Reportaże Biomechaniczne czynniki ograniczajšce w kolarstwie mgr Cezary Ostrowski I Gdy w 2005 roku moja 9-letnia córka, podjęła decyzję o rozpoczęciu nauki w klasie pływackiej wiedziałem, że będzie to nielada wyzwanie, zwišzane min. z szeregiem wyrzeczeń na rzecz czasu spędzanego na treningach, pochłaniajšcych co najmniej 4 godziny dziennie. Przyjęcie do klasy sportowej odbywało się na podstawie przeprowadzanych testów klasyfikacyjnych, celem wykrycia wrodzonych zdolnoci fizycznych do tej dyscypliny. Fachowo przygotowany cykl treningowy, przepływane dystanse rzędu kilku kilometrów dziennie skutkowały rezultatami uzyskiwanymi na zawodach weryfikujšcych rozwój czynników ograniczajšcych. Można zapytać, co ma wspólnego opisany powyżej tekst z kolarstwem? Ma bardzo wiele, gdyż podany przykład dotyczy każdej bez wyjštku dyscypliny sportu, gdzie fachowo prowadzony, nadzorowany i systematyczny trening pozwala na uzyskiwanie satysfakcji z osišganych wyników a jednoczenie daje gwarancję utrzymywania ciała w pełnej dyspozycji ruchowej przez wiele lata. Nie ma to nic wspólnego z powszechnie znanš z polskich stadionów zabawš w sport gdzie przypadek rzšdzi losem, kończšcš się zazwyczaj spadkiem motywacji do aktywnoci ruchowej z powodu kontuzji albo braku progresji. Szczególnie ten drugi przypadek sprawiał, że często słyszałem słowa wypowiadane przez kolarzy amatorów jednak nie jest to sport dla mnie, nie nadaję się do kolarstwa! Z pełnš odpowiedzialnociš stwierdzam, że poruszone tezy nie polegały na prawdzie. Zanim podejmiemy pochopnie decyzję musimy zadać sobie dwa proste pytania. Czy chcemy być zdrowi i szczęliwi? i co robimy aby tak było? Na rowerze nie trenuje się nogami, trenuje się głowš! Dla osišgnięcia satysfakcji z jazdy trzeba uprawiać kolarstwo wiadomie, podpierajšc się wiedzš z zakresu fizjologii, biochemii, biomechaniki oraz szeroko rozumianej metodyki treningu. Nie wystarczy dużo jedzić, albo stosować magicznš suplementację! Często kolarze amatorzy w prowadzonych rozmowach licytujš się co do iloci kilometrów przejechanych np. w ostatnim miesišcu, czy sezonie. Z podziwem spoglšda się na tych z licznikami wypełnionymi najwyższymi liczbami. Wszystko wietnie, ale zawodnicy ci zapominajš o jednym, że aby nastšpiła superkompensacja (odbudowa z nadwyżkš w tych tkankach i mięniach, które brały udział w pracy) musi nastšpić powrót do równowagi hormonalnej, występujšcy w trakcie wypoczynku. Wielu poczštkujšcych kolarzy chcšc szybko uzyskać dobre wyniki sportowe stosuje nadmierne obcišżenia treningowe przy stosowaniu zbyt dużych objętoci. Prowadzi to niekiedy do szybkiego, ale okresowego przyrostu formy. W sumie jednak doprowadza do nadmiernego wyczerpania organizmu i licznych kontuzji, mogš też wystšpić efekty niekorzystne dla zdrowia i długotrwałej sprawnoci. Przykładem niech będzie jeden z krakowskich dobrze zapewniajšcych się kolarzy MTB A, który uległ nadmiernej fascynacji rowerem szosowym, zapominajšc o proporcjach obcišżeń treningowych, doprowadził dobrze wytrenowany organizm do stanu przemęczenia. Skutkowało to poważnš kontuzjš kolana i przerwaniem na dłuższy czas aktywnoci fizycznej, która stanowiła jeden z podstawowych elementów jego samorealizacji. Każdego zawodnika przejawiajšcego choć minimalne predyspozycje do uprawiania kolarstwa można doprowadzić do naprawdę wietnego wyniku. Temu służy kompleksowa wiedza na temat fizjologii i biomechaniki (korelujšca z metodykš i innymi dziedzinami nauki). Wielu amatorów idzie na żywioł, lekceważš grawitację, stajš się rzemielnikami kolarskimi, a przecież rowerowanie może cieszyć przez cały sezon, bo rower stworzył człowiek, żeby było łatwiej i przyjemniej żyć a nie żeby z tego powodu poddawać się cierpieniu, przebywać na długotrwałej rehabilitacji i zwolnieniach lekarskich. II Pomiary: Po wstępnej selekcji (klasyfikujšcej zawodnika lub proponujšcej mu najodpowiedniejszš dyscyplinę sportu) przeprowadzamy różnego rodzaju testy, wszystkie majš to samo zadanie - monitorowanie treningu! Aby osišgnšć ten cel, należy okrelić jakš cechę mierzymy wraz ze szczegółowym opisem (instrukcjš) przeprowadzenia danego testu. Badanie poziomu poszczególnych cech zawodnika mówi o jeŹgo możliwociach osišgania rezultatów sportowych, oraz wskazuje aktualny poziom reakcji fizjologicznych komórki, mechanizmów funkcjonowania oraz zwiększenia jej możliwoci. Wszechstronne poznanie skutków, jakie powoduje w organizmie wysiłek fizyczny, pozwala na skuteczniejsze kierowanie i dozoŹwanie bodców treningowych, oraz stymulowaŹnie działań korzystnych a eliminowanie szkodliwych. Jak wiemy kolarstwo jest dyscyplinš obejmujšcš szereg specjalizacji o zróżnicowanym czasie trwania i intensywnoci wysiłku. To uniemożliwia ustalenie jednego dla wszystkich kolarzy sposobu fizjologicznej i biomechanicznej oceny. Istniejš jednak ogólne kryteria pozwalajšce na analizę czynników warunkujšcych sprawnoć zawodnika, tu z pomocš przychodzi równanie V = E/C. Wzór ten wskazuje, że sprawnoć (V) jest uzależniona od stosunku mocy (E) rozwijanej przez zawodnika do kosztu energii ( C ) pracy. Zatem sprawnoć zawodnika jest tym większe im większa jest moc a koszt energetyczny mniejszy. Koszt energetyczny pracy obejmuje - poziom techniczny zawodnika oraz - technologiczne właciwoci używanego sprzętu, natomiast moc warunkowana jest - zdolnociami organizmu do uwalniania zawartej w substratach energii. W powyższym wstępie chciałem w sposób obrazowy przedstawić cisłe powišzania fizjologii wysiłku z biomechanikš. Praktycznie sezon kolarski jest na końcówce, nie należy zapominać o jeszcze trwajšcych wycigach przełajowych. Jest czas na odpoczynek i podsumowania minionego roku startowego. Każdy wycig, sezon startowy, to nowe dowiadczenia, na bazie których wycišgamy wnioski i budujemy nowy, lepszy plan treningowy. Jest też czas na przemylenia dotyczšce czynników, które nas ograniczały (np. tych zmierzajšcych do modyfikacji posiadanego roweru). III Technologiczne właciwoci używanego przez kolarzy sprzętu w aspekcie fizjologicznym. 1 - Opór powietrza stanowi główne ograniczenie w osišganiu przez kolarza największej szybkoci, badania z tego zakresu i testy ( w tunelach aerodynamicznych) służš polepszeniu właciwoci aerodynamicznych kolarza, poprzez przybranie odpowiedniej pozycji na rowerze. Dotyczy to również konstrukcji sprzętu (aerodynamiki roweru). 2 - Straty energii przenoszonej z mięni na koła. Brak przyjęcia poprawnej pozycji na rowerze, powoduje zmniejszenie wydajnoci pracy. Odpowiedni typ i geometria ramy roweru powinna pozwalać zawodnikowi na łatwš adaptację do sprzętu, (chodzi tu o takie czynniki jak: wysokoć siodła, wysokoć kierownicy, długoci ramy, wsporników i korb). Ma to odniesienie do wszystkich uprawiajšcych kolarstwo zarówno pod kštem rekreacji ruchowej jak i wyczynowców. Brak poprawnej pozycji na rowerze powoduje znaczne zmniejszenie wydajnoci pracy, niewłaciwa mechanika pedałowania to straty energii. Nadto pochylenie tułowia w pewnych zakresach wpływa na układ kršżenia i wielkoć wykonywanej pracy a cinięta przepona to nic innego jak ograniczona wentylacja. Wentylacja płuc podczas pracy wzrasta poprzez zwiększenie głębokoci oddechów i ich przyspieszenie co determinuje zwiększenie pracy mięni oddechowych, tzn. mięnia przepony, mięni międzyżebrowych i szeregu dodatkowych mięni oddechowych. Stwierdzono dowiadczalnie, że po przekroczeniu przez wentylację płuc poziomu około 140 litrów na minutę zapotrzebowanie samych mięni oddechowych na tlen staje się tak duże, że cała nadwyżka zużycia tlenu wykorzystywana jest na pokrycie zapotrzebowania tlenowego tych mięni. Ponadto zmiany pozycji ułożenia ciała kolarza na rowerze wpływajš na zakres ruchu w stawie biodrowym, kolanowym i skokowym. Ta swoista korba przy zmianie kštów skraca lub wydłuża zakres ruchów a także powoduje zmianę szybkoci kštowych mięni wpływajšcych na wymienione stawy z czego bezporednio wynika rozwijana moc. Metody badawcze stosowane przy dopasowaniu zawodnika i sprzętu to przede wszystkim analiza kinematyczna i dynamiczne pomiary za porednictwem czujników siły zamontowanych na rowerze (pedały dynamometryczne, mierniki momentów siły). Te badania pomagajš w dopasowaniu odpowiedniej geometrii ramy roweru do antropometrycznych cech zawodnika. Ponadto pozwalajš na eliminowanie błędów w mechanice pedałowania minimalizujšc w ten sposób ryzyko urazów oraz podnoszšc komfort jazdy. Niewłaciwa pozycja na rowerze to prosta droga do przemęczenia i powstawania zwišzanych z tym urazów. Jeżeli chodzi o sam rower, sporym ograniczeniem w uzyskaniu największej prędkoci, poza w/w czynnikami jest: 3 masa roweru, 4 sztywnoć ramy, 5 tarcie łańcucha, 6 tarcie łożysk, 7 tarcie podłoże-opony. Celem sportowca jest osišgnięcie jak najlepszego wyniku! Przy dobrym przygotowaniu fizycznym, zmniejszanie ograniczeń sprzętowych to formalnoć. Przykładowo, rower startowy Sabine Spitz waży 7.650 kg, mogłaby przecież jedzić na sprzęcie o wadze 12 kg, zapewne nie miałaby, poza kilkoma zawodniczkami na wiecie, z kim rywalizować, ale tej klasy sportowiec zapewne spełniony by nie był. Rower generuje spore koszta, można je minimalizować, ale wówczas musimy mieć wiadomoć wyżej opisanych, nie tylko fizjologicznych ograniczeń jakie z tym się wišżš. IV Poniżej podaje przydatne, nie tylko dla poczštkujšcych, zasady dopasowania siedziska do jedca! Po wprowadzeniu, dotyczšcym wpływu przyjętej pozycji na rowerze na parametry fizjologiczne organizmu zawodnika, nikt nie powinien mieć wštpliwoci, że ta pozornie błacha okolicznoć może decydować o wyniku. A/ Wysokoć siodła. Metoda nr 1 - ustalenie prawidłowej wysokoci siedziska polega na pomiarze kšta zgięcia kolana w momencie gdy pedał jest w dolnym mart...
reniferMan