SOCJOTERAPIA Praca zbiorowa pod redakcj� Katarzyny Sawickiej CENTRUM METODYCZNE POMOCY PSYCHOLOCICZNO-PEDAGOGICZNEJ MINISTERSTWA RDUKACJI NARODOWEJ WARSZAWA 1999 Recenzenci: dr Wanda Kaczy�ska mgr �ucja Sokorska-Maj Projekt ok�adki: Katarzyna Potka�ska ISBN 83-86954264 � Copyright by Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1998. Adres wydawcy: 00-644 Warszawa, ul. Polna 46 A tel/fax (0-22) 825 83 15 e-mail: wydawnictwa@cmppp.edu.pl http://www.cmppp.edu.pl Wsp�wydawca dodruku: Wydawnictwo Seventh Sea, Warszawa i Spis tre�ci Wst�p .................................................... 7 I. SOCJOTERAPIA � PROCES I METODA Katarzyna Sawicka � Socjoterapia jako forma pomocy psychologiczno- -pedagogicznej.......................................... 9 Wok� poj�cia socjoterapii ................................. 9 Istota socjoterapii........................................ 11 f Struktura zaj�� socjoterapeutycznych .......................... 20 Metody pracy z grup�..................................... 22 Dynamika grupy socjoterapeutycznej .......................... 26 H. SOCJOTERAPIA DZIECI W M�ODSZYM WIEKU SZKOLNYM Gra�yna Chwesiuk � Program socjoterapeutyczny dla uczni�w klasy i pierwszej z trudno�ciami adaptacyjnymi ........................ 29 Za�o�enia pracy socjoterapeutycznej........................... 29 Charakterystyka grupy terapeutycznej.......................... 32 Cele i tre�ci programu .................................... 34 Scenariusze zaj�� socjoterapeutycznych......................... 36 Pr�ba oceny efekt�w pracy z grup� ........................... 43 Uwagi ko�cowe......................................... 45 Ma�gorzata Cie�licka � Zaj�cia socjoterapeutyczne jako pomoc w korygowaniu obrazu w�asnej osoby dzieci nie�mia�ych ................. 47 Problematyka obrazu w�asnej osoby........................... 47 Nie�mia�o�� jako zjawisko psychologiczne . . . . �.................. 52 Socjoterapia dzieci nie�mia�ych .............................. 57 Scenariusze zaj�� socjoterapeutycznych......................... 58 Uwagi o przebiegu realizacji scenariusza........................ 68 Podsumowanie.......................................... 70 ni. PROGRAMY SOCJOTERAPEUTYCZNE WOKӣ PROBLEMU Gabriela Sawicka-Kalinowska, Teresa Worobiej � Program interwencyjny dla klasy szkolnej ................................... 72 Diagnoza grupy......................................... 74 Scenariusz zaj�� diagnostycznych............................. 75 Realizacja zaj�� diagnostycznych............................. 78 Wnioski z zaj�� diagnostycznych............................. 81 Za�o�enia teoretyczne programu interwencyjnego.................. 81 Program interwencji korekcyjnej ............................. 85 Realizacja programu...................................... 86 Wnioski ko�cowe........................................ 96 Scenariusze zaj��........................................ 98 Agnieszka Czerwi�ska � �Mo�na inaczej" � program socjoterapeutycz-ny z elementami zabawy, przygody, turystyki i survivalu dla dzieci z przejawami nadpobudliwo�ci psychoruchowej.................. 107 Charakterystyka dziecka nadpobudliwego ...................... 107 Definicja survivalu...................................... 109 Miejsce turystyki z elementami survivalu w socjoterapii dziecka nadpobudliwego ........................................ 111 Og�lne uwagi o celach i konstrukcji programu .................. 112 Realizacja programu..................................... 116 Wnioski z realizacji programu.............................. 126 Podsumowanie......................................... 127 Yioletta Po�udniak � Poczucie w�asnej warto�ci � program socjotera- peutyczny dla m�odzie�y ze szk� �rednich ..................... 129 Poczucie w�asnej warto�ci w literaturze przedmiotu ............... 129 Og�lna charakterystyka programu socjoterapeutycznego............ 132 Realizacja programu..................................... 133 Scenariusze wybranych zaj�� socjoterapeutycznych ............... 134 Pr�ba oceny efektywno�ci zaj��............................. 141 Wnioski ............................................. 145 Teresa Schlack � �Ma�olat" � program interwencyjno-edukacyjno-profi- laktyczny dotycz�cy nieletnich os�b nadu�ywaj�cych alkoholu ....... 147 Spo�eczno-kulturowy i psychologiczny kontekst picia alkoholu przez dzieci i m�odzie�..................................... 148 Korzy�ci i straty zwi�zane z piciem alkoholu przez m�odzie� ........ 151 Rozpowszechnienie, intensywno�� i skutki picia alkoholu przez m�odzie� 152 Konstrukcja programu �Ma�olat" ............................ 154 Opis dzia�a� skierowanych do doros�ych....................... 156 Przebieg strategii post�powania z osobami ma�oletnimi............. 156 Scenariusze zaj�� edukacyjno-korekcyjnych z m�odzie��............ 158 Za��czniki do scenariuszy zaj��............................. 166 Pierwsza pr�ba realizacji programu .......................... 181 Druga pr�ba realizacji programu ............................ 183 Podsumowanie......................................... 187 IV. SOCJOTERAPIA W CA�ODOBOWYCH PLAC�WKACH WYCHOWA W-CZO-RESOCJALIZACYJNYCH El�bieta Potempska � "Nasza grupa" � program terapeutyczny....... 191 Specyfika funkcjonowania dzieci i m�odzie�y w plac�wkach opieki ca�odobowej ............................................ 192 Warunki �ycia wychowank�w plac�wek opieki ca�odobowej � realizacja potrzeb............................................ 193 � t Og�lna charakterystyka funkcjonowania psychospo�ecznego dzieci z plac�wek opieki ca�odobowej w por�wnaniu z populacj� �szkoln�" .... 197 Og�lne uwagi o celach i konstrukcji programu �Nasza grupa"........ 198 Wskaz�wki metodyczne dotycz�ce konstruowania i prowadzenia zaj�� . . 200 Scenariusze zaj��....................................... 202 Podsumowanie......................................... 212 Bo�ena Dzwonkowska, S�awomir K�pka � Program zaj�� socjoterapeu-tycznych dla m�odzie�y z zak�adu poprawczego o wzmo�onym nadzorze pedagogicznym ........................................ 213 Specyfika funkcjonowania m�odzie�y w zak�adzie poprawczym....... 213 Og�lne uwagi o celach i konstrukcji programu .................. 217 Uwagi o realizacji programu ............................... 223 Uwagi metodyczne...................................... 230 Scenariusze zaj��....................................... 233 V. NIETYPOWE ZASTOSOWANIE SOCJOTERAPII Wanda Chilccka � Socjoterapia w rehabilitacji m�odych pacjent�w szpitala psychiatrycznego .................................... 238 Charakterystyka i diagnoza grupy............................ 239 Cele pracy z grup�...................................... 241 Scenariusze zaj�� grupowych............................... 245 Przebieg zaj�� grupowych................................. 246 Uwagi na temat prowadzenia zaj�� grupowych zaprojektowanych z my�l� o m�odych pacjentach psychiatrycznych ................... 252 Urszula Wojciechowska � Uczenie konstruktywnych form radzenia sobie z napi�ciem i negatywnymi uczuciami u m�odocianych wi�ni�w �ledczych 255 Specyfika funkcjonowania m�odocianych w warunkach izolacji wi�ziennej 255 Charakterystyka grupy oraz za�o�e�, cel�w i struktury programu socjote- rapeutycznego....................................... 259 Realizacja zaj�� socjoterapeutycznych. Wskaz�wki metodyczne....... 261 Scenariusze zaj�� socjoterapeutycznych ....................... 266 Ankieta do oceny zaj�� socjoterapeutycznych przez uczestnik�w ..... 290 Miros�awa Kisiel � Socjoterapia jako zako�czenie procesu terapii os�b wsp�uzale�nionych ..................................... 292 Dob�r grupy i jej charakterystyka ........................... 294 Cele grupy ........................................... 295 Metody i formy pracy.................................... 295 Przebieg pracy grupy .................................... 296 Scenariusze zaj��....................................... 296 Przebieg zaj�� ......................................... 312 Funkcja zabawy w socjoterapii grupy kobiet.................... 318 Podsumowanie � ocena efekt�w zaj��........................ 321 Bibliografia............................................... 323 Wst�p Poj�cie socjoterapii coraz cz�ciej pojawia si� w naszej praktyce wychowawczej, zw�aszcza w pracy z dzie�mi i m�odzie�� z zachowaniami problemowymi. Popularno�� tej metody wynika mi�dzy innymi st�d, i� zape�nia ona luk� w sposobach udzielania pomocy psychologicznej dzieciom i m�odzie�y z objawami nieprzystosowania spo�ecznego, dzieciom wychowuj�cym si� w rodzinach problemowych czy dzieciom zachowuj�cym si� k�opotliwie. Dotychczas pozostawa�y one poza wszelkimi formami pomocy; zazwyczaj nauczyciele i rodzice musieli sobie radzi� sami dop�ty, dop�ki ich dzieci nie znalaz�y si� na drodze wykolejenia przest�pczego i obyczajowego. W�wczas najcz�ciej interweniowa� w trybie karnym lub opieku�czym s�d, kt�ry by� w stanie reagowa� tylko w ramach dost�pnych mu �rodk�w. Idea socjoterapii rozprzestrzeni�a si� dzi�ki dzia�alno�ci O�rodka Rozwoju Umiej�tno�ci Wychowawczych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego i dzi�ki aktywno�ci Specjalistycznej Poradni Profilaktyczno-Terapeutycznej dla Dzieci i M�odzie�y ze �rodowisk Zagro�onych Alkoholizmem OPTA. Pocz�tkowo stosowano j� w pracy z dzie�mi wywodz�cymi si� z rodzin z problemem alkoholowym, obecnie coraz cz�ciej socj...
saturn3231