UKŁAD NERWOWY
I CENTRALNY UKŁAD NERWOWY CUN/OUN
- MÓZGOWIE - mózg, pień mózgu, móżdżek.
- RDZEŃ KRĘGOWY
MÓZGOWIE znajduje się w jamie czaszki. W skład mózgowia wchodzi mózg, rdzeń przedłużony i móżdżek. Mózgowie otoczone jest trzema oponami: twardą, pajęczą i miękką. Przestrzeń między oponą pajęczą a miękką nosi nazwę przestrzeni podpajęczynówkowej. Jest ona wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym, który powstaje w splotach naczyniówkowych układu komorowego mózgu. Jest to system przestrzeni, położonych wewnątrz mózgowia, mający połączenie z przestrzenią podpajęczynówkową. W jego skład wchodzą: komora IV, wodociąg mózgu, komora III, dwie komory boczne.
Mózgowie zbudowane jest z istoty szarej, którą tworzą ciała komórek nerwowych oraz istoty białej utworzonej przez wypustki komórek nerwowych. Istota szara tworzy korę mózgu oraz jądra podkorowe. Jądra podkorowe są to skupienia komórek nerwowych o podobnej budowie wyraźnie odgraniczone od otoczenia. Jeżeli odgraniczenie to nie jest wyraźne mówimy o ośrodku, polu lub okolicy. W istocie białej znajdują się drogi nerwowe. Droga nerwowa jest to pęczek aksonów mających wspólny początek i dążący do tego samego ośrodka. Wyróżniamy drogi wstępujące i zstępujące.
MÓZG zbudowany jest z dwóch półkul mózgowych, które oddziela od siebie szczelina podłużna mózgu. Powierzchnię półkul pokrywa warstwa istoty szarej, zwana korą mózgu. Kora tworzy na powierzchni mózgu bruzdy i zakręty. W każdej półkuli mózgu znajdują się cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Kora mózgowa
ze względu na różnice w budowie podzielona została na 52 pola (wg Brodmanna). Każde pole stanowi wyodrębnioną jednostkę nie tylko morfologiczną, lecz w przybliżeniu również funkcjonalną. Umiejscowienie określonych czynności psychicznych dotyczy głównie procesów podstawowych (ruch, różne rodzaje czucia), czynności złożone wymagają współdziałania wielu zróżnicowanych okolic mózgu. Ścisłą lokalizację czynnościową posiadają te części kory mózgowej, gdzie rozpoczynają się główne drogi ruchowe oraz te do których dochodzą drogi czuciowe.
Pola te obejmują:
1. korę ruchową w płacie ciemieniowym,
2. korę czuciową w płacie ciemieniowym, za bruzdą środkową,
3. korę wzrokową w płacie potylicznym,
4. korę słuchową w płacie skroniowym,
5. korę smakową i węchową.
RDZEŃ PRZEDŁUŻONY jest najniżej położoną częścią mózgowia. Łączy on most z rdzeniem kręgowym. Znajdują się w nim ośrodki regulujące czynność oddychania, pracę serca, ciśnienie krwi oraz jądra ruchowe nerwów czaszkowych i twór siatkowaty.
MÓŻDŻEK składa się z nieparzystej części zwanej robakiem oraz parzystych półkul mózgu. Funkcja móżdżku polega na koordynacji czynności ruchowych, reguluje on napięcie różnych grup mięśniowych, zapewniając ich właściwe współdziałanie (mięśnie antagonistyczne).Kontroluje także mięśnie działające synergistyczne, umożliwiając im wykonanie ruchów z maksymalną koordynacją, precyzją i płynnością. Móżdżek pełni również podstawową rolę w utrzymaniu równowagi ciała.
RDZEŃ KRĘGOWY znajduje się w kanale kręgowym kręgosłupa i ciągnie się od rdzenia przedłużonego do drugiego kręgu lędźwiowego. Na przekroju poprzecznym istota szara rdzenia kręgowego układa się w kształcie litery H. W części grzbietowej znajdują się rogi tylne rdzenia, w części brzusznej rogi przednie. Z rdzeniem kręgowym, za pośrednictwem korzeni brzusznych i grzbietowych, łączy się 31 par nerwów rdzeniowych.
II. OBWODOWY UKŁAD NERWOWY
- NERWY
- ZWOJE
ZWOJE to skupiska ciał komórek nerwowych.
NERWY to wiązki aksonów, otoczonych tkanką łączną.
1. Nerwy czaszkowe (12 par):
I nerw węchowy,
II nerw wzrokowy,
III nerw okoruchowy,
IV nerw bloczkowy,
V nerw trójdzielny,
VI nerw odwodzący,
VII nerw twarzowy,
VIII nerw przedsionkowo-ślimakowy,
IX nerw językowo-gardłowy,
X nerw błędny,
XI nerw dodatkowy,
XII nerw podjęzykowy.
2. Nerwy rdzeniowe ( przed połączeniem z kręgosłupem dzielą się na korzonki brzuszne i grzbietowe)
a) nerwy czuciowe - przewodzą impulsy z receptora do CUN,
b) nerwy ruchowe - przewodzą impulsy z CUN do efektora,
c) nerwy mieszane- zawierają włókna czuciowe i ruchowe.
UKŁAD RUCHOWY
Na czynności ruchowe człowieka wpływają następujące układy:
1. układ piramidowy,
2. układ pozapiramidowy,
3. móżdżek,
4. obwodowy neuron ruchowy.
UKŁAD PIRAMIDOWY - ośrodki korowe układu piramidowego znajdują się w zakręcie przedśrodkowym płata czołowego i tworzą tzw. korę ruchową ( komórki olbrzymie Betza). Poszczególnym częściom kory odpowiadają poszczególne grupy mięśniowe. Ośrodki lewej półkuli odpowiadają za ruch prawej połowy ciała, ośrodki w prawej półkuli, za ruch lewej połowy ciała. Impulsy z kory do mięśni biegną drogami piramidowymi. W skład drogi piramidowej wchodzą:
1. droga korowo - jądrowa,
2. droga korowo - rdzeniowa.
Droga korowo - jądrowa biegnie od kory ruchowej do jąder ruchowych nerwów czaszkowych ( w moście i rdzeniu przedłużonym). Każde jądro ruchowe otrzymuje impulsy z jednej i drugiej półkuli mózgu.
Poprzez części ruchowe nerwów czaszkowych impulsy ruchowe dochodzą do odpowiednich grup mięśniowych.
Droga korowo - rdzeniowa biegnie od kory ruchowej do rogów przednich rdzenia kręgowego. Drogą tą przewodzone są wszystkie impulsy decydujące o ruchach dowolnych tułowia oraz kończyn.
W obrębie pnia mózgu drogi piramidowe tworzą wyniosłość zwaną piramidą. W dolnej części rdzenia przedłużonego większość włókien nerwowych tej drogi krzyżuje się, tworząc skrzyżowanie piramid.
UKŁAD POZAPIRAMIDOWY
W skład układu pozapiramidowego wchodzą pozostałe grupy ośrodków mózgu i rdzenia kręgowego, które są zaangażowane w ruch a nie należą do układu piramidowego.
Są to: gałka blada, prążkowie (skorupa i jądro ogoniaste), jądro niskowzgórzowe, niektóre jądra wzgórza, jądro czerwienne, i istota czarna. Cechą charakterystyczną dróg łączących różne elementy układu pozapiramidowego jest to, że biegną one nie bezpośrednio z ośrodków do efektorów, lecz wieloneuralnymi szlakami z licznymi neuronami pośrednimi.
Układ pozapiramidowy modeluje ruchy dowolne, reguluje napięcie mięśni oraz postawę ciała.
MÓŻDŻEK
Poprzez szereg sieci neuronalnych działających na zasadzie sprzężeń zwrotnych, móżdżek wpływa na prawidłowy przebieg czynności ruchowych. Działa on koordynująco na ruchy dowolne, uwzględniając siłę grawitacji oraz bezwładność tułowia i kończyn. Kontroluje również napięcie mięśni działających antagonistycznie i synergistycznie. Dzięki temu ruchy uzyskują maksymalną koordynację, precyzję i płynność.
Móżdżek pełni również podstawową rolę w utrzymaniu równowagi ciała.
OBWODOWY NEURON RUCHOWY
Obwodowy neuron ruchowy stanowią komórki rogów przednich rdzenia kręgowego oraz komórki jąder ruchowych nerwów czaszkowych w pniu mózgu.
Jest to wspólna droga końcowa dla wszystkich pobudzeń ruchowych idących z CUN na obwód. Połączenie między nerwem a mięśniem nosi nazwę synapsy nerwowo-mięśniowej. W zakończeniach nerwów ruchowych znajduje się substancja chemiczna nazywana neurotransmiterem. Uwalnia się ona do przestrzeni synaptycznej i pobudza komórkę mięśniową do skurczu.
UKŁAD CZUCIA
W zależności od pochodzenia i miejsca działania czucie dzielimy na:
1. Czucie eksteroreceptywne, powierzchowne. Receptory czucia powierzchownego - eksteroreceptory, znajdują się w skórze.
2. Czucie proprioceptywne, głębokie. Proprioceptory znajdują się w mięśniach, ścięgnach, powierzchniach stawowych oraz w przedsionku i w kanałach półkolistych (narząd równowagi). Czucie głębokie dostarcza informacji o pozycji kończyn i głowy w stosunku do tułowia oraz o ruchu całego ciała w przestrzeni.
3. Czucie interoceptywne, czyli trzewne. Receptory znajdują się w trzewiach oraz ścianach naczyń krwionośnych.
4. Czucie teleceptywne jest odbierane przez narządy zmysłów, a więc przez narządy węchu, wzroku i słuchu.
Drogi łączące receptor z częściami korowymi analizatora są bardzo złożone i różne dla różnych rodzajów czucia. Podczas przebiegu ulegają one często przełączeniu na neurony pośredniczące.
Kora czuciowa zajmuje pola 3, 1 i 2. Rozmiar pól czuciowych jest proporcjonalny do jakości i precyzji z jaką odbierane są bodźce czuciowe.
Kora wzrokowa zajmuje pole 17.
Kora słuchowa pole 41 i 42.
Oprócz pól projekcyjnych i gnostycznych w mózgu znajdują się jeszcze pola kojarzeniowe (asocjacyjne).
5
llogopedia