02.03.2009 Ustrój samorządu terytorialnego- wykład
Ustrój terytorialny:
-pojęcie konstytucyjne
-pojęcie szersze niż samorząd terytorialny
-system władz publicznych z punktu widzenia terytorialnej organizacji kraju, który jest niezbędny w każdym państwie do jego sprawnego działania[definicja]. Konieczność wynikająca z faktu iż państwo w związku ze swoim skomplikowaniem musi zostac zorganizowane
Podział terytorialny:
-rozczłonkowanie państwa na jednostki którym przypisuje się realizacje zadań publicznych
Jaki powinien być samorząd?
-pragmatyzm (samorząd powinien być skuteczny)
-powinien wyrażac określony system wartości (jakieś wartości aksjologiczne)
Fundamentalne zasady dotyczące samorządu terytorialnego które możemy znaleść w Konstytucji:
a) Zasada Pomocniczości
-zawarta w preambule konstytucji
« ...jako prawa podstawowe dla państwa oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.... »
-ma fundamentalne znaczenie -> nazuje takie zorganizowanie/ukształtownie realizacji zadań publicznych w państwie aby każdy mieszkaniec mógł samodzielnie zaspokoić swoje potrzeby (zrealizować obowiązki egzekować swoje prawa)
-znaczenie w Uni Europejskiej -> żadne panstwo nie zostanie przyjęte do UE jeśli w swoim ustroju nie zawrze zasady pomocniczości
-zasada pomocniczości a ustrój (zasada pomocniczości w sferze ustrojowej) – oznacza takie rozłożenie zadań publicznych zgodnie z którym państwo wykonuje tylko te zadania które nie mogą być wykonane przez samych obywatelii (pańswo bierze na siebie obowiązki których wspólnota nie jest w stanie wykonać)
Dwa aspekty pomocniczości:
-aspekt negatywny – państwo , władza administracyjna tego panstwa nie powinna przeszkadzać w akrywności lokalnej
-aspekt pozytywny – państwo powinno pobudzać tą aktywność (wspierać)
Normatywna warstwa zasady pomocniczości
-zasada ta znajduje swoje odzwierciedlenie w konstytucji i systemie ustaw samorządowych
-zasada pomocniczości związana jest z zasadą decentralizacji
Konstytucja art 15
Decentralizacja- oznacza takie rozłożenie zadań miedzy stopniem centralnym a niższymi stopniami w którym nie występuje hierarchiczne podporządkowanie organów niższych organom wyższym (nie występuje zasada hierarchicznego podporządkowania.
Jednostki samorządu terytorialnego wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność
np: ustawa o samorządzie gminnym
Art. 2. 1. Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Inne formy decentralizacji :
Konstytucja
Art. 17.
-w drodze ustawy można można tworzyć samorządy zawodowe
-struktura samorządu zawodowego jest zbudowana z izb samorządu usytułowanych zazwyczaj na dwóch szczeblach . Podstawowym szczeblem są izby okręgowe wyposażone w osobowość prawną. Ich organami są zjazdy, rady, komisie rewizyjne, komisje (sądy) dyscyplinarne i rzecznicy odpowiedzialności zawodowej.Do podstawowych zadań samorządu zawodowego należy współdziałanie z organami władzy i administracji rządowej i samorządowej oraz z innymi instytucjami i organizacjami społeczymi w sprawach związanych z wykonywaniem danego zawodu, prowadzenie szkoleń itp. Samorząd zawodowy zajmuje się też ustaleniem zasad etyki danego zawodu, a szczególna domeną jego działania jest decydowanie o nabywanie i pozbawianie uprawnień członków korporacji oraz pociąganie ich do odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Samorżad musi posiadać pewne władztwo i wykonywać je za państwo. Gdyby pozbawić samorząd przymusowego członkowstwa należało by pozbawić go równiez władztwo przez co przestał by być samorządem według Konstytucji.
-w drodzę ustawy można tworzyc inne formy samorządu w Polsce miedzy innymi samorządy gospodarcze nie mogą one jednak naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej (za Konstytucją)
Nie można stać się członikiem samorządu terytorialnego na skutek własnego oświadczenia woli i nie można się z udziału w samorządzie wycofać , wynika to z Konstytucji.
Art. 16.
-samorząd tworzy się z mocy samego prawa dlatego nie możemy się sami do niego zapisać bądz wypisać
-samorząd musi posiadać istotyny zestaw zadań do wykonania przekazany mu przez państwo
-wg tego art samorząd musi istnieć na każdym stopniu podziału terytorialnego niezależnie od jego stopni (w Polsce podział trójstopniowy ustanowiony ustawą o trójstopniowym podziale terytorialnym)
-samorząd terytorialny uczesniczy w sprawowaniu władzy publicznej
-samorząd terytorialny wykonuje częsć zadań publicznych w imieniu własnym na własną odpowiedzialność (j.w w odniesieniu np do USG)
9.03.2009 Ustrój samorządu terytorialnego-wykład II
Fundamentalne zasady dotyczące samorządu terytorialnego które możemy znaleść w Konstytucji:(cd.)
b)zasada unitarnośći
Konstytucja:
Art. 3.
Rzeczpospolita Polska jest państwem jednolitym.
-ustrój terytorialny zbudowany według jednolitych zasad
-równie dobre sformułowanie « Rzeczpospolita Polska jest państwem unitarnym »
-zasady dotycząca ustroju terytorialnego są takie same (nie mamy zróżnicowania ustrojowego w przypadku jednostek terytorialnych najwyższego stopnia)
-Czy mogą być inne ujęcia ustroju samorządu terytorialnego ? (nie zbudowane na zasadzie unitarności?)
TAK np. Państwa federalne jako przeciwieństwo państwa unitarnego
Cechy świadczące o unitarności :
-żadna jednostka terytorialna nie jest wyposarzona w jakomkolwiek ceche która świadczyła by o tym że posiada suwerenność (konsekwencją tego jest że żadna jednostka terytorialna nie może mieć własnej konstytucji)
-obowiązuje zasada jednolitego systemu prawnego
-jednostki terytorialne nie mają uprawnień do tworzenia ustaw (tworzą uchwały nie ustawy[dygresia prowadzącego na temat tego dlaczego sejmik nie jest sejmem])
-jednolity system organów ustawodawczych
-jeden system sądowniczy
-jednolity system administracji publicznej (organów aparatu administracyjnego -> w każdym z woj, powiatów czy gmin taki sam)
-skład administracji publicznej z dwóch struktur -> administracji rządowej wykonującej zadania rządu w terenie i obok jednostek samorządu terytorialnego (tak zwane dwie nogi administracji)
CEL(regulacji konstytucyjnej dotyczącej samorządu) -> zbudowanie niezależnego zadaniowo, finansowo, kompetencyjnie itd. Samorządu lokalnego obok administracji rządowej
[nie możemy zlikwidować żadnej nogi administracji bo spowodujemy naruszenie konstytucji]
[dygresia na temat « kto jest ważniejszy Wojewoda czy Marszałek Województwa]
Zasadniczy podział terytorialny państwa :
Art. 15.
-w istocie ten artykuł nie określa nam zasadniczego podziału terytorialnego państwa stanowi on kompromis pomiędzy trójstopniowym a dwustopniowym podziałem państwa (konflikt w sejmie pomiędzy PSL- będący za dwustopniowym a resztą opowiadającym się za podziałem trójstopniowym)
-w ten sposób można było po uchwaleniu konstytucji wprowadzić trójstopniowy podział mniejszym kosztem (potrzebna była w sejmie tylko zwykłą większość nie kwalifikowana jak przy uchwalaniu). Pozostawia się kwestie do uregulowania ustawodawcy.
ZASADNICZY- podział z którym wiąże się stworzenie/utrzymanie struktur władzy publicznej o charakterze ogólnym
[województwa , powiaty, gminy]
Kto tworzy jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego?
1. Ogół mieszkańców jednostek zasadniczego podziału terytorialnego stanowi z mocy prawa wspólnotę samorządową.
Kto tworzy oraz znosi ?
-Województwa → Sejm
-Gminy, Powiaty → Rada Ministrów
POMOCNICZY (podział)- pomaga podziałowi zasadniczemu
-jednostki samorządu terytorialnego mogą wprowadzić sołectwa, dzielnice czy też osiedla (jako jednostki pomocnicze)
SPECJALNY – wprowadzany w wypadkach gdy podział zasadniczy nie będzie skuteczny np. w administracji wojskowej (okręgi wojskowe -nie pokrywają się z województwami czy innymi jednostkami samorządu terytorialnego) lub administrowanie gospodarką i zasobami wodnymi
Konstytucyjna pozycja samorządu terytorialnego
Rozdział VII o samorządzie terytorialnym → umieszczony po rozdziale dotyczącym administracji rządowej a przed rozdziałem o władzy sądowniczej . Umieszczony nie przypadkowo ponieważ konstytucja „podzielona” jest wg schematu [Zasady ogólne – Prawa i Obowiązki Obywatela – Władza Ustawodawcza – Władza wykonawcza – Władza Sadownicza – Władza Kontrolna – Przepisy Końcowe (z wykładu „i reszta”)]. Konstytucja zalicza samorząd terytorialny do « działu » władzy wykonawczej.
Art. 163.
Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.
-jest to tak zwane domniemanie kompetencji na rzecz samorządu terytorialnego
-ustawodawca musi dokładnie sprecyzować komu chce przeznaczyć dane zadanie i z jakich względów (w innym wypadku zadziała konstytucyjne domniemanie na rzecz samorządu i to on będzie je wykonywał. Jeśli jakiś przepis nie określa konkretnego organu władzy publicznej to jest to zadanie dla samorządu terytorialnego[od autora-> nie wiem czy to jest dobrzę postaram się upewnić i ewentualnie poprawić]
-ale dla której jednostki samorządu terytorialnego istnieje to domniemanie ?
Art. 164.
3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.
-jest to tak zwane domniemanie kompetencji na rzecz gminy
-domniemanie to stanowi wyraz tego że gmina jest « podstawową jednostką samorządu terytorialnego » (została ustanowiona już w konstytucji)
-Domniemania istnieją w samych jednostkach samorządu terytorialnego :
Gmina -> na rzecz Rady gminy
Powiat-> na rzecz Rady powiatu
Województwo -> na rzecz Zarządu województwa (przełamana zasada domniemania kompetencji na rzecz organu uchwałodwaczego jednostki samorządu terytorlanego)
16.03.2009 Ustrój samorządu terytorialnego-wykład III
Euroepejska Karta Samorządu Lokalnego:
-akt Rady Europy który reguluje status samorządów lokalnych w relacji do władz danego państwa oraz w relacji do władz innych państw i działających w nich samorządów
-reatyfikowany przez Polskę w 1993r. (jako jedyny kraj Polska reatyfikowała go w całośći)
-obecnie trwają prace nad projektem Europejskiej Karty Samorządu Regionalnego
Jakie instytucje można nazwać samorządem terytorialnym (co decyduje o tym?)?
-Polski samorząd terytorialny jest modelowym przykładem samorzadu (wg. Profesora wzoruje się na nas Ukraina czy Mołdawia)
-Cechy:
Zawarte w Konstytucji -> samodzielność
-> niezależność
Samodzielnośc :
-Każda jednostka samorządu teryorialnego musi byc osobą prawną, jest to osobowość prawna prywatnego (jest osobą prawną wg. Prawa publicznego z samej swojej istoty)
-Każda jednostka samorząu terytorialnego działa we własnym imieniu , na własny rachunek, oraz na własną dopowiedzialność
---> Pozwala to jednostce samorządu terytorialnego na nabywanie / zaciągania zobowiązań (gdyby nie miała osobowości prawnej nie była by do tego zdolna -> nie mogłaby wejść w obrót cywilnoprawny)
-osobowość prawna ma potwierdzenie w każdej ustawie samorządowej
---> Jednostka musi mieć osobowość prawną! Osobowość ta pozwala na korzystanie z pełni praw rzeczowych a więc jednostka może posiadać coś na własność co jest niezbędne do jej funkcjonowania (budynki użyteczności publicznej itp) [Profesor wspominał jeszcze że własność jest podstawową cechą j.s.t mającej osobowość prawną]
Według konstytucji – przysługują im prawa własności oraz inne prawa majątkowe
Art. 165.
1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.
(do 1990 r. Jedynie Skarb Państwa miał osobowosć prawną w rozumieniu prawa cywilnego)
-Państwa socjalistyczne mają problem z przyjęciem konstrukcji osoby prawnej dla jednostek samorządu terytorialnego
-w Polsce stworzono procedure przejmowania przez gminy mienia należącego do skarbu państwa (mienie komunalne-> mienie którego właścicielem jest określona jednostka samorządu terytorialnego. Są to nie tylko prawa majątkowe ale także i wierzytelności)
-nabywanie mienia z mocy prawa wojewoda jedynie stwierdzał nabycie , pozostałe mienie dalej mogłobyć i do tej pory może być przejmowane przez jednostki na wniosek
[gmina najbogatsza obecnie -> gmina kleszczów dla fanów -> http://www.kleszczow.pl/]
-dysponowanie tą własnościa podlega pewnym ograniczenia ale status jednostek samorządu terytorialnego jest zbliżony do innym osób prawnych
Płaszczyzna organizacyjna samodzielności jednostek samorządu terytorialnego
-samodzielnośc w kształtowaniu swojej wewnętrznej organizacji
-przejawem tej samodzielności jest miedzy innymi to że jednostka sama decyduje czy chce mieć jednostki pomocnicze czy też nie (wyjątkiem jest wyjątkowy status gminy warszawskiej gdzie jednostki pomocnicze ustanowione są ustawowo, wynika to ze stołecznego charakteru tej gminy -> dopełnienie autora skryptu)
-najważniejszym aktem organizacyjnem jednostki samorządu teryorialnego jest statut. Pokazuje organizacje jednostki samorądu terytorialnego
-statut uchwalany jest przez organy uchwałodawcze jednostek
---> wyłomem w tej płaszczyżnie jest potrzeba uzgodnienia statutu w przypadku większej ilości mieszkańców
Art. 3. 1. O ustroju gminy stanowi jej statut.
2. Projekt statutu gminy powyżej 300.000 mieszkańców podlega uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej.
3. W sprawach spornych rozstrzyga Rada Ministrów.
Płaszczyzna finansowa samodzielności jednostek samorządu terytorialnego:
Finanse publiczne:
-każda jednostka prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową
-samodzielnie prowadzi plan finansowy , plan ten orkeśla budżet jednostki samorządu terytorialnego
-składa się z dwóch « stron » dochodowej i wydatkowej
-żadna jednostka samorządu terytorialnego nie ma prawa tworzyć własnych źródeł dochodów !(nie ma samodzielności pod tym względem, nie może tworzyć podatków czy też nowych opłat)
Czy można w jakiś sposób poza parlamentem zwiększyć dochody ?
-PIT i CIT mają normatywnie przesądzoną wysokość nie można ich zmieniać
-referendum (nie tworzy się nowych podatków musi istnieć podstawa ustawowa) → referendum dotyczące samo opodatkowania się mieszkańców → jednostki samorządu terytorialnego mogą same ustalić stawki tego podatku (musi jednak istnieć podstawa ustawowa do wdrożenia takiego podatku/opłaty)
-w przypadku wydatków większa swoboda niż w pierwszej ze „stron”
-na zadania obligatoryjne jednostka musi wygospodarować koniecznie środki
-finanse jednostki samorządu terytorialnego uregulowane w Konstytucji :
Art. 167.
gosicka