Owoce runa leśnego

Autor:lek. med. Ewa Pakuła


 

Niejedna letnia wycieczka do lasu kończy się zbieraniem poziomek, malin, jagód, borówek czy też jeżyn, które kuszą nas swoim wyglądem i zapachem. Żadne bowiem odmiany ogrodowe nie dorównują pod względem aromatu owocom leśnym, a samo zbieranie owoców w lesie jest dla wielu ludzi przyjemnością i możliwością bliskiego kontaktu z naturą.

Poziomki

Poziomki znajdujemy najczęściej na nasłonecznionych skrajach lasów oraz na polanach i porębach w czerwcu i lipcu. To właśnie od jednego z trzech dziko rosnących w naszym kraju gatunków poziomek, pochodzi odmiana poziomki ogrodowej, którą spotykamy w przydomowych ogródkach i na małych plantacjach. Poziomki ogrodowe owocują dłużej niż dzikie gatunki i można zbierać je od lipca do września. Poziomki są owocami bardzo delikatnymi, łatwo gniotą się i pleśnieją, dlatego nadają się tylko do natychmiastowego spożycia bez dłuższego przechowywania. Są to owoce bogate w cukry, żelazo, potas, wapń, fosfor i siarkę oraz w kwasy organiczne. Najwięcej jest w nich witaminy C (do 100 mg w 100 g owoców). Od poziomki pochodzi truskawka, która jest gatunkiem mieszańcowym.


Wykwintny owoc i lecznicze liście

Owoce poziomki najlepiej smakują spożywane na surowo lub w surówkach owocowych, gdyż można wtedy poczuć pełnię aromatu oraz smaku tych drobnych i niepozornych wydawałoby się owoców. Należy pamiętać, że zdarzają się uczulenia na poziomki, zwłaszcza u małych dzieci, dlatego można podawać je maluchom powyżej 1 roku życia.
We współczesnej fitoterapii stosuje się mieszanki ziołowe z liśćmi dzikich poziomek, które polecane są przy nieżytach żołądkach i jelit oraz kamicy nerkowej. Sfermentowane liście poziomek (podobnie jak liście maliny) zastępują herbatę i pobudzają apetyt.
Warto dodać, że lecznicze działanie wykazują tylko liście poziomek dzikich, natomiast liście poziomek uprawnych nie zawierają substancji aktywnych i nie mają działania terapeutycznego.

Maliny

Maliny są kolejnymi, smakowitymi, ale nietrwałymi owocami runa leśnego. Zgniecione szybko psują się i fermentują. Maliny leśne mają drobne owoce i rosną najczęściej na polanach lub zrębach. Owocują w lipcu i sierpniu. Odmiany uprawne, których jest wiele, mają owoce większe od malin leśnych, a zbiory ich trwają od lata do późnej jesieni. Dzięki osiągnięciom nauki w ogrodnictwie, malinami możemy raczyć się jeszcze pod koniec października, a czasem (jeśli utrzymuje się ciepła pogoda) nawet na początku listopada.

Na surowo i w przetworach

Maliny tak samo jak poziomki nadają się tylko do szybkiego spożycia, bez możliwości przechowywania ich do dnia następnego. Doskonałe są zerwane prosto z krzaka i podawane samodzielnie jako desery lub z dodatkami np. z lodami albo bitą śmietaną. Jednak najczęściej owoce te przerabia się na bardzo aromatyczne przetwory: soki, dżemy, konfitury, galaretki i wino. Zawierają pektyny, cukry, garbniki i witaminę C. Maliny, podobnie jak i poziomki, mogą wywoływać reakcje alergiczne, zwłaszcza u małych dzieci, dlatego nie należy podawać ich niemowlętom do końca 1 roku życia.
W lecznictwie
Od dawien dawna sok lub herbata z owoców malin znane są z działania napotnego i stosowane w domowym lecznictwie przy przeziębieniach, grypach i anginach. Herbata z mieszanki suszonych listków dzikiej maliny i innych ziół reguluje zaburzenia żołądkowe i jelitowe u dzieci.

Jeżyna

Jeżyny, nazywane też ostrężynami, wyglądem zbliżone są do malin, jednak ich pędy są dłuższe oraz znacznie bardziej kolczaste niż pędy malin, a owoce najczęściej są czarne lub szare. Jeżyny dziko rosnące możemy spotkać przy drogach, w zaroślach, na polnych miedzach oraz lasach. W lasach jeżyny tworzą niekiedy duże skupiska, które uniemożliwiają wzrost innych roślin oraz naturalną odnowę lasu.
Owoce odmian ogrodowych są większe i soczystsze niż dziko rosnące. Jednak żadna odmiana ogrodowa nie ma takiego wspaniałego aromatu, jaki posiadają jeżyny dzikie. Jeżynami możemy delektować się od sierpnia do października.

Skarbiec witaminy E

Jeżyny ze wszystkich owoców zawierają najwięcej witaminy E, zwanej witaminą młodości. Poza tym obfitują w błonnik, potas, magnez i witaminę A. Świeże owoce jeżyny są doskonałe jako składnik deserów owocowych, jak również można z nich otrzymywać bardzo smaczny sok lub konfitury i dżemy. Jeżyny mogą wywoływać alergię krzyżową z jabłkiem, dlatego dziecku uczulonemu na jabłko, nie należy również podawać jeżyn.

W medycynie ludowej

Pachnący odwar liści jeżyny wykazuje działanie wspomagające przy przeziębieniach, grypie, kaszlu lub katarze, a po przebytych chorobach dawniej zalecano spożywanie owoców jeżyny, które miały wzmacniać rekonwalescenta.

Czarna jagoda

Pojedyncza czarna jagoda czyli inaczej borówka, czernica jest to niewysoka krzewinka. Jeśli występują one w dużej ilości, to tworzą w lasach rozległe borówczyska, w których można spędzić nawet kilka godzin na zbieraniu owoców czyli jagód. Jagody można zbierać od lipca do początków września. Zawierają one dużo cukru, kwasów organicznych, garbników, witamin i barwników organicznych. Intensywnie czerwony sok z czarnych jagód stosowany jest do barwienia win.
Od pewnego czasu uprawiane są w naszym kraju odmiany hodowlane borówki czernicy np. borówka wysoka tzw. amerykańska (bo pochodząca z Ameryki), która może osiągać wysokość krzaka do 4 m, a jej owoce są znacznie większe od tradycyjnych czarnych jagód, pokryte niebieskim nalotem i nie barwią sokiem po rozgnieceniu.
Czarne jagody zawierają cukry, dużo potasu, wapń, fosfor, magnez oraz witaminy A, B1, B2, B6 PP, i C.
W kuchni...
Jagody najczęściej jemy na surowo z dodatkiem cukru i śmietany, ale bardzo smaczna jest również zupa jagodowa, pierogi z jagodami czy też domowy placek jagodowy. Czarne jagody doskonale nadają się do przetwarzania na mrożonki, soki, dżemy, konfitury i susz. Soki i przeciery z czarnych jagód można bezpiecznie podawać dzieciom już w pierwszym roku życia, gdyż nie wywołują objawów alergii pokarmowej.
...i w lecznictwie
Czarne jagody od dawna są uznanym środkiem na zaburzenia przewodu pokarmowego. Świeże owoce i konfitura mają działanie lekko przeczyszczające, a jagody suszone mają działanie przeciwne - zapierające. Zawarte w czarnych jagodach garbniki (w ilości ok. 7 %) neutralizują toksyny bakteryjne i hamują wchłanianie ich przez błonę śluzowa przewodu pokarmowego. W ten sposób ułatwiają wydalenie bakterii chorobotwórczych.
Liście czarnej jagody polecane są dla diabetyków jako środek wspomagający leczenie cukrzycy, gdyż obniżają poziom cukru.

Czarne jagody suszone

Na susz nadają się jagody zebrane w pogodne dni. Suszyć je można na słońcu lub w piekarniku początkowo mało nagrzanym (temp. ok. 50 st. C), następnie dosuszać w temperaturze wyższej - ok. 70 st. C. Przechowywać w metalowych puszkach lub woreczkach foliowych w miejscu suchym i ciemnym.

Borówka

Innym gatunkiem borówki jest borówka brusznica, której obficie ulistnione, zielone gałązki przyozdabiają co roku wielkanocne koszyczki ze święconką. Borówka brusznica jest to również drobna krzewinka rosnąca w lasach na piaszczystych glebach oraz na torfowiskach, której owocami są drobne czerwone lub czerwono-białe jagody o dość twardej skórce. Dojrzałe owoce bogate są w witaminę C, a także zawierają glikozydy fenolowe, cukry i kwasy organiczne.

Na stole ...

Owoce borówki brusznicy można jeść na surowo, a także wykorzystać do przetworów, z których najczęściej robi się galaretkę lub konfiturę do mięsa. Brusznice są przeciwwskazane dla osób chorujących na kamicę nerkową, gdyż zawierają dużo kwasu szczawiowego, mogącego odkładać się w nerkach w postaci złogów szczawianowych. Owoce te nie są polecane dla niemowląt.

...i w terapii

Liście borówki brusznicy wykazują działanie lecznicze, ponieważ zawierają glikozydy, garbniki, kwasy organiczne, cukry, witaminę C i antybiotyki roślinne. W terapii stosuje się susz z liści w postaci odwaru, który ma działanie ściągające i dezynfekujące (stany zapalne dróg moczowych i żółciowych, kamica moczowa, biegunka). Suszone liście borówki brusznicy wchodzą również w skład mieszankę ziołowych przeciwcukrzycowych.

Życząc wszystkim jak najbardziej udanych zbiorów runa leśnego, należy jednocześnie przypomnieć, że owoce te można jeść dopiero po delikatnym, ale dokładnym umyciu. Zdarza się bowiem, że na poziomkach, jagodach albo grzybach znajdują się jaja tasiemca bąblowca pochodzące z kału lisa czy psa zarażonego bąblowcem. Po zakażeniu się bąblowcem, rozwija się on w naszym organizmie w postaci tzw. pęcherza albo cysty, a objawy choroby uzależnione są od umiejscowienia bąblowców, liczby pęcherzy i ewentualnych powikłań. Sam przebieg choroby może być ostry albo przewlekły i najczęściej wymaga leczenia operacyjnego.
Nie odmawiajmy sobie jednak smakowitych owoców runa leśnego w nadmiernej obawie przed bąblowicą, gdyż zachowanie podstawowych zasad higieny do jakich należy umycie owoców pod bieżącą wodą przed jedzeniem oraz mycie rąk po kontakcie ze zwierzętami np. psami wystarczy , żeby w przyszłości nie cierpieć z powodu bąblowca.