recenzje literackie, muzyczne, teatralne
✗ sekretarzuje (zarobkowo) ówczesnemu marszałkowi sejmu, Maciejowi Ratajowi. Przez 2 lata przebywa w centrum spraw politycznych
✗ 1925 – rezygnuje z tej pracy, postanawia zostać zawodowym literatem; na decyzję usamodzielnienia się wpłynęło małżeństwo z Anną Lilpop[9] (jesień 1922)
✗ wyjeżdża do Paryża, by tam zapoznawać się z najnowszymi tendencjami europejskiej sztuki (pół roku) – podróżowanie stało się ważnym motywem i elementem kompozycyjnym całej twórczości. Zwiedził: Niemcy, Francję, Belgię, Włochy, Szwajcarię, Austrię, Danię, Szwecję, Hiszpanię, Ukrainę, Estonię, radziecką Rosję, Amerykę Pd., Sycylię
✗ Stawisko[10] – obszerny dwór w Podkowie Leśnej. Budowę ukończono w 1928 – Iwaszkiewiczowie przenieśli się tam z W-wy z 2 córkami: Marią (1924) i Teresą (1928)
✗ Anna była osobą o rozległej wiedzy artystycznej; pisała, ale nie uważała się za pisarkę. Opublikowała kilka szkiców i przekładów
✗ 1927-32 – praca urzędnicza (Ministerstwo Spraw Zagranicznych) – kierownik Referatu Propagandy Sztuki (m.in. promocja za granicą dzieł PL artystów)
✗ jesień 1932-1935 – jako dyplomata RP wyjechał do Kopenhagi
✗ 1935 – przeniesiony na sekretarza poselstwa do Brukseli
✗ 1936 – wycofał się z dyplomacji przede wszystkim z powodu poważnej choroby żony, ponadto rozczarował go nowy porządek polityczny Europy[11]
✗ zaangażował się w prace 2 międzynarodowych organizacji: PEN Clubu oraz Unii Intelektualnej
✗ wiosna 1932 – spędza kilka tygodni na Sycylii (kończy Panny z Wilka)
✗ jesień 1932 – przenosi się do Kopenhagi
Stawisko, okupacja:
✗ 1936 – występuje ze służby dyplomatycznej i osiada w Stawisku. Publikuje zbiór opowiadań pt. Młyn na Utratą
✗ 1937 – sukces sceniczny Lata w Nohant (sztuka oparta na epizodzie biografii Chopina)
✗ 1938 – wychodzi 5 książek: Wiersze wybrane, nowy tom poetycki Inne życie, powieść Pasje błędomierskie, Dwa opowiadania, esej Fryderyk Chopin. Arnold Szyfman reżyseruje Maskaradę (osnuta na biografii Puszkina)
✗ II wś.: dezyduje się zostać w domu (jako jedyny z grupy Skamander). Jest świadomy rozmiarów zagrożenia (obserwował nastroje w Niemczech), przekonany i nieuchronności niemieckiej napaści na PL
✗ 1939 – spłonęło jego warszawskie mieszkanie na Kredytowej, gdzie wywiózł najcenniejsze przedmioty ze Stawiska: obrazy i rękopisy
✗ koniec VIII – zaczął prowadzić nieregularne zapiski, w których utrwalał doświadczenia i obserwacje wojny
✗ 1941 – rozpoczął pisanie Książki moich wspomnień (cykl esejów przedstawiających dzieciństwo i ukraińską, mazowiecką młodość, jego skamandryckie początki literackie, przyjaźnie intelektualne, wtajemniczenie w PL, Europę, życie)
✗ pisał kolejne opowieści cyklu Nowele włoskie, wiersze obszernego tomu Ciemne ścieżki, opowiadania: Bitwa na równinie Sedgemoor, Matka Joanna od Aniołów, Stara cegielnia, Ikar, Młyn nad Lutynią
✗ do Stawiska nadchodziły tragiczne wieści o aresztowaniach i śmierci osób bliskich (w powstaniu zginęła siostra pisarza, Anna). Wielu znalazło tu schronienie i opiekę, gdyż majątek ziemski został zarejestrowany jako „zakład ogrodniczy” (Leon – ogrodnik, Anna – właścicielka „pensjonatu”[12]). Dobrze nadawał się do roli pktu działalności konspiracyjnej, którym wkrótce się stał – JI związał się z sekcją literatury w departamencie oświaty, nauki i kultury Delegatury Rządu w Londynie
✗ bywali tu liczni goście: J. Andrzejewski, Cz. Miłosz, St. Dygat, J. Parandowski, T. Breza, Z. Nałkowska, M. Dąbrowska, K.K. Baczyński, Z. Stroiński, T. Gajcy, K. Lipiński, A. Łapicki
✗ przez całą wojnę odbywały się tu wieczory autorskie, odczyty, sympozja, wykłady, koncerty
JI-instytucja:
✗ po wojnie kontynuuje swoją literacką aktywność organizacyjną
✗ jesień 1945 – zostaje wybrany prezesem[13] Zarządu Głównego Związku Zawodowego Literatów PL. Obierany prezesem jeszcze 2-krotnie – reprezentuje pisarzy do I 1949 (na IV Zjeździe ZZLP odda przewodnictwo w ręce Leona Kruczkowskiego). W 1959 powraca do obowiązków prezesa i pełni je do śmierci
✗ pod koniec lat 40.był prezesem Międzynarodowej Federacji Stowarzyszeń Autorskich
✗ 1955-65 w 3 kolejnych kadencjach pełnił funkcję wiceprezesa PL PEN Clubu
✗ uczestniczył w pracach Europejskiej Wspólnoty Pisarzy (COMES) oraz Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC)
✗ przez kilka lat wchodził w skład jury przyznającego nagrodę włoskiej Fundacji Balzana
✗ przewodniczył Tow. Przyjaźni PL-Włoskiej
✗ wiceprzewodniczący Tow. Muzycznego im. F. Chopina
✗ 1952 – poseł na Sejm PRL, pozostawał nim do śmierci, z czasem przyjmując rolę marszałka-seniora
✗ 1953 – przewodniczący PL Komitetu Obrońców Pokoju (zrezygnował w 1957)
✗ w powojennym życiu kulturalnym stał się postacią widoczną
✗ 1947 – za Nowele włoskie oraz Nową miłość i inne opowiadania o3mał nagrodę tygodnika „Odrodzenie”
✗ Nagrody Państwowe I stopnia (1952, 1954, 1970)
✗ Nagrody Ministra Kultury i Sztuki (1963, 1977)
✗ nagrody zagraniczne (m.in. Nagroda Leninowska – 1970; włoska Premio Mondello – 1979)
✗ publiczna aktywność to także redagowanie czasopism
✗ 1945-46 – poznańskie „Życie Literackie”
✗ 1947-48 – warszawskie „Nowiny Literackie” (firmowane przez PPS, razem z nim i liberalizmem znikły)
✗ socrealizm[14] w twórczości JI: opublikowany w 1952 zeszyt pt. Sprawa pokoju. Wiersze i przemówienia, wiersz List do Prezydenta Bieruta, dydaktyczna powieść dla młodzieży Wycieczka do Sandomierza (1953), opowiadanie Ucieczka Felka Okonia, studium o J.S. Bachu (1951) i Listy z podróży do Ameryki Pd. (1954)
✗ 1955 – przejął po A. Ważyku redakcję „Twórczości” i kierował nią do śmierci
Stary poeta:
✗...
mcfly9