POŁOWICZE ZESPOŁY LEKCEWAŻENIA.pdf

A Januszewski, P.Oleś, T.Witkowski

(red.):

Wykłady z psychologii w KUL. Tom 7,

Lublin: RW KUL 1994 131155

Michał Steuden

Katedra Psychologii Klinicznej

i Osobowości KUL

POŁOWICZE ZESPOŁY LEKCEWAśENIA

PRZESTRZENI OSOBISTEJ I POZAOSOBISTEJ

JAKO WYRAZ USZKODZEŃ MÓZGU

Wprowadzenie

Połowicze zespoły lekcewaŜenia naleŜą do grupy nieuchwytnych i dlatego

często trudno dostrzegalnych zespołów psychopatologicznych. Wiedza o ich

istnieniu, poza znajomością samego zjawiska, stanowić moŜe punkt wyjścia dla

teoretycznych rozwaŜań nad zagadnieniem mechanizmów, obronnych, a takŜe

zjawiska lateralizacji. Wybór, bowiem, preferencja, uznanie jednej z kończyn za

bardziej wartościową, dominującą w stosunku do drugiej, jest w pewnym sensie

odwrotnością zespołów lekcewaŜenia.

Zespoły lekcewaŜenia pomijanie, ignorowanie, nie interesowanie się mogą

obejmować zarówno prawą jak i lewą połowę przestrzeni osobistej (połowę

ciała) dotkniętych nim osób, jak i prawą bądź lewą przestrzeń pozaosobistą

(prawą bądź lewą przestrzeń zewnętrzną je otaczającą). Rozpatrując to zjawisko

zwracano szczególną uwagę na tych chorych, u których stwierdzano brak

równoległości (dysocjację) pomiędzy istnieniem objawów lekcewaŜenia a

niedowładem połowiczym, zaburzeniami czucia czy defektem pola widzenia

(Bisiach i inni 1986). W myśl podziału zaproponowanego przez M.D. Critchley

(1953 s.225255), a uzupełnionego przez innych badaczy (por. Healton i inni

1982), wyróŜnia się następujące zespoły lekcewaŜenia:

132

Michał Steuden:

nieświadomość połowiczego niedowładu, anosognozja (Ullman i inni 1960) brak

zainteresowania istniejącym niedowładem anosodiaforia; lekcewaŜenie czuciowe

niedostrzeganie bodźców czuciowych docierających do jednej ze stron ciała brak

świadomości połowy ciała (asomatognozja), która to połowa ciała moŜe być

sparaliŜowana lub nie (Critchley 1953, s. 225255), nieświadomość innej powaŜnej

dolegliwości, wśród których wymienia się: nietrzymanie moczu i stolca, impotencję

seksualną, inwolutarne ruchy, utratę pamięci, róŜne choroby (Weinstein, Kahn 1950;

Weinstein i inni 1964);

błędne odczucie niedowładu, któremu towarzyszy wadliwa interpretacja jego obecności

racjonalizująca jego istnienie bądź zaprzeczenie obecności niedowładu własnych

kończyn, przebiegające z odpowiednimi konfabulacjami (Critchley 1953 s.225255);

zespół jednostronnego lekcewaŜenia ruchowego, objawiający się mniejszą liczbą ruchów

wykonywanych po jednej ze stron ciała (hemiakinezja);

lekcewaŜenie wzrokowe, brak zainteresowania się przedmiotami znajdującymi się w

części pola widzenia, negowanie ubytków w polu widzenia, utraty wzroku, a nawet

pełnej ślepoty (Bergman 1957), dysleksji (por. Bisiach i inni 1986);

lekcewaŜenie słuchowe objawiające się niereagowaniem na bodźce słuchowe docierające

do jednego z uszu (Battersby i inni 1956; Heilman, Valenstein 1972b), zaprzeczanie

głuchocie słownej, dysfazji (por. Bisiach i inni 1986).

Warto pamiętać, Ŝe zdarza się takŜe i to, Ŝe chory zaprzecza istnieniu

powaŜnego defektu zdrowia, a skarŜy się na drobne dolegliwości. Przykładem

takiej sytuacji moŜe być kobieta z niedowładem prawej nogi, która to

zaprzeczała temu, jakoby miała jej niedowład, a gorzko skarŜyła się na zaparcie

(Weinstein, Kahn 1950; Weinstein, Kahn 1953).

