Systemy wyborcze

Istnieją szczegółowe procedury i sposoby obliczania głosów oraz określające sposób przeprowadzenia wyborów. Jest to system wyborczy. Jego najbardziej istotnymi elementami są:

·         wielkość oraz kształt wyborczych okręgów (ale także i związana z nimi możliwość uzyskania miejsca w parlamencie)

·         uprawnienia wyborcy zależne od struktury głosowania

·         wyborcze progi, tzw. Klauzule zaporowe

·         sposób obliczania i rozdzielania mandatów

·         wyborcza formuła

Wielkość wyborczych okręgów jest określana przez liczbę mandatów, które są możliwe do zdobycia. Mówimy więc o okręgach jednomandatowych, kilkumandatowych oraz wielomandatowych. Im więcej mandatów do uzyskania tym większa możliwość, że w parlamencie znajdą się przedstawiciele najmniejszych partii (w systemie proporcjonalnym). Kształt danego wyborczego okręgu pokrywa się z jednostkami administracyjnymi kraju. Wpływa na niego także liczba mieszkańców oraz wielkość obszaru. Możliwość uzyskania mandatu, czyli tzw. Koszt jego zdobycia, jest liczbą głosów jakie należy zdobyć aby uzyskać mandat. Oblicza się go biorąc pod uwagę liczbę ważnie oddanych głosów, liczbę mandatów przypadających na okręg oraz liczbę partii lub kandydatów, którzy biorą udział w wyborach. Koszt zdobycia mandatu obniża się z chwilą gdy mamy do czynienia z dużym okręgiem wyborczym (bądź przy zwiększeniu się liczby kandydatów).

Uprawnienia wyborcy w trakcie głosowania są zależne od przyjętej struktury głosowania. Możemy mówić o głosowaniu kategorycznym (wyborca wskazuje kandydata bądź kandydatów jednej partii i na nich oddaje swój głos) oraz o głosowaniu zwykłym (wyborca posiada możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście zgodnie ze swoimi wyborczymi preferencjami). Przyznanie tego typu uprawnień wyborcom wpływa dość istotnie na relacje pomiędzy wyborcami a kandydatami. W przypadku pierwszego rodzaju uprawnienia wyborcy mają większy wpływ na działania polityków oraz ich ugrupowań i mogą je modyfikować.

W proporcjonalnych systemach wyborczych stosowane są progi wyborcze, czyli określone poparcie, które musi uzyskać partią bądź koalicja, aby się znaleźć w parlamencie. W Polsce próg wyborczy dla partii wynosi 5%, a dla koalicji 8%.

Aby rozdzielić i obliczyć zdobyte mandaty stosuje się wzór arytmetyczny, który służy do przeliczenia głosów zdobytych w wyborach na mandaty w parlamencie. Jest kilka sposobów ich obliczania. Do najpopularniejszych należą:

·         metoda d’Hondta (sposób obliczania mandatów uprzywilejowuje partie duże)

·         metoda nnt-Laguë’a

·         metoda Hare’a-Niemeyera (sposób obliczania głosów odzwierciedla rzeczywiste poparcie uzyskane przez dane ugrupowanie polityczne w wyborach)

Formuła wyborcza daje nam podstawy do przeprowadzenie klasyfikacji systemów wyborczych. Określa poparcie zdobyte w wyborach na mandaty w parlamencie. Na jej podstawie możemy wyróżnić:

·         system większościowy

·         system proporcjonalny

·         system mieszany (semiproporcjonalny)

System większościowy występuje m. n. W Wielkiej Brytanii oraz Polsce w wyborach do Senatu. W tym systemie wyborczym występują jednomandatowe okręgi. Wystarczy uzyskać względną większość głosów, aby dostać się do parlamentu. System działa głównie na korzyść partii dużych. Zapewnia działanie na scenie politycznej dwóm silnym partiom. Partie mniejsze nie mają szans zdobycia miejsc w parlamencie. Wybrany w ten sposób parlament nie jest więc odzwierciedleniem politycznych nastrojów danego społeczeństwa, ale co może być ważniejsze, jest bardzo sprawnym aparatem władzy. Zapobiega bowiem politycznemu rozbiciu parlamentu, a zwycięska partia (bądź koalicja) są w stanie stworzyć stabilny rząd.

W systemie proporcjonalnym dana partia uzyskuje tyle mandatów w parlamencie, jaka odpowiada uzyskanemu przez nią w wyborach poparciu. Duże znaczenie ma tu jednak istnienie progów wyborczych oraz sposób przydziału mandatów. Tego typu system występuje m. n. W Holandii oraz w Polsce w wyborach do Sejmu. Taki system sprzyja powstaniu systemu wielopartyjnego. W parlamencie posiadają swoich reprezentantów ugrupowania małe, a wybrany parlament jest odzwierciedleniem politycznych nastrojów społeczeństwa. Żadna z partii nie uzyskuje jednak w wyborach bezwzględnej większości. Powstaje w ten sposób konieczność zawiązania koalicji, aby móc utworzyć rząd. Te są mało stabilne, co sprzyja kolejnym politycznym kryzysom w państwie.

System mieszany łączy w sobie elementy systemu większościowego i proporcjonalnego. Tego typu systemy miały w zamierzeniu przeciwdziałać negatywnym skutkom stosowania ordynacji wyborczej jednego typu. Istnieje kilka odmian systemu mieszanego:

·         system dwóch głosów (występuje w wyborach do Bundestagu; wyborca ma do dyspozycji dwa głosy; pierwszy oddaje na kandydatów, którzy są umieszczeni na imiennej liście danego okręgu, a drugi na listę partii w danym kraju związkowym)

·         system pojedynczego głosu nieprzechodniego (tzw. System półproporcjonalny; występuje w Japonii)

·         system list blokowych (występuje we Włoszech)

Zasady ustroju RP

Zasada suwerenności narodu

Zasada ta jest podstawą państwa demokratycznego. Zgodnie z nią najwyższym źródłem władzy jest naród. Organy państwowe pełnią swoje funkcje z jego przyzwolenia. Naród wybierając swoich przedstawicieli w wyborach udziela im upoważnienia do sprawowania funkcji publicznych. Osoby te otrzymują mandat, który jest zgodny z wolą większości społeczeństwa. Mówi o tej zasadzie art. 4 polskiej Konstytucji z 1997 r.: Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Trójpodział władz

Ustrój polski wprowadza zasadę trójpodziału władz. Władzę wykonawczą w naszym państwie sprawuje prezydent oraz Rada Ministrów, władza ustawodawcza należy do dwuizbowego parlamentu, a władza sądownicza do niezależnych i niezawisłych sądów i trybunałów. O tej zasadzie mówi art. 10 Konstytucji III RP: Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. Każda w wymienionych władz sprawuje swoje funkcje samodzielnie. Żadna z nich nie ma charakteru pomocniczego czy kontrolnego nad pozostałymi władzami. Wszystkie muszą działać względem siebie komplementarnie. Obowiązuje także zasada współdziałania trzech władz dla dobra państwa i obywateli.

Społeczna gospodarka wolnorynkowa

Istnienie społecznej gospodarki wolnorynkowej jest zapewnieniem działania w państwie praw rynku oraz wolnorynkowych mechanizmów. Jest także gwarancją wolności prowadzenia działalności gospodarczej oraz ochrony własności prywatnej. O tej zasadzie mówi art. 20 naszej Konstytucji: Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Państwo prawa

Państwo prawa to państwo, w którym organy władzy państwowej działają zgodnie z prawem i w ramach prawa. Tworzone prawo winno być sprawiedliwe, a ponadto jego reguły dostatecznie jasne i przejrzyste. W państwie prawa istnieją i działają organy, których zadaniem jest stanie na straży przestrzegania prawa.

Pluralizm społeczny, polityczny i gospodarczy

Istnienie zasady pluralizmu politycznego zapewnia wolność tworzenia partii politycznych oraz stowarzyszeń. Obywatel może swobodnie wyrażać swoje poglądy polityczne oraz wybierać te partie, z których programem się utożsamia. W państwie, w którym panuje pluralizm istnieje wolność zakładania oraz przynależności do związków zawodowych, fundacji czy ruchów o charakterze obywatelskim. Pluralizm jest także gwarantem wolności przekonań społecznych i politycznych. Zapewnia także swobodę prowadzenia działalności gospodarczej oraz chroni własność prywatną.

Zasada samorządności

Istnienie samorządu jest podstawą dobrego funkcjonowania państwa demokratycznego. Samorząd i jego organy zapewniają obywatelom udział w rządach oraz realny wpływ na nie. Organy władzy samorządowej uczestniczą w sprawowaniu władzy. Jest także samorządność gwarantem decentralizacji w państwie.

Art. 15 Konstytucji mówi: Ustrój terytorialny Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia decentralizację władzy publicznej, a art. 16: Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową. Samorząd terytorialny uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Przysługującą mu w ramach ustaw istotną część zadań publicznych samorząd wykonuje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Zasada pluralizmu mediów

Obowiązywanie w państwie demokratycznym tej zasady jest gwarantem wolności prasy. Pozwala także na wolność pozyskiwania informacji oraz jej rozpowszechniania. Pluralizm mediów nie dopuszcza cenzury oraz koncesjonowania prasy. O tej zasadzie mówi art. 14 Konstytucji: Rzeczypospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.

Joanna Sapeta

Pojęcie prawa

Pojęcie prawa ma wiele znaczeń, najczęściej rozumiemy go jako zbiór norm postępowania na terenie danego kraju, ustalony przez władze państwowe z uwzględnieniem norm zwyczajowych. Według Celsusa (jurysty rzymskiego) „Prawo jest tym, co dobre i słuszne”. Pojęcie prawa można rozumieć na dwóch płaszczyznach: podmiotowej i przedmiotowej.

·         Pojęcie prawa w znaczeniu podmiotowym - to zbiór uprawnień jednostki, służący zabezpieczeniu jej interesów.

·         Pojęcie prawa w znaczeniu przedmiotowym - to zbiór norm prawnych norm postępowania, których naruszenie grozi sankcjami.

Normy prawne

Normy prawne (łac. norma - reguła, przepis), wzór postępowania w danej sytuacji np. rodzice powinni zameldować dziecko po urodzeniu. W razie nie przestrzegania tej normy rodzicom grozi grzywna. Normy prawne zawierają nakaz, zakaz lub dozwolenie.

Normy składają się z hipotezy, dyspozycji i sankcji.

·         Hipoteza - określa, do kogo jest kierowana (kto jest adresatem) oraz okoliczności, w których ma zastosowanie.

·         Dyspozycja - przez nakaz, zakaz lub dozwolenie określa zachowanie adresata.

·         Sankcja - zawiera konsekwencje prawne, w razie niedostosowania się do normy.

Według innej teorii normy prawne składają się z dwóch różnych norm tj:

·         Sankcjonalnej - zawierającej hipotezę i dyspozycję.

·         Sankcjonującej - zawierającej hipotezę i dyspozycje będącą w rzeczywistości sankcją.

Normy prawne mogą mieć różne rodzaje:

·         Autonomiczne - gdzie adresat i normodawca stanowią ten sam podmiot.

·         Heteronomiczne - gdzie adresat i normodawca to dwa różne podmioty.

·         Indywidualne - regulujące zachowanie imiennie konkretnego podmiotu w sytuacji jednorazowej,

·         Generalne - dotyczące wszystkich zainteresowanych.

·         Nakazujące - dyspozycja zawiera nakaz (np. nakaz skrętu w lewo).

·         Zakazujące -mdyspozycja zawiera zakaz (np. nie kradnij).

·         Uprawniające - dyspozycja pozwala wybrać sposób postępowania.

·         Bezwzględnie obowiązujące - należy się zastosować bez możliwości jakiegokolwiek wyboru,

·         Względnie obowiązujące - stosowane wówczas, gdy podmioty prawa innych reguł niż wyraża dyspozycja.

·         Obowiązujące na obszarze całego państwa.

·         Obowiązujące w określonym terenie.

Przepis prawny

Przepis prawny to podstawowy zapis ustawy lub rozporządzenia. Może występować w formie artykułu, punktu, podpunktu, ustępu, czy paragrafu. Z przepisów prawnych można odczytać normy prawa, choć nie są to jednoznaczne formy. Przykład przepisu prawnego nakazującego: art. 266 „Przed przesłuchaniem świadka uprzedza się go o prawie do odmowy zeznań i odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań”.

Joanna Sapeta

W Polsce obowiązuje uporządkowany hierarchicznie system aktów prawnych, tzn. każdy z nich zajmuje własne miejsce w zależności od rangi. Ważność aktu prawnego określa organ prawodawczy, który go ustala np. ustawa jest wyższa rangą i ważniejsza niż akt prawny opracowany przez samorząd lokalny. Najwyższym i podstawowym aktem prawnym w Polsce jest Konstytucja, a więc pozostałe akty prawne muszą jej podlegać.

Hierarchiczność systemu aktów prawnych oznacza również fakt, że każdy akt prawny niższego rzędu musi być zgodny z aktem wyższego rzędu. Natomiast akta niższego rzędu zazwyczaj uszczegóławiają problem opisany ogólnie w aktach wyższego rzędu. Akta wyższe rangą mają moc uchylać akta niższego rzędu. Z kolej akta równego rzędu mogą się wzajemnie uchylać.

Tworzeniem prawa zajmują się organy państwowe powołane do tego celu w Polsce taką rolę spełnia Parlament. O stanowieniu prawa może również zadecydować referendum (głosowanie) lub plebiscyt (ta forma w Polsce rzadko stosowana).

W obecnym czasie obserwuje się rozszerzanie prawa, gdyż wchodzi ono w coraz bardziej szczegółowe dziedziny życia. Innym powodem tego zjawiska jest przystąpienie naszego państwa do Unii Europejskiej i stawiany przez nią wymóg zmiany dotychczasowych praktyk prawodawczych np. Nowa Matura. Kolejnym powodem jest rozwój cywilizacyjny państwa i konieczność zmiany przepisów dotyczących np. Internetu, aborcji, czy eutanazji.

Rodzaje systemów ochrony praw człowieka

Organami chroniącymi prawa człowieka w naszym kraju są:

·         Sądy powszechne

·         Sądy administracyjne

·         Trybunał Konstytucyjny

·         Rzecznik Praw Obywatelskich

·         Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

·         Organizacje pozarządowe

Do przestrzegania obywatelskich praw niezbędne są gwarancje materialne i formalne. Gwarancje materialne zapewniają instytucje odpowiedzialne za przestrzeganie praw i egzekwowanie kar (np. szeroko pojęta świadomość prawna społeczeństwa). Gwarancje formalne zaś, to procedury i środki umożliwiające jednostce postępowanie w dochodzeniu swych praw. Dzielą się na: gwarancje bezpośrednie (chronią w sposób instytucjonalny prawa np. rzecznik Praw Obywatelskich) i pośrednie (mają duży wpływ na podstawowych przestrzeganie praw np. podział władzy w państwie).