Obrzędowość Romanów.docx

Obrzędowość Romanów

Romowie - dyskryminowana mniejszość.
Bo dziś prawdziwych Cyganów już nie ma.
Bo czy warto po świecie się tłuc.
(A. Osiecka)

Obrzęd wróżenia
W obrzędowości Cyganów ważną rolę pełnią wróżby, wobec dyskryminacji i prześladowań, jakich od wieków doświadczali Romowie: wróżba stawała się obrzędem, któremu - oprócz odwiecznych znamion tajemniczości - przybywała jeszcze jedna cecha: ceremonii tajnej, przeprowadzanej ukradkiem, o smaku owocu zakazanego, co tym bardziej zwiększało jej wagę i atrakcyjność. Stawała się z resztą coraz rzadsza.

Spacerujące po ulicach miast i parkach cygańskie wróżki bywają odbierane jako natrętne w sposób podobny do roznosicieli ulotek, czy też sprzedawców: podbiegają zastępują drogę i mówią, mówią, mówią... jest to już zaczątek wstępu do wróżbiarskiego seansu .

W tym czasie wróżka dokonuje wstępnego 'badania' klienta pod kątem jego podatności na wróżbę, poprzez obserwowanie jego zachowania, reakcji czy odruchów. Skuteczność wróżby zależy zarówno od skuteczności działań Cyganki, jak i od podatności na sugestię osoby, której wróżba jest przekazywana. Cyganka na wstępie stara się doprowadzić klienta do stanu zdumienia i zauroczenia, co zwiększa gotowość psychiczną do przyjęcia przepowiedni, czyli podatność na sugestię: owo preludium magiczne składa się z wielu, na ogół z dawna używanych, tradycyjnych elementów. Już sama intonacja głosu cygańskiej wróżki, zaśpiew charakterystyczny, monotonna melopea, stosowana wyłącznie na wróżbiarski użytek, brzmi jak obrzędowe zamawianie wypowiadane jak gdyby pod dyktando wtajemniczenia.

Zmieniony w ten sposób ton głosu J. Ficowski nazywa mową sakralną. Przykładowy prolog wygłoszony przez Cygankę brzmi: Cyganka prawdę ci powie. Szczęście niedaleko, ale musisz się kochana od Cyganki dowiedzieć gdzie masz twojego szczęścia szukać, bo ominiesz nie znajdziesz a szczęście samo cię kochana szukać nie będzie. A od jednej takiej co ci dużo obiecuje trzymaj się z daleka bo jakby dała dla ciebie te obiecanki to byś się wzbogaciła taką biedą co jej nigdy w życiu nie oglądałaś. Taka mowa (zwana zaśpiewem) jest wygłaszana jednym ciągiem, bez żadnych pauz, rytmicznie intonowana. Po tym wstępie wróżąca przechodzi do ogólnikowej charakterystyki klientki, przypisując jej cechy które można odnieść do większości ludzi, np. jesteś dobra i szczęśliwa, ale często smutne masz serce albo zdolna to ty jesteś bardzo, ale nic z tego nie masz bo ten dar na mocne klucze zamknięty w twoim sercu i w głowie .


W trakcie formułowania przepowiedni Cyganki wykorzystują swoją potoczną wiedzę psychologiczną i umiejętność obserwowania, a także pewnych trudnych do zdefiniowania umiejętności, które można nazwać intuicją. Wszystko to razem można określić jako szeroko rozumiane kompetencje interpersonalne. Tzw. 'czytanie z dłoni', czy z 'kart' pełni tylko rolę magicznej otoczki, teatralnego rekwizytu w rzeczywistości, nie przyczyniając się wcale do trafności przepowiedni.

Bronisława Wajs (znana jako Papusza), cygańska poetka i wróżbiarka zwierzyła się przed śmiercią ze swoich sposobów wróżenia: Jak która Cyganka mądrzejsza, to umie lepiej wróżyć, a która głupia to już tak nie potrafi, ale aby coś dostać i zarobić, jak to Cyganka. Ja na przykład to wróżę psychicznie. Poznam, kiedy człowiek w niedobrym humorze, i kiedy odkochany, a kiedy zakochany. I poznam z czoła, co też to może być za człowiek: czy dobry, czy zły, czy mądry, czy głupi, czy ma wolę silną, czy złamaną. Ja tak wróżę, a inne nie wiem jak wróżą. Kiedy stawiam karty to ja wtedy mam minę poważną i z powagą wróżę. Jak kto umie, tak wróży, byleby co wywróżyć i dalej iść.

Papusza porównuje także wróżenie do pisania wierszy, wskazując na znaczącą rolę w generowaniu wróżb 'wyższego czynnika' zwanego natchnieniem. Połączenie owego natchnienia z umiejętnościami psychologicznymi skutkuje czymś w rodzaju wglądu, i tak powstaje wróżba. Zdarza się jednak, że mniej zaawansowane wróżbiarki powtarzają na zmianę kilka schematycznych, ogólnikowych formułek, nie angażując się zbytnio w cały proces przepowiadania przyszłości.

Wróżby robione w domu obfitują w większą ilość elementów 'magicznych', niż te w plenerze. Są one bardziej rozbudowane obrzędowo, wzbogacone elementami iluzjonistycznymi. Tego typu 'czary' odbywają się zwykle przy okazji zażegnywania nieszczęść takich jak choroba, czy pomór bydła, zapobieganiu urojonych klęsk (takich jak śmierć, pożar, gradobicie), w ceremoniach uzdrowicielskich i szczęściodajnych. Często stosowaną sztuczką iluzjonistyczną, sprawiającą wrażenie magii, a opartą na prawach fizyki jest 'burzenie' się wody w szklance odwróconej do góry dnem. Trick ten polega na tym, że prawie pełną szklankę zimnej wody przykrywa się chustką w taki sposób, aby materiał znajdujący się bezpośrednio nad powierzchnią wody był nieco wklęsły, luźny i zmoczony w wodzie, dzięki czemu między chustką a wodą nie ma warstwy powietrza. Z tak 'zabezpieczonej' szklanki nie wylewa się woda po odwróceniu jej do góry dnem. Ponadto kiedy przyłoży się ucho do szklanki, a Cyganka powoli ściąga brzegi chustki, słychać szum, ponieważ powietrze przechodzi przez mokrą tkaninę. Wszystko to daje efekt niesamowitości i magii, zdarza się, że Cyganka dyskretnie podrzuci do szklanki jakiś rekwizyt; kościotrupa, diabełka, itp., sugerując jakoby 'zalągł' się on w burzącej się wodzie, po czym nakaże wykonać jakąś czynność mającą zapobiec nieszczęściu, np. zakopać kościotrupa o północy na cmentarzu, co pomoże odwrócić zły los.


Najczęściej używane demoniczne rekwizyty i gadżety to:
- Diabełek (bengoro) - mała, czarna figurka z czerwonymi oczami, rogami i ogonem, zrobiona z czarnych włosów, wosku i węgla. Figurka ma zwiastować zło i zalęgać się w kurzym jajku.
- Trupek (mułoro) - zrobiony z wosku, ma zwiastować śmierć.
- Włochaty krzyż (truszuł bełenca) - zrobiony z czerwonego wosku krzyżyk równoramienny, opleciony włosami, które symbolizują złe moce.
- Kostka (kokało) - krótka kość ze śródstopia krowy owinięta włosami, także symbolizuje zło.
- Żelazo (sastry) - rozcięty pierścień ze sprężystej stali używany do wróżb. W rozcięciu umieszcza się kawałek cukru, wkłada do wody i opiera się o niego monetę. Po rozpuszczeniu się cukru moneta wydaje brzękniecie, według wróżby jest to znak.


Warto podkreślić, że sami Cyganie nie przywiązują żadnego znaczenia do tych figurek, służą one według nich wyłącznie zarabianiu.
Wśród najbardziej znanych cygańskich wróżb można wyróżnić czytanie z ręki, z fusów czy z kryształowej kuli, stawianie pasjansa i tarota oraz wróżenie z kości do gry i domina.
Wszystkie te formy wróżenia stanowią przejaw opisanych wyżej sztuczek 'psychologiczno'-iluzjonistycznych, wykonywanych w celach zarobkowych.



Schemat linii na dłoni, wg książki R. Bucklanda: Secrets of Gypsy Fortunetelling.
Wróżenie z ręki wynika z przekonania, że kształt dłoni i inne jej właściwości, zwłaszcza kształt i długość linii papilarnych, jest znakiem określonych cech osoby oraz tego, co ją spotka w przyszłości; jak długo będzie żyła, ile będzie miała dzieci, itp.

Wróżba z fusów zaczyna się wypiciem herbaty przez osobę, dla której wróżba ta jest przeznaczona, powinna ona zostawić nieco płynu ponad listkami herbaty.
Cyganka trzykrotnie bierze filiżankę za uszko lewą ręką i kręci nią zgodnie z ruchem wskazówek zegara, uzyskany w ten sposób układ fusów stanowi wróżbę. Fusy znajdujące się bliżej dna symbolizują zdarzenia z przeszłości, natomiast te na górze teraźniejszość, ułożone w kierunku uszka wskazują na to, co ma nadejść, a w przeciwnym kierunku - rzeczy odchodzące. Wszystkie znaki należy interpretować łącznie, gdyż dopiero w kontekście zyskują one określone znaczenie.

Kości do gry istnieją od ponad 2000 lat. Niemal tak samo stara jest tradycja używania ich do wróżenia. By uzyskać odpowiedź na konkretne pytanie, należy rzucić trzy kości tak, aby zatrzymały się w środku koła. Jeśli wszystkie wypadną poza jego obręb, należy powtórzyć rzut, ale tylko jeden raz. Wróżba polega na zsumowaniu liczby oczek kości znajdujących się wewnątrz koła. Każda kość, która wypadnie, może wskazywać na kłopoty. Zastosowanie kości do wróżenia wyrosło prawdopodobnie z tradycji rzucania losów. Wróżenie z kości do gry dało początek wróżbom z domina. Zasada jest tutaj taka, że należy wymieszać wszystkie kości i wyciągnąć trzy, które interpretuje się łącznie, choć można też dokonać interpretacji rozkładając wszystkie kości domina podobnie jak karty.

Kryształowa kula jest często używanym rekwizytem do wróżb, ma ona służyć do poznawania teraźniejszości i przewidywania przyszłości. W rzeczywistości oczywiście nic się w tej kuli nie pojawia, jest to sztuczka quasi-psychologiczna, oparta na trafnej obserwacji i intuicji, jakie już opisano w tym rozdziale.