Przełom wieków XIX i XX przynosi ogromny rozwój nauk biologicznych i psychologicznych. W sensie nauk pedagogicznych dało to początek krytyce szkoły tradycyjnej, podkreślając jej anachroniczność i przestarzałe metody opiekuńczo - wychowawcze. Odrodzenie przeżywała myśl wychowania naturalnego. Naturalizm czy też inaczej Pajdocentryzm, to ruch, któremu początki dał francuski filozof i pedagog Jan Jakub Rousseau, głosząc tezę swobodnego wychowania zgodnego z natura dziecka. Naturalizm pedagogiczny odkrywał dziecko, jego potrzeby, zainteresowania, ograniczając rolę wychowawcy do czuwania nad jego rozwojem badań nad zróżnicowaniem indywidualnym dzieci.
W Stanach Zjednoczonych na początku XX wieku pedagogika naturalistyczna przyjęła nazwę progresywizmu, którego inicjatorem był Jon Dewey. Progresywizm stał się początkiem dużego ruchu nowatorskiego zwanego NOWYM WYCHOWANIEM, a razem z nim zaczęły powstawać liczne szkoły eksperymentalne.
Ruch ten przyjął się także w Europie i dał początek licznym eksperymentom pedagogicznym. Liczne reformy nastawiane było głównie na upowszechnianie i demokratyzację oświaty - szkoła miała być aktywna, uwzględniać indywidualność ucznia, rozwijać działania i twórczość dzieci. W wyniku, czego powstawały różne odmiany szkół i nauczania, łącznie z podejmowanymi próbami zreformowania szkół tradycyjnych.
RÓŻNE ODMIANY SZKÓŁ KTYWNYCH I SZKÓŁ PRACY:
· Learning by doing - Jon Dewey
· Szkoła pracy - Georgie Kerschensteiner
· Szkoła aktywna - Adolf Ferriere
· Szkoła pracy produkcyjnej - Paweł Błoński
· Szkoła twórcza - Henryk Rowid
· Szkoła według koncepcji "planu daltońskiego" - Helen Parkhurst
· Metoda projektów - W. Kilpatrich i John A. Stevenson
· Uczenie się pod kierunkiem - Alfred L. Hall-Quest
· Metoda winnetkowska - Carleton Washburne
· Różne odmiany tzw. "nauki całościowej" lub "nauczania łącznego" - Karl Linke
· Koncepcja swobodnej szkoły ludowej według " planu jenajskiego" - Peter Petersen
· System mannheimski - Josef Anton Sickinger
PLACÓWKI OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZE: (nastawione na samorząd szkolny, dziecięcy i samowychowanie)
· Republiki dziecięce - Homer Lane
· System skautingu, harcerstwo - R. Baden - Powell
· Skrajnie autorytarny system swobodnego, samorządnego samowychowania w szkole i zakładzie - Aleksander Neill
· System wychowania kolektywnego w komunach pracy - Antoni Makarenko
· System " Pedagogiki serca" - Wasyl Suchomliński
· Wolne szkoły Waldorfskie - Rudolf Steiner
· System swobodnego wychowania w duchu tolerancji i antyfanatyzmu - Bertrand Russell
W rezultacie tego nowego ruchu, kładziono duży nacisk na wykształcenie nauczycieli i ich przygotowanie do spsychologizowanego nauczania, według pewnych zasad.
GŁÓWNE ZASADY NOWEGO WYCHOWANIA:
· Wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka
· Dziecko powinno uczyć się wtedy, gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy
· Nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dzieci
· Nauczanie powinno być zindywidualizowane
· Szkoły mają pobudzać aktywność dziecka
· Ocena prac indywidualnych i zbiorowych, oraz testy pomiaru uzdolnień, zamiast egzaminów
· Udział uczniów w planowaniu programu
· Nie przywiązywanie znaczenia do nagród i kar zewnętrznych a poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka
· Położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową
· Pobudzanie twórczej ekspresji i odpowiednie zaplecze szkolne: zabawki, książki, przybory do rysowania itp.
