3
Dr hab. A.Gołąb, prof. WSFiZ e-mail: andrzejgolab@aster.pl Materiały informacyjne do wykładu: Wprowadzenie do psychologii
studia zaoczne, rok akadem. 2007 / 2008 Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
Spotkanie 3 i 4 Wykłady 7-12 13.10.2007 Kierunki i „szkoły” w psychologii - przegląd historyczny Strona 3 z 24
Spotkanie 3 i 4 (wykłady 7-12) [13.10.2007]
Kierunki i „szkoły” w psychologii - przegląd historyczny
0. Uwaga wstępna
1. Psychologia końca XIX wieku z perspektywy europejskiej
2. Psychologia końca XIX wieku z perspektywy amerykańskiej
3. Psychologia postaci
4. Behawioryzm
5. Psychoanaliza
6. Psychologia humanistyczna
7. Psychologia poznawcza
8. Psychologia biologiczna
9. Psychologia ewolucyjna
10. Kierunki psychologii inspirowane filozofią, religią, itd.
10.1. Psychologia marksistowska
10.2. Psychologia chrześcijańska
10.3. Psychologia transpersonalna
10.4. Psychologia feministyczna
11. Podsumowanie
0. Uwagi wstępne
a) Informacja o znaczeniu skrótu
Od niniejszej części Materiałów Informacyjnych będę czasem posługiwał się skrótem MI, którym będę oznaczał właśnie Materiały Informacyjne. Po skrócie MI podany będzie numer spotkania, do którego chcę Państwa odesłać, oraz strona lub numer punktu Materiałów Informacyjnych z tego spotkania. Tak więc skrót: MI 1-2, oznacza: Materiały Informacyjne do Spotkań 1-2.
b) Wyjaśnienie terminologiczne
Określenie „kierunki psychologii” odnoszę do głównych nurtów, jakie pojawiły się w psychologii po roku 1879. Omawiam je w punktach 1-7. Przez termin „szkoły psychologii” rozumiem węższe, mniej rozbudowane nurty psychologii. Omawiam je w punktach 8-10. Podział na „kierunki” i „szkoły” jest dyskusyjny. Charakterystyka poszczególnych nurtów jest szkicowa. Uzupełniające informacje będą pojawiać się na wykładach późniejszych. Jako wstęp do tego punktu przedstawiłem w MI 1-2, podpunkt 4: „Skrótowy historyczny przegląd kierunków i nurtów psychologii”. W momencie redagowania niniejszej części MI uświadomiłem sobie, że właściwsza postać powyższego podtytułu powinna być taka: „Skrótowy historyczny przegląd nurtów psychologii” lub „Skrótowy historyczny przegląd kierunków i ‘szkół’ w psychologii”.
Psychologię końca XIX wieku w Europie określa się (Tomaszewski, 1993) jako psychologię świadomości, z zarazem jako psychologię introspekcyjną, atomistyczną i asocjacyjną. Mówi się też o niej jako o psychologii klasycznej. Nazywa się ją psychologią świadomości, ponieważ uznawano wówczas, że zadaniem psychologii jest badanie świadomych przeżyć człowieka. Psychologię tę określa się mianem introspekcyjną, ponieważ metodą badawczą ówczesnych psychologów była introspekcja czyli samoobserwacja (dosłownie: zaglądanie do wnętrza). Określenie atomistyczna ma związek z dążeniem ówczesnych psychologów do odkrycia elementarnych jednostek (jakby atomów) świadomości. Przymiotnik asocjacyjna ma podkreślać, że zakładano wówczas, iż zasadą łączenia się elementów psychicznych w większe całości jest ich „asocjacja” czyli „kojarzenie” (ew. „skojarzenie”). . Termin ten zostanie objaśniony poniżej. Ponieważ psychologia uprawiana przez Wilhelma WUNDTA, jego uczniów i naśladowców była pierwszą odmianą naukowej psychologii nazywa się ją klasyczną.
W MI 1-2, punkt 4, gdy charakteryzowałem skrótowo pierwszy z chronologicznego punktu widzenia etap rozwoju psychologii, pomminąłem niektóre z tych określeń, natomiast dodałem jeszcze jedno określenie charakteryzujące psychologię tego okresu: wundtyzm. Uzasadnieniem dla tej nazwy jest fakt silnego wpływu, jaki wywarł Wundt na sposób myślenia psychologów w tym czasie. Określenie strukturalizm, jakie użyte było w tamtej skrótowej charakterystyce, pojawi się poniżej (MI 3-4) w punkcie 2, ponieważ strukturalizm jest określeniem używanym przez psychologów amerykańskich. Przy pomocy tego określenia chcą zaakcentować to, co dla nich jest najistotniejsze w psychologii europejskiej tego czasu. W ten sposób mogą uwypuklić odmienność pewnych nurtów psychologii amerykańskiej (chodzi o podejście zwane funkcjonalizmem).
Jeśli chodzi o zasady łączenia się (asocjacji) ze sobą elementów psychicznych, to właściwie w ramach psychologii XIX-wiecznej nie dodano nic, czego nie opisałby już Arystoteles. „Asocjacja” czyli „skojarzenie” oznacza istnienie powiązania przynajmniej dwu elementów (treści) psychicznych. Przykłady asocjacji to: powiązanie ze sobą dwu słów (np. „zimno” – „ciepło”; „poniedziałek” – „wtorek”), dwu obrazów (np. obrazu „konia” i obrazu „wozu”, obrazu „palca” i obrazu „obrączki”), dwu myśli, (np. „jutro mam egzamin” - „muszę powtórzyć to, czego uczyłem się”; „nadchodzi zima” – „będzie mróz”) itd. Asocjacją nazywa się nie tylko obie powiązane ze sobą treści (takie, jak wymienione przykładowo przed chwilą, w tym znaczeniu mówi się o istniejącym skojarzeniu), ale także proces tworzenia się powiązań między treściami (np. proces łącznego zapamiętywania dwu zdań) a także proces ujawniania się istnienia powiązań między treściami (np. gdy zaczynam myśleć o Czerwonym Kapturku, przypomina mi się wilk).
ARYSTOTELES (IV wiek p.n.e.) opisał cztery prawa rządzące skojarzeniami (cztery prawa asocjacji). Kojarzy się ze sobą to:
- co jest bliskie w czasie (prawo styczności w czasie);
- co występuje razem w tym samym miejscu (prawo styczności w przestrzeni);
- co przypomina coś drugiego (prawo podobieństwa);
- co jest krańcowo różne, odmienne (prawo kontrastu) (Tomaszewski, 1998, s.8).
W XIX wieku w Europie intensywnie rozwijała się psychofizyka czyli badania nad określaniem ilościowych relacji między siłą bodźców a intensywnością doznań.
Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku (dokładnie w 1834 r.) niemiecki fizjolog Ernest (Ernst Heinrich) WEBER (1795-1878) sformułował prawidłowość nazwaną od jego nazwiska prawem Webera (Das Weber'sche Gesetz). Prawo Webera głosi, że jeśli działa bodziec o intensywności I, to przyrost intensywności bodźca, czyli Δ I (czytaj: delta I ), niezbędny dla pojawienia się nieco silniejszego doznania, musi pozostawać w stałym stosunku do intensywności bodźca dotychczas działającego. Ten stały stosunek oznacza się literą k i nazywa się „stałą Webera”. Symboliczny zapis prawa Webera to: Δ I / I = k . Wielkość stałej Webera (sprawdzona w późniejszych badaniach) jest różna dla rozmaitych bodźców (a zatem i dla rozmaitych doznań). Wynosi przykładowo: k = 0,003 dla częstotliwości dźwięku (od której zależy wrażenie wysokości dźwięku); k = 0,01 dla natężenia światła (i doznań jasności); k = 0,14 dla ciężaru (i doznań siły nacisku na skórę); k = 0,15 dla natężenia dźwięku (i doznań siły dźwięku). Więcej danych znajdą zainteresowane osoby w podręcznikach (np. Gerrig i Zimbardo, 2006, s. 102, tabela 4.2; Zimbardo, 1999, s.231, tabela 7.3).
Wyjaśnię sens prawa Webera na przykładzie przyrostu doznań jasności związanego ze wzrostem mocy żarówek. Przekształcając podany wyżej wzór, możemy zapisać go tak: Δ I = k · I
Kiedy palą się żarówki o łącznej mocy 1000 W (Watów), to aby zauważyć przyrost jasności trzeba dodać żarówkę o mocy 10 W (1000 · 0,01 = 10). Po dodaniu takiej żarówki, kiedy moc palących się żarówek będzie wynosić 1010 W (1000 W + 10 W), to dla zauważenia tego, że jasność wzrośnie trzeba by dodać żarówkę o mocy 10,1 W (1010 · 0,01 = 10,1). Wtedy świeciłyby żarówki o mocy 1021,1 W (1010 W +10,1 W). Aby następny bodziec wywołał przyrost wrażenia jasności, musi mieć moc wiekszą o ok. 10,2 W (1020,1 · 0,01 = 10,201). Podane wartości bodźców odbieranych jako coraz jaśniejsze utworzą więc ciąg: 1000 W; 1010 W.; 1021,1 W. Jest to ciąg geometryczny o ilorazie ciągu równym 1,01 (1010/1000=1,01; 1021,1/1010=1,01).
Kolejne przyrosty intensywności bodźców niezbędne do wywołania wzrostu siły doznania to w podanym przykładzie 10; 10,1; 10,201. Są one coraz większe. Także one tworzą ciąg geometryczny o ilorazie ciągu równym 1,01 (10,1/10=1,01; 10,201/10,1=1,1).
Inną postać matematyczną nadał prawu Webera niemiecki fizyk Gustaw (Gustav Theodor) FECHNER (1801 -1887).
Fechner zaproponował formułę: S = k log I .
W tym wzorze S oznacza siłę wrażenia (doznania), k jest stałą Webera, zaś I jest intensywnością bodźca. A zatem siła wrażenia jest proporcjonalna do logarytmu intensywności bodźca. Jest to prawo WEBERA-FECHNERA. FECHNER wydał w roku 1860 książkę pt....
pupilek