Stany (statusy) tożsamości
wg Jamesa Marcii (1987)

Statusy ocenia się za pomocą 2 wymiarów:

n                    podejmowania poszukiwań, stawiania pytań (P);

n                    zaangażowania, podejmowania ról (Z).

OCENA STATUSU

KRYZYS

n                    Poszukiwanie wiąże się z kryzysem, czyli z momentem w okresie dorastania, w którym stare wartości i decyzje podlegają ponownemu rozważeniu.

ZAANGAŻOWANIE

n                    Stopień osobistych inwestycji, jakie jednostka czyni na rzecz swoich wyborów.

Stadium rozpadu (rozproszenia) tożsamości

n                    nie ma zaangażowania w żadną ideologię;

n                    nie przechodzi się kryzysu;

n                    może to być albo wczesny etap rozwoju (przed kryzysem) albo niepowodzenie w przejęciu zobowiązań po kryzysie;

n                    nie podjęto poszukiwań i nie ma zaangażowania.

Stadium moratorium (tożsamościowego moratorium)

n                    rozważane są różne możliwości,

n                    decyzja jest jednak odkładana,

n                    każda kultura wypracowuje inny wzór moratorium,

n                    to przygotowanie do podjęcia zadań dorosłości, do wzięcia życie w swoje ręce.

Stadium osiągniętej tożsamości

n                    jednostka przeszła kryzys i zaangażowała się w realizację dobrze zdefiniowanego zadania lub podjęła określone role;

n                    Konieczne było moratorium.

Stadium tożsamości tymczasowej (zamknięcie)

n                    jednostka nie podjęła własnych poszukiwań i pozostaje przywiązana do wartości wywodzących się z okresu dzieciństwa;

n                    doszło do przejęcia tożsamości, z pominięciem kryzysu, wyznaczonej przez kulturę lub rodziców;

n                    wybiera się coś, co jest z jakichś względów wygodne.

NIEBEZPIECZEŃSTWA

n                    Zamęt tożsamościowy (brak ufności) – odwlekanie.

n                    Tożsamość negatywna – lepiej być potępionym niż nikim.

PODOKRESY

n                    Wczesna adolescencja – wiek dorastania (od 11/12 do 15,0/16,0 r.ż.)

n                    Późna adolescencja – wiek młodzieńczy (od 16/17 do 20/23 r.ż.)

n                    Sensowne wydaje się potraktowanie tego etapu jako okresu między dzieciństwem a dorosłością. Jako okresu przejściowego, w którym dziecko pod względem fizycznym, umysłowym i emocjonalnym zmienia się w dorosłego człowieka.

RYTUAŁY
 

n                   Wypchnięcie dziecka z rodziny.

n                   Tabu nagości.

n                   Rytuały inicjacyjne.

n                   Rozwiązania prawne.

Za centralne zjawisko tego okresu uważa się POKWITANIE /skok pokwitaniowy/

Zachodzą bardzo złożone zmiany hormonalne

n                    Podwzgórze przekazuje sygnały przysadce, która zaczyna wydzielać zwiększone ilości hormonów gonadotropowych.

n                    Te z kolei stymulują rozwój gruczołów jąder i jajników,

n                    które zaczynają wydzielać więcej hormonów – testosteronu u chłopców (poziom wzrasta 20 -18 razy) i u dziewcząt pewnej formy estrogenu, zwanej estradiolem (wzrasta 8 - 6 razy). 

Skok pokwitaniowy

n                    U chłopców między 12 a 15 r. ż. przyrost około 20 cm i 20 kg.

n                    U dziewcząt między 10 a 12 r.ż. , mniej silny przyrost.

n                    Szybsze dojrzewanie dziewcząt (średnio – 12;6 do 13;6 r. ż., u 95% wszystkich dziewcząt pomiędzy 11 a 15 r.ż.).

n                    Pogorszenie koordynacji.

n                    Kształtują się cechy płciowe. 

n                    Konsekwencje nieterminowego rozwoju płciowego. Kompleks Diany 

FAZY POKWITANIA U DZIEWCZĄT

n                    Faza przedpokwitaniowa (do 12 r.ż.): rozwój piersi, początek rozwoju owłosienia łonowego, zmiany proporcji ciała, sylwetka podlotka;

n                    Faza pokwitania właściwa (do 14 r.ż.): dalszy rozwój piersi, rozwój owłosienia łonowego i pachowego, wystąpienie miesiączki (może być nieregularna), sylwetka staje się kobieca, trądzik;

n                    Faza młodzieńcza (do 16 r.ż.): dalszy rozwój piersi, owłosienie łonowe przybiera kształt trójkąta, wygląd typowo kobiecy, regularna miesiączka, subtelnienie rysów twarzy.

FAZY POKWITANIA U CHŁOPCÓW

n                    Faza przedpokwitaniowa (do 13 r.ż.): powiększenie jąder,  początek rozwoju owłosienia łonowego, zmiany proporcji ciała, sylwetka wyrostka;

n                    Faza pokwitania właściwa (do 15 r.ż.): dalszy rozwój narządów płciowych, rozwój owłosienia łonowego i pachowego, mutacja, zmiany rysów twarzy, trądzik;

n                    Faza młodzieńcza (do 17 r.ż.): dalszy rozwój narządów płciowych, głos męski, owłosienie łonowe przybiera kształt rombu, jabłko Adama, początki owłosienia na twarzy.

MITY i PRAWDA

n                    Nieśmiałość, lęk społeczny

n                    Poczucie samotności

n                    Uczucia wyższe

n                    Przekora młodzieńcza

n                    Dążenie do przygody. PRAGNIENIE WIELKICH CZYNÓW

n                    Kształtowanie własnego charakteru

n                    Kryzys autorytetu rodziców 

MITY i PRAWDA

n                    Rośnie rola młodzieżowych grup odniesienia

n                    Rozwój światopoglądu (faza poszukiwania wzorca idealnego, faza koncepcji doskonałej rzeczywistości, faza realizmu)

n                    NIHILIZM

n                    CYNIZM

n                    WYBUCH RELIGIJNOŚCI   

ŚCIEŻKA DO UZALEŻNIEŃ

n                    motywy ucieczkowe

n                    i motywy poszukiwania

BUNT MŁODZIEŃCZY

n                    Bunt egoistyczny

n                    Bunt altruistyczny

n                    Bunt wewnętrzny

n                    Bunt zewnętrzny

n                    Bunt destrukcyjny

n                    Bunt twórczy

10 ZASAD wg IRENY OBUCHOWSKIEJ

n                    Zasada akceptacji

n                    Zasada wiarygodności

n                    Zasada poszanowania intymności

n                    Zasada równych zobowiązań

n                    Zasada stabilności

n                    Zasada próśb

n                    Zasada konsekwencji

n                    Zasada otwartości na informację

n                    Zasada humoru.

n                    Zasada współdecydowania

Przygotowano na podstawie:

Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Wyd. Zysk i S-ka

Brzezińska, A. (2002). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Scholar.

Brzezińska, A. (red.) (2005). Psychologiczne portrety człowieka. Gdańsk: Gdańskie Wyd. Psychologiczne.

Harwas-Napierała, B., Trempała J. (red.). (2000, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Harwas-Napierała, B., Trempała J. (red.). (2002, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Rozwój funkcji psychicznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Obuchowska, I. (1983). Okres dorastania. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Przetacznik-Gierowska M.,  Tyszkowa M. (1996, 2004). Psychologia rozwoju człowieka. Zagadnienia ogólne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.