Lata 20, XX wieku to dalszy rozkwit badań w zakresie psychologii wychowawczej i pedagogiki, oraz placówek temu służących, jak np. Uniwersyteckie katedry Psychologiczne.
W Warszawie szczególnie przyczynili się do tego profesor W. Witwicki - autor pierwszego polskiego podręcznika akademickiego z Psychologii, oraz profesor S. Baley - twórca psychologicznej teorii wychowania, zawartej w książce pod tytułem " Psychologia wychowawcza". Po wojnie znana była także działalność takich osób, związanych z kołami naukowymi i akademickimi, jak: T. Tomaszewski, Z.Włodarski czy M. Żebrawska.
W innych placówkach naukowo - badawczych, prace prowadzili miedzy innymi W. Heinrich - w zakresie psychologii eksperymentalnej, czy S. Szuman - znawca psychologii rozwojowej i pedagogiki.
W miarę rozwoju i upływy czasu widoczne były działania także innych Uniwersytetów na polu badań nad wychowaniem, miedzy innymi: Uniwersytet Poznański - St. Błachowski, Uniwersytet Łódzki - St. Gerstmann oraz Uniwersytet Śląski i J. Pięter.
Najważniejszą koncepcją wychowawczą okresu międzywojennego w zakresie teorii naturalistycznej (pajdocentryzmu) była koncepcja wychowania funkcjonalnego, która pojmowała wychowanie jako funkcję rozwoju i potrzeb dziecka. Wychowawca musi stwarzać pole do aktywności, samowychowania i twórczej ekspresji dzieci. Wraz z uspołecznianiem powinna następować indywidualizacja dziecka, według jego cech i zdolności. Według tej koncepcji stworzonej i rozwijanej głównie przez szwajcarskiego uczonego - Edouarda Claparede`a, szkoły powinny być organizowane na zasadzie Idei doboru pedagogicznego, czyli według systemu mannheimskiego. Idea ta oznaczała dobór dzieci do klas czy zajęć według uzdolnień i indywidualnego rozwoju umysłowego, a nie jak w szkole tradycyjnej według wieku i postępów. Dopiero tak spełniony wymóg funkcjonowania szkoły, stwarza warunki do osiągnięcia w klasie celów dydaktycznych i wychowawczych, oraz pozwala na swobodną aktywność dzieci. Tak prowadzona szkoła pozwalała na praktykowanie miedzy innymi samorządu szkolnego, co realizował na przykład: Henryk Rowid, w swojej "szkole pracy".
W 1930 roku Międzynarodowe Biuro Wychowania w Genewie napisało ankietę, na temat funkcjonowania w szkołach różnych form samorządów uczniowskich - w Polsce odpowiedziało na nią ponad 400 szkół.
Z "nowego wychowania" rozwinął się tez system wychowania samorządnego, prezentowany przez wybitnego lekarza, wychowawcę dzieci, zwłaszcza osieroconych oraz specjalnej troski, pedagoga: Janusza Korczaka (H. Goldszmit). Jego system realizowany był miedzy innymi w "Warszawskim domu sierot" i "Naszym domu na Bielanach" prowadzonym wspólnie z Maryną Faską. Opierał się na poszanowaniu praw dziecka i relacjach z nim. System ten przetrwał do dziś i jest podstawą praktyk wychowawczych w różnych zakładach opiekuńczych.
Korczak stał się przykładem dla innych pedagogów, niedoścignionym wzorem, szczególnie zaś warto zapamiętać jego oddanie dzieciom, gdy zginął razem z nimi, w obozie zagłady, w Treblince.
Podobne do niego systemy prezentowali także: Czesław Babicki czy Kazimierz Jeżewski.
Babicki, jako pedagog rozwinął tzw. system "wychowania rodzinkowego" na wzór wiosek dziecięcych, składających się z kilkunastu dzieci pod okiem wychowawcy, które tworzyły rodzinę zastępczą.
Zaś Jeżewski, stworzył Towarzystwo Gniazd Sierocych, w których dzieci włączane były do rodzin zastępczych (gniazd) a następnie grupowane w ramach tych rodzin, do wiosek sierocych. Jeżewski wpłynął też bezpośrednio na powstanie instytucji: FiCe, czyli międzynarodowej federacji wspólnot dziecięcych.
Mimo licznych zmian i ruchu "nowego wychowania" okres przed 1939 rokiem obfitował niestety w analfabetyzm, który wynosił nawet powyżej 23%. Dopiero okres powojenny przyniósł dalsze prace nad rozwojem badań dydaktycznych, przez tak znanych i szanowanych uczonych jak: W. Okoń, K. Sośnicki, Cz. Kupisiewicz, K. Lech, J. Bartecki, J. Konopnicki, czy T. Lewowicki.
GŁÓWNI PRZEDSTAWICIELE RUCHU "NOWEGO WYCHOWANIA":
Maria Montessori, 1870 - 1952
Lekarka, pedagog, urodzona we Włoszech. Swoją pedagogikę opierała głownie na badaniach fizjologicznych i psychicznych dziecka co było wynikiem jej kierunkowego wykształcenia - odbyła ona studia medyczne w Rzymie i tak także obroniła doktorat. Nastepnie pracowała jako asystentka, w klinice psychiatrycznej gdzie jej głównym zadaniami była opieka nad dziećmi opóźnionymi w rozwoju psychicznym. Pogłębiała także Montessori swoja wiedzę prowadząc studia nad psychologią eksperymentalna w Rzymie, Neapolu, Londynie oraz Paryżu. W końcu sama zaczęła nauczać i w 1913 roku otworzyła Ośrodek badań pedagogicznych i poprowadziła kurs praktyczno - teoretyczny. Wcześniej udało jej się także założyć w 1907 roku pierwszy "dom dziecięcy", w którym mogła w pełni rozwinąć swój system opiekuńczo - wychowawczy. Bedąc reprezentantka pedagogiki nowego wychowania dążyła Montessori do przygotowania dzieci do swobodnego i samodzielnego życia, przygotowania ich do swobodnej ekspresji i nieograniczonego ruchu. Koncepcje te miały się wyrażać w "zasadzie swobodnej czynności". Powtarzała ona za Janem Jakubem Rousseau że nie wolno krepować i hamować aktywności własnej dziecka, narzucać mu własnego zdania i woli bo nie pozwala to rozwijać prawidłowo i naturalnie drzemiących w dziecku potencjalnych wrodzonych sił. Podkreśla jednak, że takie pozostawienie dziecka samemu sobie nie realizuje tych założeń, bowiem należy w pewnym stopniu zakreślić dziecku ramę możliwych czynności a raczej pewna granice swobody do ich wykonywania. Działania pedagoga tylko wtedy będą mieć wartość wychowawczą, gdy nauczy się dziecko, że jego swoboda w działaniu powinna przejawiać się w pewnych praktycznych i celowych działaniach, i ograniczać do pewnych zachowań zgodnych z zasadami obyczajowymi. Maria Montesorri podkreślała też potrzebę pozostawienia dziecku pewnej granicy swobody w czynnościach zwianych z życiem rodzinnym i codziennym. Ideę ta starała się także realizować w. przez siebie założonych "domach dziecięcych". Powinny one jej zdaniem dawać dzieciom poczucie ciepła rodzinnego a przede wszystkim życia codziennego i czynności z nim związanych jak np: sprzątanie, mycie się, ubieranie, gotowanie, nabywanie dobrych manier i kultury osobistej a także rozwijanie czynności ludycznych. Dla lepszej realizacji planu, stworzenia domu rodzinnego, dostosowanego do dziecka, wprowadziła Montessori także wyposażenie i przedmioty niekrępujące ruchy dzieci, ale im przyjazne. Przedmioty te, meble, zabawki itp. nie tylko były zrobione z materiałów naturalnych, ale także wielkością odpowiadały wymiarom dzieci np. małe biureczka i krzesła, które każde dziecko mogło przestawiać o własnych siłach.
Dom ma, więc stwarzać takie warunki, aby oddziaływać wychowawczo na dzieci, uczyć je porządku, czystości, odpowiedzialności za przedmioty, oraz aby ćwiczyło jego umysł i rozwój sił fizycznych.
Montessori podkreślała także duże znaczenie odpowiedniemu materiałowi dydaktycznemu, który miał prowadzić do ćwiczeń i rozwoju zmysłów dziecka. Dlatego należy dbać o to, aby zostało zapoznane z jak największa ilością bodźców i nauczyło się odpowiedniej ich selektywności i kojarzenia. W wyniku takiej nauki dziecko zaczyna samo kontrolować się i poprawiać swoje błędy. Chcąc budzić w dziecku wrażliwość zmysłową wprowadza Montessori do swojej szkoły specjalne zabawki, mające zapoznać dziecko z różnymi kształtami, materiałami, oraz rozbudzać jego zmysł dotyku, wzroku czy węchu. Tak samo uczenie i rozwijanie sfery umysłowej dziecka, powinno opierać się na kojarzeniu wrażeń z pewnymi czynnościami, jak na przykład: nauka liczb, nazw, czytania, pisania. Ugruntowany mechanizm skojarzeń jest wiec podstawa rozwoju dziecka w koncepcji Marii Montessori i "nowego wychowania" jako proces, dający w efekcie podstawy do samokształcenia. Mimo, jakby się wydawało, perfekcyjności tego systemu, wielu pedagogów odkrywało i krytykowało luki w systemie wychowania Montessoriańskiego. Miedzy innymi podkreślali oni że nawet największe troski o wychowanie zmysłowo - fizyczne nie jest jeszcze podstawą do uważania jednostki za w pełni rozwiniętą. Człowiek o twórczej osobowości, czyli ideał wychowawczy pedagogiki naturalistycznej i liberalnej - to człowiek, o w pełni rozwiniętym życiu duchowym, moralnym, estetycznym i uwrażliwiony na dobro, prawdę i piękno, czego brak w istocie wychowania Montessoriańskiego. Mimo tej, dyskusyjnej luki metodyka pracy opiekuńczo - wychowawczej Marii Montessori przyjęła się w wielu instytucjach, zakładach i przedszkolach i działa tam do dziś.
GŁÓWNE IDEE I DZIAŁANIA MONTESSORI:
· Badania z psychologii i socjologii
· Liberalny styl wychowania
· Rozpoznanie medyczne dziecka
· Brak kar cielesnych
· Rozwój zmysłów
· Zasada współpracy rodziców z przedszkolem
· Odczyty i pogadanki dla rodziców
· Wychowanie przez nauczanie - dydaktyzm
· Wychowawca zobligowany doprowadzenia karty bibliograficznej dziecka
· Pobudzanie dzieci do samorządnej aktywności
· Ćwiczenia fizyczne, gry zabawy
· Zminiaturyzowany świat dorosłych, na potrzeby dziecka: meble, zabawki
· Metoda samokontroli dzieci, np. odpowiedzi na końcu podręcznika
· Uprawa, hodowla roślin, budownictwo
Jon Dewey, 1859 - 1952
Filozof, pedagog, czołowy przedstawiciel amerykańskiego progresywizmu, choć jego zainteresowania oscylowały głównie wokół pedagogiki naturalistycznej, próbował on łączyć swoje stanowisko wychowania indywidualistycznego z wychowaniem społecznym, jako czynnikiem adaptacji lub rekonstrukcji społecznej. Według niego podstawą dobrego wychowania obywatela, w sensie jego utylitarności wobec społeczeństwa i jego w nim funkcjonowania, jest wychowanie i rozwijanie w pierwszym rzędzie naturalnych zdolności, dążeń i zainteresowań jednostki, tak by przy tym wszystkim zrozumiała swoją role i pozycję w społeczeństwie.
W swoich poglądach, uważał, Dewey miedzy innymi, że doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy, stąd też w przez siebie stworzonej szkole - "szkole pracy", rozwijał on hasło "uczenia się przez działanie". Szkoła ta powstała na wzór samowystarczalnego gospodarstwa domowego, gdzie dzieci wykonywały różne zajęcia, począwszy od: zajęć rzemieślniczych, stolarki, prac gospodarskich. Główny nacisk powinien wychowawca wywierać zwłaszcza na aktywność praktyczną i manualną - podobnie jak u Marii Montessori. Za najważniejsze cele wychowania Dewey`a uznać należy: pobudzenie wrodzonych zdolności, samodzielność jako zdobywanie wiedzy. W jego "szkole pracy" nie było jako takich lekcji czy przedmiotów, ponieważ uważano, że rola szkoły leży w tym by stwarzać sytuacje problemowe, w wyniku, których dziecko, poprzez ich samodzielne rozwiązywanie, miało się uczyć.
Wyróżniał Jon Dewey pięć etapów myślenia i rozwiązywania problemów:
Dewey opisał wyczerpująco poglądy i metodykę pracy opiekuńczo - wychowawczej w swoich dziełach:
Celestyn Freinet, 1896 - 1966
Francuski pedagog, twórca francuskiej szkoły nowoczesnej, zaliczany do przedstawicieli pedagogiki naturalistycznej, na którego bardzo silnie wpłynęły także miedzy innymi takie prądy jak psychoanaliza czy psychologia funkcjonalna. W swoich działaniach, interesował się on głównie rozwojem dziecka: wyodrębniał trzy fazy:
Prócz tego wymyślił Freinet i opisał liczne pomoce mające przynieść korzyść w postaci sprawniejszej pracy nauczyciela i działaniach ucznia. Były to miedzy innymi:
Z pedagogiki Marii Montessori wyniósł Celestyn Freinet miedzy innymi pogląd o bezcelowości i bezsensowności podręczników szkolnych. Uważał także że nauka powinna być oparta na własnych doświadczeniach pozytywnych jak i negatywnych, wychowanka. Dlatego tez opowiadał się on za całkowitą swoboda w poznawaniu świata przez dziecko. Zachęcał uczniów na przykład do działalności samorządowej i tworzenia gazetki szkolnej, czyli wyrabiania samodzielności. Opisał to szczegółowo w swojej książce pod tytułem "Drukarnia w szkole".
Inne jego dzieła to:
Maria Grzegorzewska, 1888 - 1967
Pedagog, psycholog, twórczyni i pionierka pedagogiki specjalnej w Polsce. Była przede wszystkim rzeczniczką wychowania osób, zwłaszcza dzieci niepełnosprawnych intelektualnie i odpowiedniej dla nich opieki. Za główny cel stawiała sobie przywracanie do otoczenia i normalnego życia, czyli rewalidacji. Służyć temu miały założone przez nią ośrodki pracy, gdzie wychowywano przez pracę. Od 1919 roku pracowała Grzegorzewska w Ministerstwie wyznań religijnych i Oświecenia publicznego, gdzie zajmowała stanowisko referenta do spraw szkół specjalnych. Stanowisko to pozwoliło jej spopularyzować i upowszechnić te szkoły. Także osobiście, podejmowała trud zakładania ośrodków specjalnych i organizowała kursy dla nauczycieli, wspólnie miedzy innymi z Januszem Korczakiem. Później kurs ten został przekształcony w Państwowy Instytut Pedagogiki specjalnej a później w Państwowy Instytut Nauczycielski w 1930 roku.
Maria Grzegorzewska jest autorką licznych prac z zakresu upośledzeń umysłowych, miedzy innymi:
Redagowała ona także od 1924 roku, znane i cenione w kręgach pedagogicznych pismo "szkoła specjalna", które ukazuje się do dziś.
magda_2067