1.Zespół lekcewaŜenia przestrzeni osobistej

Spośród wymienionych powyŜej zespołów lekcewaŜenia najczęściej

spotykany jest brak zainteresowania niedowładem, nieświadomość niedowładu,

racjonalizacja jego istnienia.

Problem ten jest najłatwiej omówić na przykładzie gwałtownie

występującego uszkodzenia mózgu, jakie moŜe się zdarzyć w wyniku nagłego

upośledzenia funkcji naczyń mózgowych (zakrzepu, zatoru). Powoduje ono

często powstanie niedowładów lub poraŜeń prawych, bądź lewych kończyn.

Nagłość tych schorzeń a często pojawiają się one we śnie, w nocy stawia

chorego i jego rodzinę w zupełnie nowej sytuacji.

Często w wyniku ostrego uszkodzenia mózgu występuje początkowy okres

splątania, znacznych zaburzeń świadomości. Po ustąpieniu zaburzeń świadomości

chorzy róŜnie reagują na swe kalectwo. ZaleŜy to, jak się zdaje, od posiadanego

przez nich zasobu informacji. Niedowładne części ciała najczęściej nie bolą, nie

czuje się ich, a więc początkowo chory moŜe nie wiedzieć o istnieniu

niedowładu, nie ma teŜ wglądu w całą sytuację. Do uzyskania takiego wglądu

niezbędna staje się pionizacja ciała. Próba siadania przy poraŜeniu połowiczym

kończy się niepowodzeniem. Działa, bowiem tylko jedna połowa ciała, druga

natomiast stanowi zakotwiczenie. Powoduje to obrót zdrowej połowy ciała

wobec "zakotwiczonej". Przy gwałtownych ruchach wiąŜe się to często z

wypadnięciem z łóŜka. Chory nadal nie wie lub nie w pełni rozumie, dlaczego

nie moŜe wstać. Zwykle natomiast szybko orientuje się, Ŝe jest chory i Ŝe nie

moŜe chodzie. U wielu chorych następuje w końcu uzmysłowienie sobie całości

choroby na podstawie osobistego doświadczenia lub teŜ informacji uzyskanych

od rodziny, która po uzyskaniu orientacji w zaistniałym schorzeniu podejmuje

odpowiednie leczenie.

Niekiedy obserwuje się (zwykle przemijającą) tak zwaną reakcję

katastroficzną, w czasie, której chory na skutek uświadomienia sobie kalectwa

krzyczy, płacze, skarŜy się na niesprawiedliwość losu, ma poczucie wielkiego,

nieodwracalnego nieszczęścia i beznadziejności.

W innych przypadkach chory często milczy i mimo dostarczanych mu

informacji traktuje swą chorobę tak, jakby ona nie istniała. A nawet, co jest

szczególnie niebezpieczne u chorych z niedowładem, próbuje samodzielnie

siadać, stawać lub chodzić na niedowładnych kończynach, pomimo często

duŜego kalectwa, które to całkowicie wyklucza bezpieczne wykonanie

wymienionych czynności. LekcewaŜenie obecności niedowładu (anosognozja

hemiplegii) brak zainteresowania niedowładem (anosodiaforia), występuje u

chorych dość często. Chorych takich w szpitalach moŜna dostrzec na pierwszy

rzut oka; zwracają oni uwagę tym, Ŝe lewa połowa ich ciała jest odsłonięta,

część górna piŜamy jest ubierana przez nich wyłącznie na prawą stronę, a więc

zachowują się tak, jakby ich nie interesowała lewa połowa ciała. Zaburzenie to

stwierdza się nawet u chorych długo przebywających w szpitalu, którzy

przyzwyczaili się do niedowładu połowiczego i nauczyli się juŜ samodzielnie

siadać w łóŜku i w części samodzielnie ubierać, a ponadto często wobec

zaoszczędzenia w mózgu przy (lewostronnym niedowładzie) obszarów mowy nie

mają wyraźnych zaburzeń mowy, stąd swobodnie komunikują się z otoczeniem,

wydaje się teŜ, iŜ mają pełną, jasną świadomość. Ciało ich po stronie odsłoniętej

(nie ubranej) jest wyraźnie chłodniejsze, często z czerwonosinawym

podbarwieniem, co wynika z upośledzonej gry naczyniowej po stronie

niedowładu. Zachowanie takie zwraca przy tym bardziej uwagę takŜe i dlatego,

Ŝe chorzy ci skarŜą na poczucie nadmiernej cięŜkości, drętwoty, braku Ŝycia

chorej połowy ciała i stąd obserwuje się ich przesadną troskę o niedowładne

kończyny. Bywają one wówczas smarowane róŜnymi maściami, a takŜe

wielokrotnie obwijane róŜnorakimi opatrunkami zjawisko hyperschemii

(Critchley 1953 s.225255).

Zespół lekcewaŜenia przestrzeni osobistej relatywnie rzadko moŜe pojawiać

się u chorych, u których nie stwierdza się wyraźnego niedowładu, a moŜe on

przebiegać pod postacią braku zainteresowania (częściej lewą) połową ciała, a

takŜe i braku dbałości o jej wygląd. Chory taki myje się tylko po jednej stronie,

obcina paznokcie tylko u jednej ręki, przy czym nie stwierdza się czasami u tych

chorych ani obecności niedowładu, ani teŜ upośledzonego czucia po stronie

lekcewaŜonej. Po stronie lekcewaŜonej moŜe takŜe wystąpić zmniejszenie liczby

współruchów (hemiakinezja), zauwaŜalne przy swobodnym chodzeniu chorego.

Rozpoznanie zespołu lekcewaŜenia kończyn u skądinąd sprawnych chorych

ułatwia tak zwany test rękawiczek. Polega on na tym, Ŝe badanemu poleca się

załoŜyć rękawiczki. Zakłada on je wówczas zwykle tylko na kończynę

nielekcewaŜoną, pozostawiając drugą rękę nie ubraną. Zaletą testu rękawiczek

jest konieczność posłuŜenia się oboma rękami przy próbie zakładania ich na

ręce, tym samym, więc badany ma moŜność (nieświadomie) wykazać obecność

lub brak obecności niedowładu. Wartość testu rękawiczek jest kwestionowana z

tego powodu, Ŝe gdy poleci się załoŜenie rękawiczek zupełnie zdrowej

przypadkowej osobie, to teŜ często zdarza się, Ŝe załoŜy rękawiczki tylko na

jedną rękę oczywiście moŜna z kolei stwierdzić, Ŝe zespoły lekcewaŜenia ręki są

po prostu powszechne. RównieŜ niepodniesienie jednej ręki przy poleceniu

podniesienia ich obu moŜe sugerować jednostronny zespół lekcewaŜenia (por.

tamŜe).

W innych przypadkach u chorych neurologicznych spostrzega się zespół

zaprzeczania schorzeniu, w którym to chory z Ŝelazną konsekwencją przeczy

istniejącym dolegliwościom czy obecności połowiczego niedowładu. Próby

przekonania go o istnieniu niedowładu wiąŜą się dość często z gwałtowną

irytacją takich chorych. W klinice uszkodzeń mózgu stosunkowo często moŜna

się spotkać z omawianymi zaburzeniami. Ich niewątpliwie patologiczny charakter

potwierdza utrzymywanie się objawów przez wiele dni, a nawet tygodni. To

właśnie uporczywe zaprzeczanie obecności niedowładu stało się przyczyną

zainteresowania tym objawem chorobowym. W obserwowanym (własnym)

przypadku 36letni chory zaprzeczał obecności lewostronnego niedowładu

połowiczego przez ponad trzy tygodnie, pomimo Ŝe obecność tegoŜ stanowiła

jedyną trudność, dla której nie mógł on samodzielnie chodzić, a takŜe i jedyną

przyczynę uzasadniającą jego przedłuŜający się pobyt w szpitalu. W końcu

wobec sukcesu terapeutycznego, jakim było wyraźne zmniejszenie się wielkości

niedowładu, został wypisany ze szpitala do domu i zginął z pola widzenia, przy

czym do końca pobytu w szpitalu nie zmienił on swego zdania. Najbardziej

zaskakujące było to, Ŝe pod koniec pobytu szpitalnego zaprzeczanie

niedowładowi przez chorego stawało się coraz bliŜsze prawdy.

Pewnym podobieństwem do zespołu lekcewaŜenia charakteryzuje się zespół

zaprzeczenia przebytej operacji mózgowej (Legault 1954); opisywano go u

chorych po przebytej leukotomii czołowej. Chorzy ci zaprzeczali zabiegowi

operacyjnemu, mimo ewidentnych danych wskazujących zabieg

obandaŜowanej głowy, ogolonych włosów, śladów pooperacyjnych. Zaprzeczanie

zabiegowi miało wszelako róŜny kontekst sytuacyjny, gdyŜ obserwowano

zaprzeczenie operacji, które sprowadzało się do tłumaczenia przez chorego

zabandaŜowanej po operacji głowy tym, Ŝe ma ją zawiniętą po to, by mu było

w nią cieplej (mechanizm racjonalizacji), zaprzeczenie stwierdzano teŜ u

zaburzonych psychicznie (splątanych) chorych, którzy zaprzeczali chorobie,

pobytowi w szpitalu i przeprowadzonemu u nich zabiegowi operacyjnego wobec

tego, Ŝe nie pamiętali oni ani pobytu w szpitalu, ani teŜ innych zdarzeń z tego

okresu czasu.

Zespół odczuwania niedowładnych kończyn jako przynaleŜnych do kogoś

innego jest stosunkowo rzadko obserwowany w klinice uszkodzeń mózgu. Chory

taki twierdzi, Ŝe jego niedowładne kończyny przynaleŜą do kogoś innego. MoŜe

uwaŜać, Ŝe ktoś obcy "wepchnął mu się do łóŜka", wyraŜać głośno zdziwienie,

"Ŝe takie rzeczy mają miejsce w szpitalu", i Ŝe na to nikt nie reaguje.

Niedowładne kończyny mogą być odbierane jako przynaleŜne do kogoś miłego,

atrakcyjnego, a takŜe mogą być w stosunku do nich wyraŜane uczucia wrogie

(Critchley 1953; Olsen, Ruby 1941). Opisano 66 letnią chorą (Sandifer 1946) z

nadciśnieniem tętniczym i niedowładem połowiczym lewostronnym, która

szczypana po niedowładnej ręce (w celu sprawdzenia ewentualnych zaburzeń

czucia) krzywiła się z bólu, lecz zaprzeczała, by odczuwała ból. Gdy jej

niedowładną rękę podniesiono przed jej oczy, zaprzeczała, by naleŜała ona do

niej i twierdziła, iŜ ręka ta naleŜy do lekarza, a widząc na niej pokazywany jej

własny pierścionek, mówiła, Ŝe to lekarz ma jej pierścionek na swojej ręce. W

obserwowanym (własnym) przypadku chory domagał się usunięcia

"przebrzydłego starucha przebywającego w jego łóŜku", a na dowód jego

obecności wskazywał na własną niedowładną rękę, która istotnie jako

przynaleŜna do osoby w wieku zaawansowanym nie sprawiała wraŜenia młodej.

Istnienie szczególnego (pozytywnego lub negatywnego) nastawienia do

niedowładnych kończyn stało się podstawą do wyodrębnienia emocjonalnych

aspektów zespołu lekcewaŜenia (por. Daffner i inni 1990). Zespół zaprzeczenia

przynaleŜności moŜe rozciągnąć się takŜe na wydaliny chorych. Stwierdzono to

w innym obserwowanym przypadku. U chorego wystąpiły zaburzenia funkcji

przewodu pokarmowego, połączone z oddawaniem wybitnie cuchnącego stolca i

gazów. Chory zaŜądał natychmiastowego przeniesienia go do innej sali

twierdząc, Ŝe w pobliŜu przebywa człowiek, który okropnie smrodzi. Agresję

swą wyładowywał na "śmierdzielu", lepiąc kulki z własnego kału, i rzucając je

w stronę rzekomego "wroga”, (którym w jego mniemaniu był chory leŜący na

sąsiednim łóŜku). Przyłapany na "gorącym uczynku" przez personel szpitalny

podczas lepienia kolejnej kulki kału stwierdził, Ŝe jest to właśnie pocisk rzucony

w niego przez "śmierdziela".

Zespół lekcewaŜenia niedowładnych kończyn wydaje się być złym

prognostykiem dla zdrowia chorych, wiąŜe się on, bowiem z często rozległym

uszkodzeniem mózgu.

Motoryczny aspekt zespołów lekcewaŜenia przestrzeni pozaosobistej

sprowadza się do zredukowanej tendencji do wykonywania ruchu w stronę

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: