Kultura pomorska a kultura jastorfska i celtycka na podstawie artykułów: „Kultura pomorska a kultura lateńska” Z. Woźniaka, „Problemy przynależności kulturowej materiałów o charakterze jastorfskim...” M. Grygiel, „Kultura pomorska a kultura oksywska” R. Wołągiewicza.
W stosunku do kultury pomorskiej (podobnie zresztą jak do wszystkich kultur Środkowej Europy, trwającymi w 2 poł I tys. p.n.e.), kultura lateńska stanowi system odniesienia.
Po pierwsze dotyczy to chronologii. Powiązanie z systematyka chronologii względnej kult. lateńskiej pozwala bowiem równocześnie na korelacje z systemami chronologii innych grup kulturowych, a także umożliwia ustalenie przybliżonych dat chronologii absolutnej.
Po drugie istotnym aspektem analizy jest stosunek kultury pomorskiej (leżącej na północ od osadnictwa celtyckiego) do rozpowszechnionych na obszarach celtyckich wzorców kulturowych, mody oraz elementów postępu technicznego i cywilizacyjnego.
Po trzecie nawiązania celtyckie, lecz nie tylko celtyckie, dostarczają nam pewnej perspektywy historycznej. Od schyłku VIw. p.n.e. dysponujemy informacjami pochodzącymi ze źródeł pisanych o ważnych wydarzeniach dotyczących Celtów i niektórych innych ludów.
Powszechnie przyjmowano tezę, że ludność kultury pomorskiej nie adaptowała impulsów kulturowych ze świata celtyckiego. Choć generalnie jest to pogląd słuszny, to jednak widoczne jest tu pewne uproszczenie.
Na ziemiach celtyckich upowszechnił się zwyczaj noszenia zapinek i stopniowe wyparcie przez nie ze stroju szpil.
znane z kultury łużyckiej i pomorskiej), liczne występowanie w Polsce zapinek z ozdobna nóżką jest przejawem kontaktów ze środowiskiem kultury zachodniohalsztackiej, będącej archeologiczną pozostałością po Celtach i przyswojenie sobie pewnych elementów charakteryzującej to środowisko mody.
Zapinki kowalowickie są typowe dla zachodniej strefy kultury pomorskie i głów. pd. Kultury jastorfskiej. Odnosi się je w zasadzie do LTA, choć uformowanie tarczki na nóżce i zdobienie kabłąka niektórych okazów znajduje odpowiedniki wśród zapinek munsingerskich kultury lateńskiej z fazy LTB1.
Występują również przejęte z kultury lateńskiej zapinki z zoomorficzna nóżką.
Fibule typu Piekary Wielkie – stanowią lokalną odmianę zapinek kowalowickich, wyróżniającą się szerszym ażurowym kabłąkiem. Były zapewne produkowane w warsztacie działającym na obszarze Zielonej Góry. Ich kabłąk nawiązuje do ulubionej w kręgu wczesnej sztuki celtyckiej techniki zdobienia ażurem. warsztat rzemieślniczy produkujący zapinki przyswoił sobie kanony sztuki wczesnoceltyckiej.
Wg Z. Woźniaka wytwórczość zapinek w pd. – zach. Części kultury pomorskiej, najpewniej rozpoczęta wcześniej ( w kulturze łużyckiej ) była rozwijana w łączności z produkcją kultury zachodniohalsztackiej, a później lateńskiej i jastorfskiej.
Zasadnicza zmiana nastąpiła w LTB1, czyli w momencie zaprzestania wytwórczości zapinek kowalowickich, co oznaczało kres w obrębie kultury pomorskiej warsztatów produkujących zapinki. Nieliczne importowane fibule z kultury lateńskiej z fazy LTB (duchcowskie) występują wył. w jej wsch. strefie. Zapinki typu LTB są dość licznie znane z obszarów kultury jastorfskiej ( Marszewo, Bolesławiec). (Z. Woźniak)
Równoczesne zachamowanie importów kultury lateńskiej i jastorfskiej na tereny zachodniej częsci kultury pomorsko-kloszowej wydaje się przemawiać za tezą o wyludnieniu tych obszarów lub znacznym rozrzedzeniu sieci osadniczej. Zjawisko to najprawdopodobniej ma miejsce w okresie odpowiadającym w przybliżeniu fazie LTB2, a być może jego początki sięgają jeszcze fazy LTB1.
Groby łączone kiedyś z kult. przeworską, dziś jednak wiąże się je z obiektami użytkowanymi przez ludność pomorsko – kloszową (znaleziska o charakterze jastorfskim)
Zarebowo LT C1b – ( grób nr 35)ceramika znajduje analogie w materiałach z Brześcia Kujawskiego. Interesujący jest również rodzaj obrządku pogrzebowego. Przepalone szczątki zmarłego złożono w popielnicy nakrytej misa, co nawiązuje do zwyczajów pogrzebowych, spotykanych w tym okresie na cmentarzyskach kultury jastorfskiej. Prawdopodobnie groby te wyznaczają końcowy etap użytkowania nekropolii.
Stare Koczargi LT C1b lub LTC1/LTC2 ( obiekt nr 3) – Specyficzny obrządek pogrzebowy: obecnośc w pochówku jamowym pokawałkowanych i wtórnie przepalonych w ogniu stosu fragmentów ceramiki wyraźnie nawiązuje do znanych w tym okresie ciałopalnych cmentarzysk kultury lateńskiej typu Ponetovice okr. Brno – Wenkov. Zapinka odkryta w omawianym zespole jest prawdopodobnie importem ze środowiska kult. lateńskiej, natomiast brzytwa półksięzycowata nawiązuje do form spotykanych dośc często w grobach kultury jastorfskiej. naczynie odkryte w omawianym zespole ma dobre analogie w materiałach jastorfskich z Brześcia Kujawskiego.
Większość materiałów uznawanych dotąd za reprezentatywne dla najstarszej fazy kultury przeworskiej , związanej jeszcze ze schyłkiem fazy LTC1, należy łączyć z grupą stanowisk o charakterze jastorfskim. Początki kultury przeworskiej można więc synchronizować z momentem założenia cmentarzysk Warszawa – Wilanów – Piotrków Kujawski, czyli najwcześniej z fazą LT C2.
Dla najstarszych stanowisk osadowych o charakterze jastorfskim z terenów ziem polskich, datowanych na fazę LTB2 oraz LTC1, zostało zaproponowane określenie materiały typu Brześć Kujawski, od systematycznie badanego stanowiska, które dostarczyło największej ilości znalezisk z tego przedziału czasowego. ( M. Grygiel)
Okres przedrzymski
Póżna faza kultury pomorskiej w całości mieści się w ramach starszego okresu przedrzymskiego, a wiec umownego stylu HD3, który bez dyskusji można zsynchronizować z wczesnym Latenem, gdyż zawiera autonomicznie występujące elementy zw. Przez Z. Woźniaka stylu starolateńskiego, czyli LA i wczesnolateńskiego LB. Fazę tę w kategoriach interregionalnych można by okreslic mianem HD3/LA-B podkreślając żywotność posthalsztackiego stylu w kulturze rodzimej i autonomiczną obecność w niej elementów wczesnego latenu. Faza ta synchronizuje się też (zapinki kowalowickie, klamry do pasa) z fazą Ic Jastorfu, odpowiadająca Latenowi B. Jest natomiast kwestią dyskusyjna czy owa postkalsztacka późna faza kultury pomorskiej synchrozizuje się jeszcze z wczesnym odcinkiem środkowego Latenu, a mianowicie z Latenem C1 oraz z odpowiadająca mu fazą IIa Jastorfu.
Brak zabytków żelaznych lateńskich i jastorfskich na Pomorzu, natomiast występują one w Wielkopolsce i na Śląsku.
Specyfiką Pomorza sa klamry do pasa i zapinkiwywodzące się z kręgu jastorfskiego rozumianego jako strefa przenikania form ściśle jastorfskich , bornholmskich i gotlandzkich, kręgu wykazującego w pocz. młodszego okresu przedrzymskiego pewną niezależność od kultury lateńskiej i swoistą symbiozę tradycji pohalsztackich i wpływów lateńskich.
Trzy fazy okresu przedrzymskiego na Pomorzu:
Faza młodsza (A3); zapinki M-O; synchr. się z LD2
Faza środkowa (A2) zapinki D/E,F,G/H,K,I,J; synchr. się z LD1
Faza starsza (A1) zapinki A-B; synchr. się LC2 i częściowo z LC1
Pojawienie się zapinek typu jastorfskiego na Pomorzu nastąpiło w ciągu fazy A1 ( fibule konstr. środkowolateńskiej z parą kulek i pochodne fibule zdobione emalią) (R. Wołągiewicz)
umkc