1) Zobowiązania jednostronne i 2stronnie zobowiązujące.
- Jednostronnie zobowiązujące to takie gdzie jedna strona była tylko wierzycielem, a druga tylko dłużnikiem (pożyczka); istniała tu też prosta ochrona procesowa, gdyż było tylko jedno powództwo.
- 2stronnie zobowiązujące to takie gdzie każda ze stron była równocześnie i wierzycielem i dłużnikiem. Dzielimy je na zupełne i niezupełne. Zupełne powstają od razu przy zawiązywaniu niektórych stosunków obligacyjnych; przy niezupełnych powstaje zrazu jedno zobowiązanie, ale z przyczyn przypadkowych może powstać także roszczenie po stronie dłużnika.1
2) Zobowiązania cywilne i naturalne
Zobowiązania cywilne były to takie zobowiązania, które uregulowane były przez prawo tzn. były zaskarżalne i możliwe do egzekucji. Zobowiązania naturalne (osób alieni iuris) pozbawione były ochrony procesowej, ale jednak wywierały pewne skutki prawne: a – wykonanie zobowiązania naturalnego oznaczało spełnienie obowiązku prawnego; b – wykonanie zobowiązania naturalnego można było zagwarantować pośrednio przez ustanowienie zastawu lub poręczenia; c – zwierzchnik, który odpowiadał wobec osób 3 z tytułu peculium, a poprzednio udzielił kredytu prowadzącemu peculium synowi lub niewolnikowi, mógł tą swoją naturalną należność pokryć w pierwszej kolejności.
3) Przedmiot zobowiązania (świadczenie , odsetki)
--- świadczenie - 1) Dare (dać) – przeniesienie prawa własności; 2) facare (czynić) – przeniesienie posiadania lub w dzierżenie;3) praesare (świadczyć) – przeniesienie świadczenia w stricti iuris
--- świadczenie oznaczone indywidualnie lub gatunkowo – tzn. species lub genus; Przy kontrakcje z species w razie zniszczenia rzeczy świadczenie stawało się niemożliwe
--- odsetki – zapłata za korzystanie z cudzego kapitału obliczona wg określonej stopy %. Istniały zakazy co do pobierania odsetek: (1) wysokość odsetek nie mogła przekroczyć wysokości kapitału; (2) anatocyzm – nie można było ściągać odsetek od odsetek
--- zobowiązania przemienne – ustalone z góry 2 lub więcej świadczenia do wyboru (wystarczy 1 sp)
--- upoważnienie przemienne – jedno świadczenie, ale dłużnik otrzymuje z góry upoważnienie do zwolnienia się także przez spełnienie innego świadczenia.
4) Świadczenie
Świadczenie mogło być przedmiotem tylko, gdy: (1) było fizyczne i prawnie możliwe do spełnienia;
(2) było dozwolone z punktu widzenia zasad prawa i moralności; (3) było dostatecznie określone;
(4) musiało mieć dla wierzyciela wartość ekonomiczną.
5) Stopnie winy
Dolus (zły zamiar) –świadome i dobrowolne działanie/zaniechanie obliczone na wyrządzenie szkody
Culpa (wina) –wina umyślna, niedbalstwo
6) Zobowiązanie
Obligatio nazywamy stosunek prawny między 2 stronami, z których jedna zwana wierzycielem (cereditor), ma prawo domagania się pewnego świadczenia od strony drugiej, ta zaś zwana dłużnikiem (debitor), ma obowiązek świadczenie to spełnić.
7) Podział kontraktów:
Kontrakt to umowa, która ze względu na podstawę (causa) jest zaskarżalna. Dzieliły się na:
--- kontrakty realne – dochodziły do skutku w wyniku porozumienia między stronami, któremu musiało towarzyszyć wręczenie rzeczy
--- kontrakt werbalny – zawiązywał się przez porozumienie między stronami wyrażone przy użyciu ściśle określonych słów (verba)
--- kontrakt literalny – porozumienie między stronami, ugruntowane za pomocą pisma (litterae)
--- kontrakt konsensulany – zawierany przez samo porozumienie stron wyrażone w jakiejkolwiek f.
