Piłsudski Józef - Moje pierwsze boje.pdf - Piłsudski Józef - Gniewomir_Reytan

Józef Piłsudski

Moje pierwsze boje

Przedmowa

Latem 1917 r. zostałem aresztowany w Warszawie przez władze

okupacyjne niemieckie i wywieziony w głąb Niemiec. Przez pe-

wien czas przewożono mnie z więzienia do więzienia, nieraz trzy-

mając w najgorszych warunkach, by wreszcie, po kilku tygod-

niach, osadzić w twierdzy magdeburskiej, gdzie po roku i kilku

miesiącach doczekałem się powstania Państwa Polskiego. W Mag-

deburgu, ku wielkiemu memu zdziwieniu, wywyższono mnie nagle

do wysokiej rangi generała i trzymano, że tak powiem, z odpo-

wiednim dla takiej szarży szacunkiem. Miejscem mego pobytu by-

ła cytadela dawnej, starej fortecy magdeburskiej, a właściwie je-

den z jej zakątków — zabudowanie, które, jak się o tym mogłem

przekonać z tablic zawierających przepisy zachowania się w ce-

lach, nosiło zabawną nazwę: „ S o m m e r o f f i z i e r s a r r e s t s t u -

be". Miało to najoczywiściej oznaczać, że w tym zabudowaniu

odsiadywali swoją karę aresztu za te czy inne przewinienia ofice-

rowie garnizonu magdeburskiego, lecz zarazem nazwa ta wskazy-

wała, że zabudowanie to nie jest przeznaczone dla takiego użytku

w zimie. Przetrzymano mnie tam wprawdzie przez cały czas zimy

z 1917 na 1918, lecz nie mam zresztą z tego powodu do Niemców

specjalnych pretensji. Bywało i zimno, lecz nie mogę powiedzieć,

aby się nie starano, nieraz i bardzo gorliwie, o usunięcie tych

braków. Przypuszczam, że wybrano dla mnie to miejsce dlatego,

że w nim najłatwiej można było wykonać surowe nakazy z góry:

zupełnego izolowania mnie od całego świata. Mieszkałem zresztą

wcale wygodnie. Do rozporządzenia miałem na pierwszym piętrze

trzy cele: pokój sypialny, coś w rodzaju pokoju, w którym mo-

głem kogoś przyjąć, a co w mojej sytuacji mogło mnie tylko do

śmiechu pobudzać, i trzeci — pokój jadalny. Wszystkie trzy cele,

dzień cały otwarte, wychodziły na ogródek, w którym było kilka

drzew owocowych i trochę niewielkich krzewów czy roślin. Za

ogródkiem był wielki wał ziemny dawnej fortecy, porosły mura-

wą, wyższy znacznie od domu. Na dole, w parterowych celach,

mieszkali podoficerowie przeznaczeni do pilnowania mnie i ordy-

nansi, których systematycznie co pewien czas mi zmieniano.

W ogrodzie stał żołnierz uzbrojony jako stała warta. Cały ogród

był oddzielony od reszty świata, czyli od ogromnego podwórza

cytadeli, wysokim, szczelnym parkanem zbitym z desek. Do świa-

ta zewnętrznego prowadziła furtka, za którą stał inny posterunek,

wydzielony z fortecznego odwachu.

Jakby dla pocieszenia mnie i uhonorowania, powiedziano mi

od razu, że w tym właśnie gmachu przeleżał i przesiedział przez

dłuższy czas generał belgijski, dowódca twierdzy Liege, ranny

przy jej obronie.

Na razie wolno mi było spacerować w ogrodzie przez trzy

godziny dziennie, potem przestano mnie w tym krępować i mia-

łem prawie cały dzień do zmierzchu otwarte drzwi z górnego

piętra do ogrodu. W tych warunkach przesiedziałem rok cały zu-

pełnie samotnie i dopiero w połowie sierpnia 1918 r. przybył jako

towarzysz niedoli więziennej gen. Sosnkowski, z którym pozosta-

łem aż do zwolnienia minie w listopadzie 1918 r.

Do życia więziennego, jak mi się zdaje, byłem urodzony. Bar-

dzo łatwo znoszę samotność, nie odczuwając, jak inni, całego jej

ciężaru i umiejąc łagodzić pracą myślową najcięższą stronę życia

więziennego — tęsknotę. Nie ma bowiem wątpliwości, że każdego

więźnia przytłaczać musi tęsknota do wolności, do swobody ru-

chów, do takiego stanu, gdzie nie ma tylu zakazów, ograniczeń,

skazujących człowieka na monotonność długiego szeregu dni, spę-

dzanych zawsze jednakowo, zawsze w tych samych warunkach.

Dla ludzi tak skrupulatnie izolowanych, jak ja byłem odcięty od

świata w Magdeburgu, życie staje się ciężarem prawie nie do znie-

sienia. Dla mnie musiało to być tym cięższym, że wyrwany zo-

stałem z życia tak pełnego zmian i tak bogatego co dzień w inne

wrażenia. Żyłem życiem wojennym, w którym nerwy ludzkie

przyzwyczajają się do wiecznego ruchu, do codziennej, a koniecz-

nej zmiany zajęcia, do koniecznej, a codziennej, przemiany same-

go siebie w coraz to nowy instrument walki, który pracuje coraz

to innym wysiłkiem woli, nerwów, umysłu czy serca. Cisza więc

więzienna i niezwykła, bo niemiecka, monotonia dni była dosko-

nałym gruntem dla żrącej nieraz tęsknoty do barwnej i pełnej

ruchu wstęgi życia wojennego. Zupełna izolacja przy tym nie

dozwoliła mi nawet wiedzieć, co się stało lub co się dzieje z kole-

gami i przyjaciółmi, z którymi się zbratało w ciężkiej i twardej,

lecz tak niezwykle uroczej i tak bratersko przeżytej pracy wo-

jennej, odbytej w mojej Pierwszej Brygadzie legionowej. Nieraz

też w długich, samotnych przechadzkach po ogródku wyrastały mi,

jak żywe kwiaty, wspomnienia o niedawnych przeżyciach. Cisnę-

ły i łudziły one jak fantomy oaz na pustyni, gdy podsuwały mi

pod oczy miłe twarze przyjaciół, gdym w uszach słyszał nieledwie

ich śmiechy obok huku armat i grzechotu karabinów grających

swą muzykę wojenną.

Dla zżarcia trawiącej mnie tęsknoty zmuszałem siebie do ana-

lizy swego postępowania jako dowódcy. Bawiłem się w krytykę

czy to siebie, czy to swych podwładnych, by oczy przestały wi-

dzieć, uszy słyszeć, serce bić mocniej, by móc te prawie zmysłowe

wrażenia zamknąć w rozmyślania analityczne. Długo, długo praco-

wałem myślą jedynie. Wtedy zacząłem odczuwać, jak nieraz w po-

przednich już moich więziennych przeżyciach, że zaczynam żyć

jakimś nierealnym życiem, jakąś pracą głowy jedynie, tak że

zamierać zaczyna normalna praca organizmu. Zdecydowałem się

zerwać z tym i, zrobiwszy dla próby gimnastykę woli przez za-

niechanie na dwa tygodnie palenia, przyszedłem do przekonania,

że najprostszym sposobem pozbycia się ciężaru tęsknoty jest pró-

ba rzucenia wspomnień na papier. Mieć pióro w ręku i jego me-

chaniczną pracą związać siebie ściślej z życiem, chociaż tak ubo-

gim we wrażenia, lecz jednakże realnym!

I wtedy przyszły mi na myśl moje niegdyś, z czasów przed-

wojennych, dziesięcioletnie studia nad zjawiskiem wojny w świe-

cie. Dziesięć lat wżerałem się w istotę pracy dowodzenia, w ży-

wiole — jak mówi Clausewitz — niebezpieczeństwa, w żywiole

niepewności, w żywiole wreszcie — jak ja określam — wiecznych

sprzeczności nie do rozwikłania, rozcinanych jak gordyjski węzeł

mieczem decyzji, mieczem rozkazu. Pamiętam, gdym szedł na woj-

nę w sierpniu 1914 r., postanowiłem sobie bacznie obserwować

zjawiska wojny, bacznie analizować samego siebie, by sobie same-

mu rozwiązać mnóstwo wątpliwości, odpowiedzieć na mnóstwo

pytań pozostałych w duszy i w głowie z okresu studiów nad

książkami. Teraz, w Magdeburgu, zdecydowałem się spróbować,

czy pójdzie mi łatwo ziszczenie dawnych marzeń, bym mógł szcze-

rze i spokojnie zilustrować sobą samym prawdę o istocie dowo-

dzenia, prawdę o duszy dowódcy, uginającej się pod ciężarem nie-

bezpieczeństw, niepewności i sprzeczności. Walczy z nimi, bo są

one żywiołem wojny, każdy żołnierz. Dowódca niesie prócz tego

ciężar odpowiedzialności za swych podwładnych, a na policzku

swoim czuć musi piekący wstyd upokorzenia, gdy mu praca do-

wodzenia się nie uda, a za niepowodzenie krwią płacą inni.

„Śmieszne ongiś marzenia — mówiłem sobie — możesz teraz

w więzieniu urzeczywistnić, gdy przezwyciężysz lenistwo do pió-

ra".

Taką była geneza leżących przed czytelnikiem wspomnień mo-

ich z pracy dowodzenia w r. 1914. Zdecydowałem wtedy od razu,

że wybiorę dla opisu trzy najciężej przeze mnie przeżyte prace

w I Brygadzie. Momenty, w których ja, szafujący niezwykle

ostrożnie krwią podwładnych, unikający nieraz rozmyślnie pracy

dla sławy, by nie płacić za nią za drogo, umiałem, czy musia-

łem, zaryzykować całym nieledwie przeze mnie dowodzonym od-

działem, stawiając na kartę i siebie jako dowódcę. Najcięższe mo-

je prace dowodzenia: Ulina Mała, Marcinkowice i Kostiuchnówka.

Zdołałem skończyć tylko Ulinę Małą i Marcinkowice. Byłem tak

zmęczony i przeżyciem, i pracą, w której bezwiednie obok proste-

go opisu oddawałem tęsknotę do wszystkiego, co jest Polską: do

drogi błotnistej, do wsi zapadłej, do ludzi, krajobrazu i drogich

mi kolegów, że zdecydowałem nie próbować na razie najcięższych

wspomnień o najcięższej bitwie, o bitwie wśród borów i błot Po-

lesia wołyńskiego. Lecz pióro się rozpędziło. Wspomnienia swa-

wolne pobiegły w inną, milszą nieco stronę, w stronę przeżyć

pierwszych prawie wrażeń wojny, pierwszych, jeszcze nieśmiałych

wobec siebie samego prób dowodzenia, gdy rozmach szeroki myśli

zwalczany był usilnie przez nieśmiałość i niepewność siebie. Tam

bitwy niekrwawe z kawalerią rosyjską dawały pierwsze wrażenia

muzyki bojowej, pierwsze wrażenia wczucia się w żywy teren,

obok pierwszych prób śmiałego manewru z grą trzema rodzimymi

rzekami: Wisłą, Nidą i Dunajcem. Wobec tego zacząłem opisy-

wać swoje tańce obok tych rzek we wrześniu 1914 pod tytułem

Nowy Korczyn — Opatowiec.

Piłsudski Józef - Moje pierwsze boje.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: