Spis treści

1.              Ogólna charakterystyka systemu oświaty w Rosji.              3

1.1.              Zarządzanie i finansowanie systemu oświaty w Rosji.              6

1.2.              Struktura systemu oświaty.              7

1.2.1.              Edukacja przedszkolna.              7

1.2.2.              Edukacja podstawowa.              8

1.2.3.              Szkoły zawodowe.              10

1.2.4.              Szkolnictwo wyższe.              10

1.2.5.              Szkolnictwo specjalne i edukacja dorosłych.              11

2. Najważniejsze problemy edukacji.              12

2.1. Zjawiska płciowej nierówności w edukacji.              13

2.2. Regionalne nierówności w dostępie do edukacji.              14

2.3. Wybrane problemy grup mniejszościowych w szkolnictwie rosyjskim.              15

3. Porównanie systemu w wybranych obszarach Rosji do systemu w Polsce.              16

Bibliografia:              18

Rosja to największe terytorialne państwo świata, obejmujące ponad 17 mln km² w Europie Wschodniej i Azji Północnej, zamieszkałe przez prawie 147 mln ludności. Gęstość zaludnienia wynosi 11,5 mieszkańców na 1 km². Na wsi żyje prawie 40% całej ludności. Rosja ma bardzo znaczne zasoby bogactw naturalnych: węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny, rudy żelaza. Jest to państwo licznych narodowości, z których wiele domaga się niepodległości, co powoduje tendencje odśrodkowe, zagrażające istnieniu jednego państwa w ramach dawnego terytorium.

1.             Ogólna charakterystyka systemu oświaty w Rosji.

Prestiż oświaty bardzo się obniżył w Rosji po upadku komunizmu. W wielu przypadkach płace są  niezależne od poziomu wykształcenia. W ustawie oświatowej z 1992r. oświata została uznana za priorytet narodowy, choć jest nadal niedostatecznie finansowana. W ustawie tej zostały ustalone zasady polityki oświatowej państwa:

·                Humanistyczny charakter oświaty, wynikający z przyjęcia priorytetu wartości ogólnoludzkich,

·                Jedność kulturalno-oświatowa całej Federacji Rosyjskiej,

·                Dostępność oświaty dla wszystkich obywateli,

·                Świecki charakter oświaty w placówkach państwowych,

·                Wolność i pluralizm oświatowy,

·                Demokracja i autonomia oświatowa.

Ustawa nakłada na państwo obowiązek tworzenia dobrych warunków do umysłowego, moralnego, emocjonalnego i fizycznego rozwoju ucznia i studenta, uzyskania naukowego poglądu na świat, zwartego systemu wiedzy na temat przyrody, społeczeństwa, ludzi i ich osiągnięć, by w rezultacie każdy mógł znaleźć pracę lub stworzyć dla siebie miejsce pracy.

Ustawa ta zrywa ze skrajną centralizacją polityki oświatowej, odwołując się, choćby w skromny sposób, do perspektywy humanistycznej i społeczeństwa obywatelskiego (autonomia i samorząd). Państwowe placówki oświatowe w niewielkim stopniu wykorzystują możliwości zawarte w ustawie, częściej robią to szkoły prywatne.

Nauczyciele

Kształcenie nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych odbywa się przede wszystkim w seminariach pedagogicznych na poziomie wyższych klas szkoły średniej oraz- choć w mniejszym zakresie- w szkołach wyższych ( instytutach pedagogicznych), natomiast kształcenie nauczycieli szkół średnich w uniwersytetach i wyższych szkołach pedagogicznych.

Selekcja do zawodu nauczycielskiego jest negatywna. Na studia nauczycielskie trafiają przede wszystkim ci, którzy nie dostaliby się na inne kierunki. Nie dotyczy to filologii nowożytnych i historii. Absolwenci tych kierunków mogą znaleźć pracę poza szkołą.

Program kształcenia nauczycieli, niezależnie od tego, w jakiej placówce odbywają się studia, obejmuje te same zakresy wiedzy i umiejętności:

·                Wiedzę ogólną,

·                Wiedzę przedmiotową,

·                Przygotowanie zawodowe ( psychologia, pedagogika).

Proporcja tych składników bywa różna. Na przykład przygotowanie praktyczno-zawodowe odgrywa większą rolę w kształceniu nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych niż nauczycieli szkół średnich.

Nauczyciele szkół wyższych są wybierani spośród najlepszych studentów, którzy gdy już zaczynają pracować, biorą udział w dokształcaniu i doskonaleniu zawodowym, organizowanym na wyższych uczelniach. Nauczyciele szkół podstawowych i średnich mają również szanse doskonalenia się, uczestnicząc w różnych kursach i seminariach zarówno w szkole, jak i poza nią.

Programy nauczania

Tradycyjnie Rosja była krajem wysoce scentralizowanym również w sprawach oświaty. Ruch w kierunku decentralizacji nastąpił w połowie lat osiemdziesiątych, a w końcu tej dekady, zwłaszcza w latach dziewięćdziesiątych, decentralizacja nabrała rozmachu.

Istnieją regulacje prawne zakładające, że programy nauczania, szczególnie w zakresie treści ogólnych, muszą harmonijnie łączyć podstawowe wiadomości, np. dotyczące Rosji ( historia, geografia, biologia) oraz federacji, republiki, miasta ( miejscowości), a nawet samej szkoły.

Programy nauczania, podręczniki, podstawowe pomoce naukowe są przygotowywane przez pracowników Rosyjskiej Akademii Pedagogicznej, choć część podręczników jest pisana przez nauczycieli mających bogate doświadczenie zawodowe.

Reforma oświaty z 1984 r. wprowadziła nowość do programów nauczania. 10% czasu nauki można przeznaczyć na realizację przedmiotów do wyboru, a w przypadku szkół alternatywnych nawet 30%.

Języki obce są nauczane od III klasy szkoły podstawowej we wszystkich szkołach na terenie Rosji, choć są szkoły, zwłaszcza na terenach wiejskich, gdzie nie ma wykwalifikowanych nauczycieli do prowadzenia takich lekcji. Najczęściej wybieranym językiem jest angielski ( 60%), a w dalszej kolejności francuski i niemiecki.

Nauczyciele nie są zmuszani do stosowania ścisłych zaleceń metodycznych, jak to było w poprzedniej epoce historycznej. Mają wybór. Współcześnie częściej stosują metody aktywizujące i nauczanie grupowe.

Egzaminy

W ciągu ostatniego półwiecza było wiele zmian dotyczących przeprowadzenia egzaminów w szkole. Bezpośrednio po II wojnie światowej egzaminowano wszystkie dzieci, uzależniając przejście z klasy do klasy od osiągniętych wyników. Najważniejsze były egzaminy z każdego przedmiotu na zakończenie roku szkolnego.

W późniejszym okresie obniżono znaczenie egzaminów, ograniczając je do VIII i X ( XI) klasy. Od uzyskanych wyników zależało wydanie świadectwa ukończenia szkoły. Zasadę tę utrzymano również w latach dziewięćdziesiątych. Uznano jednak, że szkoły mają prawo decydowania, czy wprowadzać jakiekolwiek dodatkowe egzaminy poza ustalonym minimum.  W innych klasach poza VIII, X (XI), przejście do następnej klasy było uzależnione od postępu w nauce, mierzonym kumulatywnie na podstawie jakości odpowiedzi uczniów na zadawane przez nauczycieli pytania.

Najwyższa ocena to ,,5”, a najniższa ,,1”. Ocena pozwalająca na zaliczenie przedmiotu to ,,3”, choć można mieć dwie lub trzy ,,2” i być promowanym do następnej klasy. Gdy jednak uczeń uzyskał tylko ,,2” z jakiegoś przedmiotu na zakończenie nauki w szkole, to z tego przedmiotu nie uzyska żadnej oceny na świadectwie końcowym. Brak takiej oceny może być przeszkodą, gdy absolwent stara się o przyjęcie na studia, na których przedmiot ten odgrywa dużą rolę.

1.1.       Zarządzanie i finansowanie systemu oświaty w Rosji.

Zarządzanie

Od 1990 r. odpowiedzialność za oświatę znajduje się w gestii dwóch resortów: Ministerstwa Oświaty- szkoły podstawowe i średnie- i Państwowego Komitetu Szkół Wyższych- wyższe uczelnie.  Już według dekretu wydanego przez prezydenta Gorbaczowa wyższym uczelniom dano autonomię po uzyskaniu akredytacji ( ustalenie, czy wyższa uczelnia spełnia wymagania związane z jakością wykształcenia własnych studentów i absolwentów).

Już w czasach zapoczątkowanych przez ,,pierestrojkę” kierowników szkół zaczęły wybierać rady szkolne, które składały się z nauczycieli, starszych uczniów i rodziców. Rady szkolne nabyły wiele uprawnień dotyczących nie tylko wybory kierownika placówki oświatowej, wyboru pracowników, ale również w sprawach dotyczących programu nauczania w szkole. Wiele rad szkolnych zaczęło nadużywać władzy w interesie niektórych jednostek i grup społecznych. Zaczęto więc coraz częściej wracać do praktyki mianowania kierowników placówek oświatowych. Dotyczy to przede wszystkim placówek państwowych.

W szkołach alternatywnych ( gimnazjach, liceach, kolegiach) demokratyczne zmiany związane z zarządzaniem oświatą mają bardziej trwały charakter. Są one mniej zależne od Ministerstwa Oświaty nie tylko w sprawach kierowania placówką, ale również programów nauczania. Proces decentralizacji odpowiedzialności za oświatę staje się coraz bardziej widoczny, zwłaszcza w większych miastach.

Spoglądając z perspektywy historycznej oraz procesów transformacji ustrojowej w latach dziewięćdziesiątych, można stwierdzić, że przekształceniom uległy wszystkie poziomy szkolnictwa rosyjskiego i że jest to proces dynamiczny- wiele zmian jest obecnie wprowadzanych.

Transformacja ustrojowa oraz reformy edukacji spowodowały zmiany w sposobach administracji szkolnictwem. W konsekwencji powstało wiele podmiotów odpowiedzialnych za sferę edukacji. Zarządzanie szkolnictwem oparte jest na ustawie o edukacji wprowadzonej w 1992 r. oraz Konstytucji Federacji Rosyjskiej z 1993 r. Proces wprowadzania zmian i decyzji w sferze oświaty zależy od Ministerstwa Edukacji i Nauki. Ponadto w federalnej strukturze państwa rosyjskiego nadal występuje silna centralizacja w zakresie podejmowania decyzji. W wertykalnej strukturze zarządzania bezpośrednia odpowiedzialność za funkcjonowania państwowego szkolnictwa obowiązkowego spoczywa na gminach.  Jest to tzw. szkolnictwo municypalne ( komunalne).

Finansowanie oświaty

Wydatki na oświatę w Rosji są dość trudne do obliczenia w stałych cenach ze względu na wysoką inflację, coraz więcej ciężarów związanych z finansowaniem oświaty zaczęły przejmować władze terenowe na poziomie republiki, miasta, dzielnicy. Niskie nakłady finansowe przeznaczane na szkolnictwo stanowią w Rosji jedną z głównych przyczyn pogarszającego się poziomu funkcjonowania instytucji edukacyjnych. Prawo oświatowe zakładało nakłady finansowe na edukację nie mniejsze niż 10% PKB ( do 2004 r.) to jednak nigdy nie zostało osiągnięte. Poziom finansowania założony przez Narodową Radę Edukacji (6-9% PKB) również nie został osiągnięty. W rzeczywistości publiczne fundusze przeznaczone na szkolnictwo pozostają na poziomie 2-4% PKB.

Uczniowie i studenci otrzymują stypendia, które jednak są bardzo niskie, więc zmuszają ich do podejmowania zleconej pracy, a nawet rezygnacji z nauki.

Szkoły prywatne mają możliwość finansowania z budżetu państwa, muszą jednak uzyskać akredytację. Dotyczy ona spełniania norm i standardów kształcenia wyznaczonych przez ministerstwo ( w zakresie zawartości programów oraz jakości kształcenia).

Choć nakłady finansowe na szkolnictwo są stosunkowo niskie, to jednak można zauważyć w Rosji wyraźny rozwój różnych typów szkół, a także wzrost liczby jednostek podejmujących kształcenie.

1.2.       Struktura systemu oświaty.

1.2.1. Edukacja przedszkolna.

Rosyjskie przedszkola nie są obowiązkowe i obecnie uczęszcza do niech ponad poła dzieci. Od początku lat 90 zaczęły powstawać przedszkola prywatne. Opłaty są jednak bardzo wysokie. Mogą pozwolić sobie tylko na nie rodzice, którzy dobrze zarabiają. 

Instytucje edukacyjne oferujące nauczanie przedszkolne realizują programy kształcenia dodatkowego na poziomie wykształcenia ogólnego w różnych kierunkach, a także zabezpieczają pielęgnację, opiekę, rehabilitację, wychowanie i nauczanie dzieci w wieku od 2 miesięcy do 7 lat. Istnieje kilka rodzajów instytucji edukacyjnych tego typu.

Pierwsze z nich są to typowe  przedszkola ogólnorozwojowe.

Typem drugim jest przedszkole ogólnorozwojowe ze szczególnym uwzględnieniem jednego bądź kilku kierunków rozwoju podopiecznych( intelektualnego, artystyczno- estetycznego, fizycznego, itp.).

Kolejny typ stanowią przedszkola wyrównawcze, w których priorytetem jest prowadzenie kwalifikowanej korekcji nieprawidłowości w rozwoju fizycznym i psychicznym wychowanków. Działania takie podejmuje się także w instytucjach przedszkolnych, gdzie priorytetem jest realizacji działań i procedur sanitarnohigienicznych, profilaktycznych i rehabilitacyjnych.

Z kolei działalność przedszkoli typu mieszanego polega na łączeniu grup ogólnorozwojowych, wyrównawczych i rehabilitacyjnych. Ponadto funkcjonują centra rozwoju dziecka, w których następuje realizacja funkcji rozwoju fizycznego i psychicznego, korekcji nieprawidłowości oraz rehabilitacji wychowanków.

1.2.2. Edukacja podstawowa.

Podobnie jak w Polsce, pierwszym etapem edukacji każdego młodego Rosjanina jest szkoła podstawowa, nazywana poziomem prymarnym .

Szkoła podstawowa trwa 9 lat jest bezpłatna i  obowiązkowa dla wszystkich uczniów. Dzieci  rozpoczynające kształcenie w 7 roku życia przechodzą z klasy trzeciej bezpośrednio do piątej. Z kolei uczniowie rozpoczynający kształcenie w wieku 6 lat uczęszczają do czteroletniej szkoły podstawowej, kontynuując następnie kształcenie w pięcioletniej szkole podstawowej.

Jest to okres, w którym uczniowie – głównie poprzez zabawę – posiąść mają najważniejsze umiejętności, takie jak czytanie, pisanie, liczenie itd. Często również (w drugiej klasie) dochodzi do tego nauka języka obcego. Nie brakuje także zajęć z wychowania fizycznego, sztuki czy muzyki połączonej np. z rytmiką. Każda klasa ma swoją osobną salę oraz prowadzącego nauczyciela (wychowawcę), który uczy ich wszystkich bazowych przedmiotów (podobnie jak w Polsce uczenie zintegrowane). Liczba lekcji przeważnie nie przekracza czterech w ciągu dnia.

Kończąc szkołę obowiązkową uczeń otrzymuje świadectwo ukończenia.

Szkoła główna I poziom sekundarny

Po 3-4 latach uczęszczania do szkoły podstawowej dzieci przechodzą do kolejnego poziomu kształcenia, zwanego I poziomem sekundarnym, którym jest szkoła główna. Trwa ona 5 lat. Każdy przedmiot nauczany jest już przez innego nauczyciela-specjalistę w danej dziedzinie. Najważniejsze przedmioty to: matematyka (algebra i geometria), fizyka, chemia, biologia, język rosyjski – gramatyka i literatura, języki obce, historia, geografia, muzyka oraz wychowanie fizyczne. W ciągu dnia odbywa się średnio sześć lekcji. I tak oto edukacja podstawowa i ponadpodstawowa łączy się w 9-letni cykl obowiązkowego nauczania (często jednak cykl ten trwa 8 lat, jak już zostało to wspomniane powyżej), który kończy się egzaminem kontrolnym (z matematyki, języka rosyjskiego oraz dwa opcjonalne). Uczeń taki otrzymuje „Certyfikat kształcenia ogólnego”, potwierdzający fakt ukończenia szkoły głównej oraz uwzględniający otrzymane przez ucznia oceny z różnych przedmiotów.

W wieku ok. 15 lat uczniowie stają przed wyborem, czy chcą wybrać dalszą naukę ogólną, czy o konkretnym profilu, z naciskiem na poszczególne przedmioty bądź dziedziny życia.

Szkoły  średnie   II poziom sekundarny

Kształcenie na poziomie średnim w Rosji prowadzone jest w ramach kilku typów szkół.

Pierwszy z typów edukacji średniej stanowi dwuletnia szkoła ogólnokształcąca - prowadząca do uzyskania pełnego wykształcenia średniego. Jest to główna ścieżka na poziom szkolnictwa wyższego. Kolejnym typami szkół prowadzących do uzyskania świadectwa pełnego wykształcenia średniego są - istniejące takie jak: gimnazja (z przewagą przedmiotów humanistycznych) oraz na licea (w których głównym filarem są przedmioty ścisłe i techniczne).  Instytucje te głównie przygotowują uczniów do studiów uniwersyteckich.

Kolejnym typ szkół w ramach szkolnictwa na poziomie średnim stanowią technika i koledże, które przyjmują kandydatów mających za sobą 11 lat nauki na dwuletnie kursy, lub tylko 9 letni okres nauki na kursy czteroletnie. Absolwenci tych kursów zostają np. bibliotekarzami, nauczycielami przedszkoli czy szkół podstawowych. Są to instytucje dostarczające kształcenia zawodowego w konkretnych dziedzinach wiedzy i prowadzące na poziomie szkolnictwa wyższego.

Po ukończeniu szkoły średniej uczeń (w wieku ok. 17 lat) zdaje egzamin państwowy – porównywalny z naszą polską maturą. Składa się na niego egzamin z: matematyki, języka rosyjskiego (w postaci napisania eseju na konkretny temat) oraz trzy egzaminy do wyboru.

1.2.3. Szkoły zawodowe.

Obok kształcenia na II poziomie sekundarnym istnieje również możliwość kształcenia zawodowego, które oferuje dwa programy nauczania. Uczniowie mający za sobą 9 lat nauki trafiają na 3 letnie kursy zawodowe o dość mocnej podbudowie ogólnej. Uczniowie, którzy ukończyli 11 lat nauki, są kierowania na jednoroczne kursy zawodowe.

Wykształcenie zawodowe można uzyskać w instytucjach kształcenia zawodowego stopnia podstawowego. Szkoły te zapewniają przygotowanie pracowników wykwalifikowanych w zakresie odpowiadającym podstawowym kierunkom kształcenia.

W rzeczywistości nabór na poziomie szkolnictwa zawodowego dotyczy uczniów, którzy zwykle gorzej radzą sobie w nauce. Jednostki takie wybierają kształcenie w szkole zawodowej, aby zyskać możliwość pracy jako robotnicy wykwalifikowani.

Równocześnie trzeba zauważyć, że instytucje kształcenia zawodowego są w różnorodny sposób powiązane z typem szkól średnich prowadzących do poziomu wyższego. Instytucje takie dostarczają możliwości dokształcania i uzupełniania kwalifikacji prowadzących do szkolnictwa pomaturalnego bądź nawet na poziom szkolnictwa wyższe. Kursy tego typu mogą trwać od roku do nawet 4 lat.

1.2.4. Szkolnictwo wyższe.

              Uczeń w wieku ok. 17 lat, po zdaniu matury, ma możliwość dokonania wyboru: albo chce kontynuować naukę, albo chce iść od razu do pracy.

      ...