8) POŻYCZKA (muutum)
Pożyczka występowała w 2 formach historycznych, starszej i nowszej: nexum i mutuum. Do istoty pożyczki należy przede wszystkim jej przedmiot: rzeczy, które się waży liczy lub mierzy. Mutuum był to kontrakt, w którym dłużnik otrzymywał od wierzyciela określoną ilość rzeczy zamiennych na własność, z obowiązkiem zwrotu takiej samej ilości rzeczy tej samej jakości. Zobowiązanie te powstawało dopiero przez wręczenie przedmiotu pożyczki. Wręczenia rzeczy pożyczonych i ich zwrotu dokonywano nieformalnie przez zwykłą tradycję, a na przyjmującego przechodziła własność. Powstawało zobowiązanie jednostronne, bo tylko dłużnik był zobowiązany i nie mógł nawet dochodzić odszkodowania, gdy pożyczona rzecz była wadliwa lub wyrządziła mu szkodę. Z tytułu kontraktu pożyczki można było się tylko domagać zwrotu pożyczonej sumy, bez odsetek. Strony umawiały się zazwyczaj o termin zwrotu pożyczki.
9) UŻYCZENIE (commondatum)
Kontrakt realny polegający na daniu rzeczy przez komodanta w nieodpłatne użyczenie komodatariuszowi, w zakresie i na czas ustalony przez strony, bez prawa pobierania pożytków. Komodant był posiadaczem pomimo wydania rzeczy. Zobowiązanie to było dwustronne i niedoskonałe, opierało się one na zasadach dobrej wiary. Do ochrony komodanta służyła actio commodati directa, za pomocą której mógł się on domagać od komodatariusza pokrycia szkód w przypadku niezachowania przez niego szczególnej staranności. W przypadku używania rzeczy niezgodnie z jej przeznaczeniem komodatariusz odpowiadał z tytułu kradzieży.
--- precarium polegało na tym, iż na prośbę prekarzysty druga osoba zezwalała na używanie swojej rzeczy, ale tylko w granicach własnego upodobania.
10) PRZECHOWANIE (depositum)
Kontrakt realny dochodzący do skutku poprzez wręczenie przez deponenta rzeczy ruchomej na przechowanie depozytariuszowi. Przechowanie rodziło zobowiązanie dwustronne niedoskonałe i w dobrej wierze. Depozytariusz był zobowiązany do nieodpłatnego troszczenia się o oddaną mu na przechowanie rzecz. Odpowiadał jedynie za podstęp i ciężką winę. W razie używania rzeczy zdeponowanej ponosil odpowiedzialność za kradzież używania. Skarga deponenta, zwana actio depositi directa, prowadziła oprócz zasądzenia pieniężnego także do infamii. Depozytariusz mógł dochodzić poniesionych wydatków i ewentualnych szkód za pomocą actio depositi contraria. Oprócz normalnego depozytu znane były 3 jego odmiany:
--- depozyt konieczny – dochodził do skutku w przymusowych okolicznościach dla deponenta (np. pożar)
--- depozyt nieprawidłowy – przedmiotem były rzeczy zamienne (pieniądze), a depozytariusz musiał wydać deponentowi taką samą ilość przedmiotu określonego genus
--- depozyt sekwestrowy – oddanie rzeczy spornej na czas procesu osobie, która odda ją po wygranemu
11) PIGNUS – kontrakt zastawu ręcznego
Był to kontrakt bonae fidei, w którym zastawca wydawał zastawnikowi jakąś rzecz w posiadanie na zabezpieczenie istniejącego długu, a zastawnik zobowiązywał się zwrócić tę rzecz w razie spłaty długu lub też wydać zastawcy nadwyżkę ponad ten dług, uzyskaną ze sprzedaży rzeczy zastawionej. Do czasu oddania właścicielowi rzeczy władał nią tylko dzierżyciel, a pretor chronił go interdyktem. Oddanie przedmiotu w zastaw ręczny powodowało zawiązanie się węzła obligacyjnego z mocy kontraktu realnego. Z tego tytułu zastawnik był zobowiązany do zwrotu przedmiotu zastawu po zaspokojeniu jego wierzytelności zabezpieczonej zastawem.
12) STYPULACJA
To ustne przyrzeczenie spełnienia świadczenia, złożone w formie bezpośredniej wymiany pytania i odpowiedzi pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. W akcie uczestniczyli: stipulator (przyjmujący przyrzeczenie), promissor (składający przyrzeczenie), mogła być też 3 osoba adistpulator (wierzyciel uboczny), solutionis causa adiectus (otrzymywał w akcie sty. Uprawnienie do przyjęcia świadczenia od dłużnika) i adpromisor (poręczyciel dłużnika). Stypulacja rodziła zobowiązanie ścisłego prawa oparte na ius civile. Dawała duże możliwości kształtowania przez strony stosunku wg ich życzenia. Mogła mieć 2 formy: potwierdzonej pisemnie i ustną (wymiana pytania i odpowiedzi). Ze stypulacji rodziło się zobowiązanie 1stronnie zobowiązujące, dlatego też powództwa przysługiwały tylko wierzycielowi. Zależały one od treści stypulacji: actio certae creditae pecuniae (pieniądze), actio certae rei (rzeczy). Powództwa oceniane były ze ścisłego prawa a więc dłużnik zobowiązany był tylko do treści przyrzeczna.
13) Kontrakty nienazwane
Kontrakt nienazwany dochodził d skutku w wyniku porozumienia między stronami, którego przedmiotem było przeważnie świadczenie dwustronne, przy czym jedna ze stron świadczenie swoje już spełniła, oczekując wzajemnego świadczenia od strony drugiej. 4 typowe schematy swiad:
--- do ut des – przenoszę własność rzeczy w zamian za przyrzeczenie przeniesienia własności innej r
--- do ut facias – przenoszę własność rzeczy w zamian za przyrzeczenie uczynienia czegoś
--- facio ut des – czynię coś w zamian za przyrzeczenie przeniesienia własności
--- facio ut facias – czynię coś w zamian za przyrzeczenie uczynienia czegoś dla mnie
Elementami tego kontraktu jest: porozumienie (dot obustronnego świadczenia) i wykonanie tego świadczenia przez jedną ze stron. Ten kto spełnił świadczenie miał prawo do skargi o zwrot świadczenia, prawo pretorskie przyznało możliwość domagania się wyrównania szkody, a później przyznano powództwo actio preascriptio verbis, które miało cel wymuszenie spełnienia swiadczenia
14) ZWŁOKA wierzyciela i dłużnika
ZWŁOKA WIERZYCIELA (mora debitoris) miała miejsce wówczas, gdy dłużnik z własnej winy nie wykonał zobowiązania, którego termin świadczenia już upłynął. Przy długach terminowych dłużnik popadał w zwłokę, z mocy prawa, gdy minął termin świadczenia. Przy długach bezterminowych potrzebne było wezwanie ze strony wierzyciela, by dłużnik spełnił świadczenie. Odpowiedzialność dłużnika, który popadł w zwłokę była obostrzona. Zobowiązany był on do wynagrodzenia powstałej szkody, odpowiadał także za niższe stopnie winy, a nawet za przypadkową uteratę rzeczy. Skutki zwłoki ustępowały po zaofiarowaniu świadczenia
ZWŁOKA DŁUŻNIKA (mora creditoris) zachodziła wówczas, gdy odmawiał on przyjęcia świadczenia zgodnego z treścią zobowiązania. Następowało sołabienie odpowiedzialności dłużnika, który odpowiadał tylko za dolus i coulpa lata. Wierzyciel musiał zwrócić koszty spowodowane zwłoką.
15) Kontrakty literalne
Zobowiązania dochodzące do skutku przy użyciu pisma (litteris),, były to przede wszystkim:
a) wpisy do ksiąg rachunkowych;
b) skrypty dłużne –dłużnik wystawiał akt pisemny (chirographum), w którym uznawał swój dług wobec dłużnika,
chociaż nie było stypulacji.
16) SPÓŁKA (societas)
Spółka była kontraktem konsensualnym, na którego podstawie 2 lub więcej osób, zwanych wspólnikami (socii), zobowiązywało się do wzajemnych świadczeń w zamiarze osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Spółka nie miała osobowości prawnej, a jej istotnymi elementami były: (1) porozumienie, (2) wspólne świadczenie wnoszone do spółki, wspólny cel gospodarczy wspl.
Wniesiony majątek stawał się własnością wspólników proporcjonalnie do ich wkładów; niedopuszczalna była tzw. lwia spółka, w której jeden ze wspólników uczestniczył tylko w zyskach, a drugi tylko w stratach. Był to stosunek prawny oparty osobistym zaufaniu wszystkich wspólników, stąd też wystąpienie lub śmierć jednego z nich powodowało rozwiązanie spółki. Wspólnikom przysługiwało powództwo actio pro socio o dokonywanie rozliczeń ze spraw spółki.
17) SPRZEDAŻ
Kontrakt konsensualny (kupno [emptio] – sprzedaż [venditio]) jest prawną formą wymiany rzeczy wszelkiego rodzaju na rzeczy szczególnego rodzaju. Rzymska emptio venditio rodziła jedynie skutek obligacyjny. Po jej zawarciu należało dokonać aktów rozporządzających: wydania rzeczy i pieniędzy. Kupującemu przysługiwała actio empti(wydanie rzeczy) a sprzedającemu actio venditii (zapłata ceny). Zobowiązanie kupna sprzedaży było 2stronnym doskonałym, wg zasad bonea fideis. Od momentu zawarcia umowy do czasu wydania rzeczy nabywca ponosił ryzyko przypadkowej utraty rzeczy. Sprzedawca odpowiadał za wady prawne rzeczy, gdyby okazało się, że nie był on właścicielem sprzedanej rzeczy. W przypadku wad fizycznych rzeczy, które były podstępnie zatajone przez sprzedawcę ponosił on odpowiedzialność, gdyż edykt edyla kurulnego przewidywał odpowiedzialność sprzedawcy za wady zatajone. Nabywca mógł wtedy żądać rozwiązania umowy za pomocą actio redhibitatora, lub zwrotu gotówki. Ewikcja – odpowiedzialność sprzedawcy za wady prawne rzeczy w przypadku sądowego pozbawienia nabywcy posiadania rzeczy przez jej rzeczywistego właściciela. Towarem mogła być rzecz dopuszczona do obrotu gosp, a cena musiała być oznaczona i wyznaczona w pewnej kwocie pieniędzy..
@@@ 4 formy sprzedaży:a)) zamiana – bezpośrednia wymiana rzeczy; b)) sprzedaż gotówkowa – wymiana towaru na określoną ilość pieniędzy; formą prawna – macypacja; c)) sprzedaż kredytowa – sprzedaż z odroczeniem świadczenia; albo w dobrej wierze albo stypulcja; d) kontrakt konsensualny
### obowiązki sprzedawcy to obowiązek wydania rzeczy wykonywał sprzedawca przez przeniesienie na kupującego posiadania spokojnego, niezakłóconego z zewnątrz.
### obowiązki kupującego to zapłacenie ceny, gdyż dopiero zapłata ceny powodowała przejście własności nabytej na kupującego
umowy dodatkowe: (1) in diem addictio (zastrzeżenie lepszej oferty – strony ustalały termin do którego sprzedawca bezie mógł odstąpić od umowy i sprzedać towar drożej osobie 3); (2) lex comissoria – sprzedawca zastrzegał sobie termin do zapłaty po którym umowa uważna za niebyłą; (3) pactum displicentiae (sprzedaż na próbę) – jeżeli rzecz nie będzie się podobała kupującemu to będzie mógł ją zwrócić w określonym terminie.
18) NAJEM (locatio conductio)
Najem to prawna forma odpłatnego korzystania z cudzych rzeczy i usług. Locator (ten co daje), conductor (ten co będzie korzystał).
--- najem rzeczy (l.c. rei) – wynajmujący zobowiązywał się wydać najemcy określoną rzecz do czasowego używania i utrzymać tą rzecz zdatną do urzywania, a najemca zobowiązywał się wzajemnie do płacenia umówionego czynszu. W najem wchodziły rzeczy materialne (ruchomości i nieruch), nie zużywalne. Można było nająć tylko do używania, lub do używania i pobierania pożytków. Umowy najmu zawierane były na czas oznaczony. Wynajmujący (locator) miał wobec swojego kontrahenta prawo zastawu na rzeczach i pożytkach, a pretor chronił najemcę przed tym interdyktem migracyjnym. Najemca miał słabą pozycję prawną, gdyż przez to iż otrzymywał rzecz w dzierżenie pozbawiony był ochr. posesoryjnej
--- najem pracy (l.c.operarum) – najemnik (locator) zobowiązywał się do wykonania dla pracodawcy (conductor) określonej pracy (operae), a pracodawca zobowiązywał się wzajemnie do zapłacenia umówionego wynagrodzenia (pensio); najemnik wywiązywał się z kontraktu przez wykonanie pracy osobiście, pod nadzorem i wg wskazówek pracodawcy, a wynagrodzenie należało się nie tylko za wykonanie pracy ale także za stan gotowości do pracy. Przedmiotem tego najmu były tzw. operae liberates, czyli praca prosta niewymagająca kwalifikacji.
--- najem dzieła – wykonawca (conductor) zobowiązywał się wykonać dla zamawiającego (locator) określonego dzieło (opus), a zamawiający zobowiązał się wzajemnie do zapłacenia mu umówionego wynagrodzenia; chodziło tu nie o ilość pracy, lecz o jej końcowy efekt.
19) ZLECENIE (mandatum)
Kontrakt konsensualny na podstawie którego zleceniobiorca (mandatariusz) zobowiązywał się wobec zleceniodawcy (mandant) do bezpłatnego wykonywania określonych czynności w interesie zleceniodawcy lub osoby 3. Zlecone czynności miały tu charakter pracy przede wszystkim umysłowej, a w okresie dominatu otrzymuje on za wykonanie zleconej czynności honorarium. Poza wykonaniem, zlecenie wygasało przez śmierć jednej ze stron, przez cofnięcie zlecenia i wskutek zrzeczenia się przez mandatariusza jeśli nie naraziło to na szkodę zleceniodawcy. Mandant dochodził swoich praw za pomocą actio mandati wykonania zlecenia, obrachunku i wydania t...
dawid1051