4_uczn.pdf

KLEMENS STRÓŻYŃSKI

Facylitacja, czyli

warto dobrze umieć

Zapewne pierwszy raz w życiu wi-

dzisz to obce słowo w tytule. Ale nie

martw się, wielu Twoich nauczycie-

li także nie zna tego słowa. Bo jest to

rzadki i nie wszystkim nauczycielom

znany termin psychologiczny. Określe-

nie brzmi tajemniczo – ale, jak się oka-

że, problem nazywany słowem „facyli-

tacja” jest Ci dobrze znany. Sugeruje to

druga część tytułu, zapewne dużo bar-

dziej zrozumiała.

przez całe życie. Nie da się go uniknąć. I nie trzeba,

skoro potraﬁ nie tylko nas hamować, ale i zwielokrotnić

nasze możliwości. Warto go natomiast „oswoić”, czyli

nauczyć się z nim żyć, a nawet... wykorzystywać. Spróbujcie!

(red.)

Kiedy zastanawiasz się nad jakimś

problemem w domu albo w jego zaci-

szu rozwiązujesz test na komputerze,

działasz bez ekspozycji społecznej .

Zauważasz na pewno, że wtedy po-

ziom stresu jest u Ciebie najmniejszy,

pracujesz ze spokojem, samodzielnie

sobie przydzielasz czas, nikt Ci „nie

patrzy na ręce”.

Łagodna ekspozycja społeczna

ma miejsce wtedy, kiedy pracujesz

albo odpowiadasz na oczach innych,

ale są to ludzie znani Ci, których

uważasz za nastawionych przyjaźnie.

Oczywiście, odczuwasz wtedy trochę

większe napięcie niż wówczas, kiedy

nikt Cię nie widzi, ale przecież stres

Cię na pewno nie paraliżuje.

Inaczej jest wtedy, kiedy pracu-

jesz albo odpowiadasz w warunkach

silnej ekspozycji społecznej . Pa-

trzą na Ciebie ludzie obcy, którzy są

ważni, ale niekoniecznie życzliwi dla

Ciebie, a niekiedy nawet mogą Cię

wyśmiewać albo krytykować. Taka

sytuacja najczęściej utrudnia Ci dzia-

łanie. Ale nie zawsze – czasem pod-

nieca i prowokuje do największego

wysiłku.

Zwróć uwagę, jak ważna jest eks-

pozycja społeczna w sporcie . Dla

drużyny grającej mecz ważne jest,

ilu kibiców ogląda sportowe zmaga-

nia, czy są zainteresowani meczem

oraz czy ich zainteresowanie (okrzy-

ki, oklaski) jest życzliwe, czy może

wrogie. Podobnie ze skokami nar-

ciarskimi, szermierką i w zasadzie

wszystkimi zawodami sportowymi.

Ekspozycja społeczna jest potrzeb-

na, żeby „dać z siebie wszystko”.

Na pewno przyznasz, że mniej

stresująca jest ekspozycja społecz-

na, kiedy odpowiadasz „pod tablicą”

w swojej klasie, przed znanym ci na-

uczycielem i wśród przyjaznych ko-

legów i koleżanek. Bardziej stresują-

ca jest ekspozycja społeczna, z jaką

spotkasz się (a może to miało już

miejsce?) na egzaminie, kiedy „pa-

trzą Ci na ręce” ludzie, od których

zależy Twój dalszy los. Co wtedy ro-

bić? Co myśleć? Jak się zachować?

Odpowiedzi na to każdy musi sam

sobie udzielić, ale po przeczytaniu

dalszej części tego tekstu nie będzie

to trudne. Ale najpierw wyjaśnimy,

co to jest facylitacja.

Co to jest ekspozycja

społeczna?

Warunki zdobywania oceny, a do-

kładniej – prezentowania wiadomości,

są różne. Można je podzielić według

kryterium tak zwanej ekspozycji spo-

łecznej na trzy grupy. Ta ekspozycja spo-

łeczna to nic innego, tylko fakt, że Twoje

prezentowanie wiadomości albo umie-

jętności może odbywać się na oczach in-

nych albo bez czyjejkolwiek obserwacji.

„Ekspozycja” bowiem znaczy dosłow-

nie „wystawienie”. Czasem to słowo jest

używane dla nazwania wystawy skle-

powej. Znasz zapewne pokrewne słowo

„eksponować” – czyli „pokazywać”. Po-

tem dowiesz się o związku tego słowa

z drugą częścią tytułu, zapewne dużo

bardziej zrozumiałą.

Tak więc wspomniane trzy grupy

warunków prezentowania wiadomości

są następujące:

1) bez ekspozycji społecznej,

2) z łagodną ekspozycją,

3) z silną ekspozycją.

MOJE EGZAMINY nr 4/2009

S tres – mniejszy czy większy – towarzyszy człowiekowi

Co to jest facylitacja?

nie facylitacji znalazłem w miesięcz-

niku psychologicznym „Charaktery”

(nr 8 [115], sierpień 2006 s. 5):

Facylitacja społeczna

cie odpowiedzi szkolnej. Ale wtedy

– przypomnij poznane w tym tek-

ście deﬁnicje – kiedy sprawa do-

tyczy problemów nowych, niezbyt

dobrze przez Ciebie opanowanych .

I odwrotnie – jeżeli zagadnienia

egzaminacyjne nie są dla Ciebie

obce, jeżeli znasz je, wtedy nastę-

puje facylitacja, pobudzenie . Na

egzaminie idzie Ci lepiej niż w wy-

padku rozwiązywania zadań w zaci-

szu i spokoju.

Więc – i to jest bardzo ważna

wskazówka – egzamin (sama sytu-

acja egzaminacyjna) sprzyja tym

uczniom, którzy są dobrze przy-

gotowani, dla których problemy

zawarte w zadaniach nie są obce,

ale dobrze znane. Wtedy pobudze-

nie egzaminacyjne daje im dodatko-

wą siłę i skuteczność. I odwrotnie

– sytuacja egzaminacyjna dyskry-

minuje uczniów gorzej przygoto-

wanych . Oni być może w domowym

zaciszu rozwiązaliby te zadania, bo

coś niecoś na ich temat wiedzą. Ale

ekspozycja społeczna powoduje ha-

mowanie ich działania.

Podsumowując dotychczasowe

rozważania: ekspozycja społeczna na

egzaminie czyni rzeczy łatwe jeszcze

łatwiejszymi (to facylitacja). Odwrot-

nie – ekspozycja społeczna czyni rze-

czy trudne jeszcze trudniejszymi (to

hamowanie).

Wniosek? Przygotowuj się do eg-

zaminu tak, żeby jak najwięcej za-

gadnień napotkanych podczas tej

próby było dla ciebie znanych i ja-

snych, czyli łatwych. Los (egzamina-

cyjny) sprzyja dobrym.

– termin

ten oznacza wpływ obecności innych

osób na poziom wykonania zadania.

Badania wskazują, że obecność in-

nych czasem poprawia (facylitacja),

a czasem pogarsza wyniki naszych

działań (hamowanie). (...) efekt facy-

litacji pojawia się w zadaniach pro-

stych i łatwych, a efekt hamowania

– w zadaniach trudnych. Deﬁnicja ta

skłania do reﬂeksji nad ocenianiem

uczniów w warunkach nauki szkolnej

i w warunkach egzaminu zewnętrz-

nego. Rozważmy to.

Według „Słownika wyrazów ob-

cych” Wydawnictwa Naukowego

PWN:

facylitacja : psych . a) niewyuczo-

ne, chwilowo trwające zwiększenie

siły reakcji wskutek występowania

innego bodźca lub innej reakcji. b)

pobudzenie, wzajemny wpływ człon-

ków grupy, powodujące wzrost za-

chowań określonego rodzaju; także:

wzrost napięcia, pobudzenie uczuć

wrogości prowadzące do osłabienia

kontroli zachowania.

Deﬁnicja ta, bardzo ogólna, nie

daje jeszcze podstaw do odpowiedzi

na wyżej postawione pytania. Dla-

tego warto poszukać innych okre-

śleń facylitacji w internecie. W po-

pularnej internetowej encyklopedii

„Wiem” czytamy:

Facylitacja

Jak działa facylitacja?

, wzajemny wpływ

członków grupy, powodujący wzrost

zachowań określonego rodzaju, np.

wzajemne

Zwróć uwagę, że facylitacja po-

woduje napięcie wynikające z obec-

ności innych osób, a to napięcie

sprzyja lepszemu wykonaniu za-

dań prostych i dobrze przez Cie-

bie opanowanych. Natomiast gorzej

wtedy wykonuje się zadania trud-

ne i czynności, których dopiero się

uczymy. Popatrz na mecz piłkarski.

Obecność kibiców sprzyja celnemu

kopaniu piłki i bardziej celowemu

bieganiu po boisku – czyli tym czyn-

nościom, które piłkarze ćwiczą do

znudzenia. Przy dopingu, przy obec-

ności widowni wykonują je lepiej,

prawda? To są właśnie czynności do-

brze opanowane.

Masz też pewne doświadczenia

szkolne. Wiesz, jak trudno w czasie

klasówki rozwiązywać problem,

układać opowiadanie twórcze – in-

aczej mówiąc, robić coś nowego,

twórczego, wymyślać coś. Także od-

powiadając „pod tablicą”, pewnie nic

nie wymyślisz, nie bardzo potraﬁsz

rozwiązać problem, no, chyba że na-

uczyciel Cię „naprowadzi”.

Zatem można przyjąć, że w cza-

sie egzaminu sytuacja silnej ekspo-

zycji społecznej, silnego stresu z tym

związanego, działa hamująco, jesz-

cze bardziej hamująco niż w trak-

pobudzanie się członków

grupy do czynów agresywnych przez

eksponowanie podobnych zacho-

wań. Facylitacja powoduje osłabie-

nie kontroli intelektualnej zachowa-

nia poszczególnych osób.

Pewnie kojarzysz, że grupowe

postępowanie Twoje czy kolegów

jest inne, niż postępowanie indywi-

dualne. Czy tak wielu uczniów decy-

dowałoby się, na przykład, na waga-

ry, gdyby nie nacisk grupy, warunki

grupowego podejmowania decyzji?

Ale spójrzmy jeszcze, jak facylitację

deﬁniuje inna internetowa encyklo-

pedia, „Wikipedia”:

Facylitacja społeczna jest poję-

ciem z dziedziny psychologii społecz-

nej i oznacza napięcie wynikające

z obecności innych osób i możliwości

oceny przez nich naszego działania.

Skutkiem tego napięcia jest lepsze

wykonanie zadań dobrze opanowa-

nych i łatwych, lecz gorsze wykona-

nie zadań trudnych lub tych, których

dopiero się uczymy. Podobne określe-

A co jest łatwe?

Tak możesz się zapytać, młody

Czytelniku. Może pamiętasz zapew-

nienia nauczycieli, że niektóre pro-

blemy są łatwe, zaś inne są trudne…

Nie do końca jest to prawdą. Opo-

wiem Ci swoje doświadczenia z cza-

sów licealnych.

MOJE EGZAMINY nr 4/2009

Rok 1963, Liceum Ogólnokształ-

cące w Lesznie, klasa IX b. Profesor

Pachnowski, znakomity nauczyciel

chemii, przynosi na lekcję szpulo-

wy magnetofon – nowość techniczną

w tamtych czasach. Instaluje, podłą-

cza mikrofon i oświadcza, że urzą-

dzenie to może służyć do nagrywania

odpowiedzi uczniów. Każdy będzie

mógł sobie po odpowiedzi wysłu-

chać, co powiedział i nie będzie wąt-

pliwości, czy odpowiedział lepiej,

czy gorzej.

Po chwili – zastosowanie urzą-

dzenia. Pada polecenie: – Stróżyński,

do tablicy! – Co to są węglowodory ?

Niżej podpisany, bo to on spełnił tu

rolę królika doświadczalnego w eks-

perymencie profesora Pachnowskie-

go, był akurat prymusem na lekcjach

chemii. W jego głowie jednak – pust-

ka. Boże miłosierny, co to są węglo-

wodory? To już kolejna lekcja po-

święcona tym związkom... Gdybyż

zapytał o wzór strukturalny metanu,

etanu, propanu, butanu, nawet okta-

nu, o własności tych związków, gdy-

by można podać jakieś reakcje... Ale

co to są węglowodory? Jakoś nigdy

nie zastanawiał się nad tym. A mikro-

fon czeka. Co to są te cholerne wę-

glowodory!?

Reszta jest milczeniem – moż-

na by powiedzieć. Już po powrocie

do ławki Stróżyński odsłuchał wraz

z całą klasą przeraźliwie długiego

milczenia, które przed chwilą „na-

grał” na taśmę. To była naprawdę naj-

dłuższa chwila ciszy we wszechświe-

cie, po stworzeniu świata… A potem

wysłuchał komentarza zdziwionego

nauczyciela: – Dlaczego nie powie-

działeś, że węglowodory to związki

węgla z wodorem? Przecież to bar-

dzo proste. Oczywiście, stopnia nie

stawiam, to tylko taki eksperyment.

Uczeń (nauczyciel bodaj słusz-

nie wybrał do nowej sytuacji tego,

w którego wiedzę szczególnie wie-

rzył) znalazł się w sytuacji SZCZE-

GÓLNEJ ekspozycji społecznej ,

bo nie tylko przed tablicą, na oczach

wszystkich pozostałych 48 uczniów

(tak, tak, tylu wówczas było w jed-

nej klasie!), ale także przed niezna-

nym urządzeniem rejestrującym od-

powiedź. Sytuacja więc była wysoce

stresogenna, ponieważ niespodzie-

wanie zaczął się liczyć nowy i nie-

znany czynnik – czas odpowiedzi .

Pomyśl – na Twoim egzaminie także

czas odpowiedzi stanie się znacznie

ważniejszy, niż dotąd był w szkole!

Pytanie było niesłychanie pro-

ste, z rzędu tych, na które łatwo od-

powie uczeń słabszy, ale uczeń do-

bry nie będzie nawet podejrzewał, że

może zostać zapytany o rzecz tak

banalną i oczywistą . Przecież to, że

węglowodory są związkami węgla

z wodorem, wynika z samej nazwy

i nikt zdrowy na umyśle nie będzie

się tego uczył. Co innego wartościo-

wość węgla w powiązaniu z atomami

wodoru, wiązania itp.

Zatem widzisz, Czytelniku, że za-

danie łatwe dla ucznia przeciętnego

czy nawet słabego, może być trudne

dla ucznia bardzo dobrego. A to dla-

tego, że podejrzewa on podstępy na-

uczyciela, „haki”, że niemożliwe jest

pytanie tak łatwe, więc musi chodzić

o coś innego… Tak to właśnie jest,

kiedy dobrzy uczniowie tracą punk-

ty na banalnie prostych zadaniach.

A ekspozycja społeczna tylko prze-

szkadza, kiedy sam uczeń zakwaliﬁ-

kuje zadanie jako trudne.

Ja sam wówczas, w roku 1963,

zakwaliﬁkowałem pytanie, co to są

węglowodory, jako trudne. A skoro

to zrobiłem, to pytanie stało się dla

mnie trudne , bo najbardziej oczywi-

stą odpowiedź sam odrzuciłem jako

nieprawdopodobną.

I Ty, droga Czytelniczko, dro-

gi Czytelniku, na pewno nieraz za-

kwaliﬁkowałeś/aś jakieś pytania czy

zadania jako trudne. Takie zakwali-

ﬁkowanie znakomicie Ci utrudni roz-

wiązanie. Zwłaszcza na egzaminie,

w warunkach ekspozycji społecz-

nej. Dlatego pamiętaj: na egzaminie

wstępnie zawsze zakładaj, ze pro-

blem zawarty w zadaniu albo py-

taniu jest Ci dobrze znany, wystar-

czy spokojnie go przeanalizować,

a na pewno sobie poradzisz . Zada-

nie kwaliﬁkuj jako w miarę łatwe, to

Ci pomoże wykorzystać mechanizmy

ekspozycji społecznej.

A jakie naprawdę są arkusze

egzaminacyjne?

A, to jest dobre pytanie, prawda?

Bo jeżeli arkusze te są w istocie ła-

twe, to wszystko w porządku. Ale je-

żeli każę Ci się oszukiwać, że zada-

nia są łatwe, a tak naprawdę są trudne

– no to gorsza sprawa. W rozwiąza-

niu zadań na pewno to nie pomoże.

Raczej zaszkodzi.

Otóż zadania egzaminacyjne są

raczej łatwe. To mogę Ci zaręczyć

swoją wiedzą eksperta i autoryte-

tem. A już na pewno w zadaniach

nie ma żadnych zamierzonych

podstępów, celowych „haków”, pu-

łapek… Ludzie, którzy układają

arkusze egzaminacyjne i ci, którzy

je później recenzują, sprawdzają

je pod kątem zrozumiałości, jedno-

znaczności i czy przypadkiem nie

wprowadzają one ucznia w błąd.

Arkusze egzaminacyjne układa-

ne są „pod dostatecznego ucznia”,

na pewno nie są dopasowywane do

tych zdolniejszych. To naprawdę

Twoja sprawa, żeby z tych zadań nie

czynić trudniejszych niż są w rzeczy-

wistości. Wiedza o sytuacji egzami-

nacyjnej, o prawach, którymi ta sytu-

acja się rządzi, może Ci wiele pomóc

w oswajaniu egzaminu . Po to jest

właśnie ten tekst.

Najlepiej podobno człowiek uczy

się na własnych błędach. To prawda.

Ale druga prawda jest taka, że naj-

mądrzejsi uczą się na cudzych błę-

dach . I Ty tak właśnie się ucz.

KLEMENS STRÓŻYŃSKI

Wronki

klemens@kk-net.pl

MOJE EGZAMINY nr 4/2009

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: