HistoriaPolski_1505-1764_2.pdf

II. RZECZPOSPOLITA MAGNATÓW

1. Literatura i źródła

Tylko niektóre problemy okresu drugiej połowy XVII i pierwszej XVIII w. budziły szersze

zainteresowania historyków. Skupiały się one głównie na pełnych dramatycznego napięcia walkach

z Kozakami, z najazdem szwedzkim czy z Turcją; większe zaciekawienie wywoływała także

specyficzna obyczajowość „sarmacka”, której apogeum przypada właśnie na te czasy. Natomiast

rozwój stosunków wewnętrznych, zarówno politycznych, jak i ekonomicznych, był przedmiotem o

wiele mniej intensywnych badań. Pod tym względem sytuacja nie uległa do chwili obecnej

zasadniczej zmianie i w rezultacie znajomość tej epoki jest skromniejsza niż Odrodzenia czy

Oświecenia. Przyszłe badania mogą więc doprowadzić do rewizji niejednego z dotychczasowych

twierdzeń, opartych często na pobieżnych kwerendach czy wręcz na tradycji historycznej – jak to

obserwujemy w ostatnich latach choćby w odniesieniu do oceny tzw. czasów saskich.

Okres ten nie doczekał się specjalnych opracowań ani o charakterze ogólnym, ani dotyczących

poszczególnych dziedzin. Z tego względu wypadnie odwołać się do syntez zebranych w pierwszym

rozdziale części I, w których najczęściej okres ten bywa również traktowany jako oddzielny

odcinek periodyzacyjny, niekiedy łącznie z pierwszą połową XVII w. Tego typu wyodrębnienie nie

budzi wątpliwości z punktu widzenia historii ogólnej, chociaż, jak była już o tym mowa, nie

pokrywa się na pewno z podziałem przyjętym w historii literatury czy sztuki. Żywszą dyskusję

budziła ostatnio początkowa data Oświecenia w Polsce – odstępując od stawianej początkowo daty

1764 r. (jeszcze na sesji kołłątajowskiej w 1950 r., por. PH 1951) przesuwa się obecnie coraz

częściej tę granicę na początek lat czterdziestych XVIII w. Dyskusję na ten temat referuje Z .

L i b e r a w tomie Problemy polskiego Oświecenia (Warszawa 1969). Mimo uznania słuszności tej

alternatywy wprowadzenie innej daty, niż 1764, przy wykładzie historii ogólnej powodowało takie

trudności, że trzeba było pozostać przy podziale tradycyjnym.

Omawiany okres nie tworzy jednolitej całości. Najważniejszą cezurą wewnętrzną jest rok 1697

– początek unii personalnej polsko-saskiej i czasów saskich. Jakkolwiek ich spoistość rozbija

wspomniane wczesne Oświecenie, różne elementy (położenie międzynarodowe, układ sił

wewnętrznych, kierunki przemian ekonomiczno-społecznych) pozwalają na łączne traktowanie

tego podokresu. Duże znaczenie ma również data 1717 – kończąca 70-letni nieprzerwany niemal

ciąg wojen i walk na ziemiach Rzeczypospolitej; dopiero od tego czasu można mówić o podjęciu

trwałej odbudowy ekonomicznej.

Badania szczegółowe rozkładały się, jak wspomniano, nierównomiernie. W zakresie historii

gospodarczej szczególny nacisk położono na poznanie rozmiarów zniszczeń wojennych oraz na

niektóre kierunki przekształceń ekonomicznych, zwłaszcza w XVIII w. Nad sprawą znaczenia

zniszczeń wojennych szczególnie żywo dyskutowano w pierwszych latach powojennych, kiedy

historycy gospodarczy starali się ograniczyć ich rolę w procesie rozkładu gospodarki polskiej. Na

sesji kołłątajowskiej W. Kula podkreślał, że przyspieszyły one tylko ten proces ( Początki układu

kapitalistycznego w Polsce XVIII wieku, PH 1951). S . Ś r e n i o w s k i ( W kwestii plonów w

ustroju feudalno-pańszczyźnianym Polski XVI-XVIII w., RDSiG 14, 1952), a także J . T o p o l s k i

( O literaturze i praktyce rolniczej w Polsce na przelotnie XVI i XVII wieku, tamże) popierali to

stanowisko, podkreślając wcześniejsze zjawiska regresu gospodarczego. Gdy jednak ukazały się

prace przedstawiające stan zniszczeń i wyludnienie 2 połowy XVII w. na terenie Małopolski (A .

K a m i ń s k i ), Wielkopolski (W . R u s i ń s k i ), Prus Królewskich (S . H o s z o w s k i ), Mazowsza

(I . G i e y s z t o r o w a ), zamieszczone w publikacji Polska w okresie drugiej wojny północnej

1665-1660, t. II (Warszawa 1957), oraz na Podlasiu (J . T o p o l s k i , Studia historica w 35-lecie

pracy naukowej Henryka Łowmiańskiego, Poznań 1964), do dyskusji nad znaczeniem tych klęsk

już nie powracano. Natomiast silniej akcentowano powiązanie upadku gospodarczego Polski z

ogólnoeuropejskim trendem przejawiającym się jako tzw. kryzys gospodarki europejskiej XVII w.

Dyskusję na ten temat przeprowadzili w Kwartalniku Historycznym (Warszawa 1962 i 1963) J .

T o p ó l s k i , A . W y c z a ń s k i i A . M a c z a k .

Zniszczenia z doby wojny szwedzkiej stanowią jednak tylko część zniszczeń wojennych

omawianego okresu. Nie doczekały się one równie dokładnej analizy, co bardzo utrudnia wszelką

dyskusję nad ich znaczeniem jak i ustaleniem punktu wyjściowego odbudowy w początkach XVIII

w. Brak również kontynuacji badań nad klęskami elementarnymi w tym okresie, podjętych w

latach trzydziestych przez S . N a m a c z yń s k ą . Także dla ustalenia ruchu cen podstawowe są

nadal omówione poprzednio publikacje szkoły lwowskiej F. Bujaka.

Badania nad przemianami gospodarki wiejskiej od połowy XVII do połowy XVIII w. obejmują

tylko oderwane obszary i nie pozwalają na pełniejsze ujęcia syntetyczne. Do najwartościowszych

należą studia: S . C a c k o w s k i e g o , Gospodarstwo wiejskie w dobrach biskupstwa i kapituły

chełmińskiej w XVII-XVIII w., cz. 1-2 (Toruń 1961, 1963), B . B a r a n o w s k i e g o ,

Gospodarstwo chłopskie i folwarczne we wschodniej Wielkopolsce w XVIII w. (Warszawa 1958),

W . S z c z y g i e l s k i e g o , Produkcja rolnicza gospodarstwa folwarcznego w Wieluńskim w XVI

do XVIII w. (Łódź 1963). Terenów Białorusi dotyczy monografia M . B . T o p o l s k i e j , Dobra

szkłowskie na Białorusi Wschodniej w XVII i XVIII wieku (Warszawa 1969). Stosunkowo dobrze

rozwijają się natomiast badania nad tym okresem na Śląsku, dysponującym lepiej zachowanymi

archiwaliami. Wymienić 4a można szczególnie J . C h l e b o w c z yk a , Gospodarka komory

cieszyńskiej na przełomie XVII/XVIII oraz w pierwszej połowie XVIII w. (Warszawa 1966), a także

prace uczniów S . I n g l o t a , np. A . N yr k a , Gospodarka rybna na Górnym Śląsku od XVI do

połowy XIX w. (Wrocław 1966).

Specjalnym działom gospodarki wiejskiej na niektórych obszarach Polski poświęcone były m.

in. prace J . B r o d y , Gospodarka leśna w dobrach żywieckich do końca XVIII w. (Warszawa

1956) oraz W . S z c z y g i e l s k i e g o , Gospodarka stawowa na ziemiach południowo-zachodniej

Rzeczypospolitej w XVI do XVIII w. (Łódź 1965). Stosunkowo wiele pisano o poziomie wiedzy

rolniczej. Badania te zestawił W . O c h m a ń s k i : Wiedza rolnicza w Polsce od XVI do połowy

XVIII w. (Wrocław 1965).

O gospodarce miejskiej pisano natomiast bardzo mało, jeśli pominie się monografie

poszczególnych miast. Sprawa ta budziła większe zainteresowanie dopiero w związku z

Oświeceniem i we wstępie do następnej części można znaleźć omówienie odpowiednich pozycji.

Problem agraryzacji miast ukazał na podstawie dość specyficznego materiału J . G o l d b e r g ,

Stosunki agrarne w miastach ziemi wieluńskiej w drugiej połowie XVII i w XVIII w. (Łódź 1960),

trudno wszakże stwierdzić, w jakiej mierze zaobserwowane przez niego stosunki były typowe.

Rozwój największego ośrodka miejskiego, jakim w XVIII w. stawała się Warszawa, przedstawił

A . Z a h o r s k i , Warszawa za Sasów i Stanisława Augusta (Warszawa 1970).

W zakresie stosunków handlowych nieco uwagi poświęcono związkom latyfundiów magnackich

z Gdańskiem czy Wrocławiem. Pisał o tym J . B u r s z t a w artykule Handel magnacki i kupiecki

między Sieniawą nad Sanem a Gdańskiem od końca XVII do połowy XVIII w. (RpSiG, 1954) oraz

Z . G u l d o n w monografii Związki handlowe dóbr magnackich na prawobrzeżnej Ukrainie z

Gdańskiem w XVIII w. (Toruń 1966). Rolę Wrocławia podkreślił J . G i e r o w s k i w studium

Wrocławskie interesy hetmanowej Elżbiety Sieniawskiej ( Studia z dziejów kultury i ideologii,

Wrocław 1968). Ten stan badań fatalnie rzutuje na wszelkie uogólnienia dotyczące ożywienia

handlowego drugiej połowy XVIII w. Nie lepiej przedstawia się sprawa międzynarodowej

wymiany handlowej. Stosunkami handlowymi z Francją zajął się M . K o m a s z yń s k i w pracy

Polska w polityce gospodarczej Wersalu (Wrocław 1968), obejmującej okres panowania Ludwika

XIV. Czeka na zbadanie rola Anglii i Holandii, o ileż ważniejsza od Francji, a także Saksonii,

chociaż pod tym względem pomogli nieco historycy z NRD, J . K a l i s c h , który przedstawił

projekty założenia kompanii handlowej za panowania Augusta II, R . F o r b e r g e r , który pisał o

gospodarczych aspektach unii personalnej polsko-saskiej (obaj w zbiorowej polsko-niemieckiej

publikacji Um die połnische Krone, Berlin 1962), oraz J . R e i n h o l d , autor gruntownej

monografii o udziale polskim w targach lipskich w XVIII w.

Natomiast początki przemysłu manufakturowego doczekały się opracowania W. Kuli, które

mimo ostrożnego tytułu – Szkice o manufakturach w Polsce w XVIII w. 1720-1795 , cz. I-II

(Warszawa 1956) – zawiera wiele gruntownych informacji o powstawaniu manufaktur w czasach

saskich. Studia Kuli uzupełnia monografia Z . K a m i e ń s k i e j , Manufaktura szklana w Urzeczu

1737 – 1846 (Warszawa 1964), przedstawiająca dzieje jednego zakładu. Podobnie szerszy charakter

ma opracowanie dziejów żup solnych A . K e c k o w e j , Żupy krakowskie w XVI -XVIII wieku

(Wrocław 1969). Ogólnie na temat tendencji rozwojowych w XVIII w. pisał J . T o p o l s k i w

studium Gospodarka polska w XVIII w. na tle europejskim ( Pamiętnik X Powszechnego Zjazdu

Historyków Polskich, Warszawa 1971).

Położenie ludności chłopskiej było badane szczególnie z uwagi na wzmagające się konflikty

klasowe albo w związku z dokonującymi się przemianami struktury gospodarki wiejskiej. Jeżeli

chodzi o skład ludności chłopskiej, nie posunięto się zbyt daleko poza badania J .

R u t k o w s k i e g o (przypomniane w zbiorowym wydaniu Studia z dziejów wsi polskiej w XVI-

XVIII w., Warszawa 1956). Tymczasem nie tylko rozpatrywanie chłopstwa jako całości, ale także

uwydatnianie różnic w położeniu jego poszczególnych warstw i ich wzajemnego stosunku jest

konieczne dla pełnego zrozumienia dokonujących się w XVIII w., przemian na wsi polskiej.

Główne zainteresowanie budziła pod tym względem najuboższa część ludności wiejskiej – ludzie

luźni, przedmiot badań J . G i e r o w s k i e g o , Ludzie luźni na Mazowszu w świetle uchwal

sejmikowych (PH 1949), S . G r o d z i s k i e g o , Ludzie luźni. Studium z historii państwa i prawa

polskiego (Kraków d961), na Śląsku J. Leszczyńskiego, Ludzie luźni i czeladź najemna na Śląsku w

pierwszym dziesięcioleciu po wojnie trzydziestoletniej („Sobótka” 1956). Sprawę handlu chłopami

naświetlił J . D e r e s i e w i c z w pracy Handel chłopami w dawnej Rzeczypospolitej (Warszawa

1958). Wreszcie odrębnym problemem położenia chłopów w dobrach miejskich zajęła się M .

P a r a d o w s k a , Bambrzy – mieszkańcy dawnych wsi miasta Poznania (Poznań 1975).

Ponieważ w omawianym okresie dochodziło wielokrotnie do wystąpień chłopskich przeciwko

panom czy najeźdźcom, badania nad ruchami chłopskimi są w odniesieniu do tych czasów

wyjątkowo dobrze rozwinięte. Wbrew dawniejszej historiografii pozwalają one na wytworzenie się

obrazu chłopa polskiego bardziej aktywnego, niż było to zwykle przyjmowane, chociaż aktywność

ta występuje nie na wszystkich terenach i nie doprowadza do uformowania się ruchów

wykraczających poza kompleksy dóbr. Najwięcej studiów poświęcono ruchowi Kostki-

Napierskiego. Wyniki tych badań podsumował A . K e r s t e n w pracy Na tropach Napierskiego

(Warszawa 1970), kwestionując zarówno nie uzasadnione hipotezy odnoszące się do pochodzenia i

działalności Kostki-Napierskiego, jak i przypisywanie ruchowi chłopskiemu z 1651 r. wysokiego

poziomu świadomości społecznej i szerokich wpływów. Zainteresowanie budziły także liczne

ruchy w województwie krakowskim. Pisali o nich J . B i e n i a r z ó w n a , Walka chłopów w

kasztelanii krakowskiej (Warszawa 1956), A . P r z y b o ś , Powstanie chłopskie w starostwie

lanckorońskim i nowotarskim w 1670 r. (Kraków 1953), M . F r a n c i e , Powstanie chłopskie w

starostwie libuskim w pięćdziesiątych latach XVIII w. (w zbiorze Studia z dziejów wsi małopolskiej

w drugiej połowie XVIII w., Warszawa 1957). Ruchy chłopskie w różnych królewszczyznach

opracował B . B a r a n o w s k i , m. in. Położenie i walka klasowa chłopów w królewszczyznach

województwa łęczyckiego w XVI - XVIII w. (Warszawa 1956), Walka chłopów kurpiowskich z

feudalnym uciskiem (Warszawa 1951). Dla terenów Śląska gruntowne badania nad konfliktami

klasowymi przeprowadził J . L e s z c z yń s k i , ogłaszając obok szeregu studiów monografię

Ruchy chłopskie na Pogórzu Sudeckim w drugiej połowie XVII w. (Wrocław 1961), w której

zestawił charakterystyczne cechy walk klasowych na wsi w środkowej Europie w dobie późnego

feudalizmu.

O wiele więcej uwagi niż dawni historycy poświęcała ostatnio nauka historyczna udziałowi

chłopów w walkach z obcymi najazdami czy w rozgrywkach politycznych w Rzeczypospolitej. Na

przełomową rolę chłopów w walce ze Szwedami zwrócił uwagę S . S z c z o t k a w studium Chłopi

obrońcami niepodległości Polski w okresie potopu (Kraków 1946). Po nim opierając się na

szerszym materiale źródłowym zbadał ten problem A . K e r s t e n , Chłopi polscy w walce z

najazdem szwedzkim 1655-1656 (Warszawa 1956). Udziałem chłopów kurpiowskich w walce z

wojskami Karola XII zajął się W . M a j e w s k i w artykule Walki Kurpiów ze Szwedami w dobie

wielkiej wojny północnej (KH 1959). Wydobyte zostały także próby wykorzystania chłopów

podczas rokoszu Lubomirskiego, konfederacji tarnogrodzkiej czy wojny o tron polski.

Życie obyczajowe wsi polskiej było przedmiotem badań B . B a r a n o w s k i e g o , który

opierając się na aktach sądowych ogłosił pracę: Procesy czarownic w Polsce w XVII i XVIII w.

(Łódź 1952), wracając także do tego tematu w bardziej popularnej wersji, oraz Sprawy obyczajowe

w sądownictwie wiejskim w Polsce wieku XVII i XVIII (Łódź 1956). Kwestie zdrowotności

zainteresowały Z . K u c h o w i c z a , który opublikował na ten temat najpierw pracę Leki i gusła

dawnej wsi. Stan zdrowotny polskiej wsi pańszczyźnianej XVII - XVIII w. (Warszawa 1954); a

później monografię o zdrowotności całego społeczeństwa polskiego: Wpływ odżywiania na stan

zdrowotny społeczeństwa polskiego w XVIII wieku (Łódź 1966). Natomiast badania nad

działalnością samorządu chłopskiego nie posunęły się dla tego okresu poza ustalenia J . R a f a c z a

dotyczące rozwoju wsi samorządnej małopolskiej w XVIII w. czy W . R u s i ń s k i e g o odnoszące

się do wsi „olęderskich”.

Struktura i charakter mieszczaństwa w Rzeczypospolitej tej doby były głównie badane w

związku z opracowywaniem dziejów niektórych miast. Studiów specjalnych w tym zakresie jest

jednak niewiele. Najlepiej opracowane pod tym względem są Gdańsk i Kraków. Tak więc E .

C i e ś l a k gruntownie przedstawił tło i przebieg walk społecznych w Gdańsku za panowania Jana

III i Augusta III w dwu monografiach: Walki społeczno-polityczne w Gdańsku w drugiej połowie

XVII wieku, Interwencja Jana III Sobieskiego (Gdańsk 1962) oraz Konflikty polityczne i społeczne

w Gdańsku w połowie XVIII w. – sojusz pospólstwa z dworem królewskim (Wrocław 1972).

Społeczne uwarstwienie mieszczaństwa krakowskiego zbadała J . B i e n i a r z ó w n a , ogłaszając

wyniki swych poszukiwań w pracy Mieszczaństwo krakowskie. Z badań nad strukturą społeczną

miasta (Kraków 1969). Natomiast bardziej popularny charakter ma zbliżone opracowanie J .

P a c h o ń s k i e g o , Zmierzch sławetnych. Z życia mieszczan w Krakowie w XVII i XVIII w.

(Kraków 1956). O mieszczaństwie warszawskim połowy XVII w. pisał A . K e r s t e n , Warszawa

Kazimierzowska 1648 - 1668 (Warszawa 1971). Wreszcie życie obyczajowe mieszczan

wrocławskich przedstawił K . M a t w i j o w s k i w pracy Uroczystości, obchody i widowiska w

barokowym Wrocławiu (Wrocław 1969). Podobne zjawiska w Krakowie badał M . R o ż e k ,

Uroczystości w barokowym Krakowie (Kraków 1976), który zajął się także Mecenatem

artystycznym mieszczaństwa krakowskiego (Kraków 1977). Nadal przecież przy charakterystyce

mieszczaństwa trzeba się odwoływać do starszych prac J . P t a ś n i k a i W . Ł o z i ń s k i e g o .

Gruntowne badania nad strukturą magnaterii polskiej w XVIII w. przeprowadziła T . Z i e l i ń s k a

Magnateria polska czasów saskich (Warszawa 1977); brak natomiast opracowań wnoszących nowe

elementy do dziejów innych warstw szlacheckich poza wspomnianymi w poprzedniej części.

W zakresie historii ustroju największe znaczenie ma dzieło H . O l s z e w s k i e g o , Sejm

Rzeczypospolitej epoki oligarchii – Prawo – praktyka – teoria–programy (Poznań 1966). Jakkolwiek

wzbudziło ono dość żywą dyskusję w czasopiśmiennictwie historycznym, nikt nie kwestionował

jego podstawowego charakteru, a także zawartej w nim rewizji poglądów dawniejszych

historyków, m. in. wyrażonych w dziele o liberum veto W . K o n o p c z yń s k i e g o . Dopiero

ostatnio na pewne korekty pozwala monografia K . M a t w i j o w s k i e g o , Pierwsze sejmy z

czasów Jana III (Wrocław 1976). Natomiast badania nad ustrojem sejmikowym tego okresu

posuwają się dość powoli: ostatnie trzydziestolecie dorzuciło do wspomnianych prac śmiałą

interpretacyjnie monografię A . L i t y ń s k i e g o , Szlachecki samorząd gospodarczy w Małopolsce

( 1608 - 1717 ) (Katowice 1974). Poza przyczynki nie wyszły badania nad charakterem władzy

monarszej, nad urzędami, a także nad konfederacjami. Większość licznych ruchów konfederackich

czy rokoszowych z tego okresu nie doczekała się w ogóle specjalnych opracowań – do rzadkich

wyjątków należy np. konfederacja gołąbska zbadana przez A . P r z y b o s i a . Organizacja polskiej

służby dyplomatycznej w tym okresie została dokładniej opracowana w studiach Z . W ó j c i k a

oraz J . G i e r o w s k i e g o i J . L e s z c z yń s k i e g o w zbiorze Polska służba dyplomatyczna

(Warszawa 1966). Natomiast dla przemian w sądownictwie polskim fundamentalną rozprawę

ogłosił J . M i c h a l s k i , Studia nad reformą sądownictwa i prawa sądowego w XVIII wieku, cz. l

(Wrocław 1958).

Zupełnie nie podejmowane były ostatnio badania nad dziejami polskiej skarbowości. W tej

dziedzinie aktualne jest nadal to, co ustalili R . R y b a r s k i w pracy o skarbowości i pieniądzu za

panowania Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III, oraz M . N yc z w swych badaniach nad

genezą reform skarbowych sejmu niemego. Poważny krok naprzód zrobiła natomiast historia

wojskowości. Podstawowe znaczenie nią ją dwie rozprawy J . W i m m e r a : Wojsko polskie w

drugiej połowie XVII w. (Warszawa 1965) oraz Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej

1700 -1717 (Warszawa 1956); druga z tych prac obok analizy stanu i składu wojska obejmuje także

zarys przebiegu wojny północnej. Prace W i m m e r a rewidują wiele dawniejszych twierdzeń co do

liczebności, uzbrojenia i taktyki wojska polskiego, przy czym w tym zakresie nie spotkały się z

poważniejszymi zastrzeżeniami.

Badania nad dziejami stosunków międzynarodowych i walk politycznych w Rzeczypospolitej

prowadzone były bardzo nierównomiernie. Powstanie Chmielnickiego doczekało się obszernego

zbioru studiów radzieckich – Wossojedżnienije Ukrainy z Rossijej 1654 - 1954 (Moskwa 1954), gdy

ze strony polskiej opublikowano najwyżej przyczynki. Zresztą cały problem stosunku

Rzeczypospolitej do Kozaczyzny i do Ukrainy nie został ostatnio gruntowniej zbadany. Do

wyjątków należy odnosząca się do późniejszego okresu praca J . P e r d e n i i , Stanowisko

Rzeczypospolitej szlacheckiej wobec sprawy Ukrainy na przełomie XVII-XVIII w. (Wrocław 1963),

a nawet mająca charakter popularnonaukowy Hajdamacy W . S e r c z y k a (Kraków 1970).

Natomiast dzieje wewnętrzne tego okresu wzbogaciły się o pracę dużej wagi – Dwa sejmy w r.

1652 W . C z a p l i ń s k i e g o (Wrocław 1955).

O wiele więcej ukazało się prac związanych z najazdem szwedzkim. Specjalne miejsce zajmuje

wśród nich zbiór studiów Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655-1660 (t. I-III, Warszawa

1957), zaopatrzony w starannie zebraną bibliografię wojny polsko-szwedzkiej. Do najcenniejszych

należą studia W . C z a p l i ń s k i e g o poświęcone charakterystyce stosunku społeczeństwa

szlacheckiego wobec najazdu szwedzkiego oraz dążeniom reformatorskim i zwarty zarys przebiegu

operacji wojskowych S . H e r b s t a . Wnikliwą charakterystykę jednego z najlepszych wodzów tej

epoki dał A . K e r s t e n , Stefan Czarniecki 1599-1665 (Warszawa 1963). O pracach poświęconych

udziałowi chłopów była już mowa. Największe dyskusje budziła natomiast obrona klasztoru

jasnogórskiego i jej rola w walce z najazdem szwedzkim. Gdy zaciekle rewidujący utarte poglądy

na tę epokę O . G ó r k a w pracy Legenda a rzeczywistość obrony Częstochowy w 1655 (Warszawa

1957) całkowicie bagatelizował znaczenie obrony jasnogórskiej, A . K e r s t e n przedstawił

mechanizm powstawania legendy częstochowskiej – Pierwszy opis obrony Jasnej Góry w 1655 r.

Studia nad Nową Gigantomachią ks. Augustyna Kordeckiego (Warszawa 1959) i Szwedzi pod

Jasną Gota, 1655 (Warszawa 1975) – ostrożnie ustosunkowując się do stawianych przez O .

G ó r k ę zarzutów zdrady i wykazując wpływ obrony na poruszenie terenów sąsiednich. Wszystkie

te badania nie równoważą jeszcze sugestywnego obrazu zawartego w 6 tomach L . K u b a l i

poświęconych wojnom z okresu 1648-1660, jakkolwiek w wielu punktach rewidują jego

pospieszne czy oparte na niedostatecznie pełnym materiale twierdzenia.

O ile dla spraw wewnętrznych doby konfederacji wojskowych i rokoszu Lubomirskiego nadal

niezastąpione jest jeszcze dzieło T . K o r z o n a o doli i niedoli Jana Sobieskiego, uzupełnione

dawniejszymi badaniami W . C z a p l i ń s k i e g o o opozycji w Wielkopolsce, oraz nową pracą S .

O c h m a n n , Sejmy lat 1661 - 1662. Przegrana batalia o reformę ustroju Rzeczypospolitej (Wrocław

1977), czy studiami A . C o d e l l o nad obozem Paców na Litwie i tamtejszą konfederacją, o tyle

polityka zewnętrzna Rzeczypospolitej została oświetlona przez prace Z . W ó j c i k a , Traktat

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: