PROGRAM TERAPII GŁOSKI [š] – ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, słuchu fonematycznego oraz usprawniające narządy artykulacyjne
1. Ćwiczenia oddechowe
v Zabawa „Wąchanie kwiatów” [1] - dziecko siedzi lub stoi obok kwiatów (mogą one być wykonane z kolorowej bibułki i wówczas wąchanie odbywa się na niby), powoli wciąga powietrze nosem i równie powoli, aby jak najdłużej zapamiętać ich zapach, robi wydech. Ćwiczenie należy powtórzyć kilkakrotnie.
v Zdmuchiwanie kawałka papieru z gładkiej powierzchni[2] - dziecko robi szybki, krótki wdech a wydycha powietrze wolno i długo zdmuchując kawałki papieru.
v Wydmuchiwanie skrawków papieru z chropowatej powierzchni[3]- dziecko otrzymuje plastikową rurkę lub słomkę i za jej pomocą ma zdmuchnąć na przykład 10 papierków. Zostaje nagrodzone, jeżeli w czasie jednego wydechu, poruszając odpowiednio rurką, zdmuchnie najwięcej papierków. Liczba skrawków papieru zmienia się w zależności od wieku dziecka i stopnia zaawansowania ćwiczeń.
v Zabawa „Wesoły wiatraczek” [4]- dziecko trzyma w ręku wiatraczek. Na określony sygnał, przybliża go do ust i mocno dmucha, po czym wyciąga przed siebie rękę z kręcącym się wiatraczkiem.
v Zdmuchiwanie świecy, dmuchanie na watkę lub piórko[5] - dziecko stara się by watka, piórko wzniosło się jak najwyżej.
v Zabawa „Balonik”[6] - dziecko naśladuje nadmuchiwanie balonu. Należy uważać, aby wydmuchiwanie powietrza odbywało się powoli, gdyż inaczej balonik pęknie.
v Dmuchanie na świecę[7]- w taki sposób, by płomień wyginał się, ale nie gasł.
v Dmuchanie na pasek papieru (rozmiar 6cmx2cm)[8]- dziecko dmucha na pasek równomiernie, powoli i jednostajnie. W czasie dmuchania pasek jest wychylony przez cały czas pod jednakowym kątem.
v Puszczanie baniek mydlanych[9]- w czasie ćwiczenia wydech jest powolny, równomierny i długi, a efekt jest widoczny w postaci pięknych, mieniących się kul.
v Oddychania brzuszno – przeponowego[10] - najłatwiej uczymy w pozycji leżącej. Ruchy brzucha i klatki piersiowej można kontrolować ręką. Pierwsze ćwiczenia wykonuje sam logopeda, a uczeń kładzie jedną rękę na jego brzuchu (w dolnej części klatki piersiowej), a drugą – na górnej części klatki piersiowej. Przepona przesuwając się przy wdechu do dołu wywiera nacisk na brzuch, który się uwypukla; przy wydechu przepona wraca do swojego położenia poprzedniego, tzn. unosi się, a brzuch opada. Z kolei uczeń wykonuje ćwiczenia sam i powtarza je 3 razy, wydmuchując powietrze między zbliżonymi wargami dla kontroli lub wymawiając długo głoskę s lub f. Ręka leżąca na brzuchu powinna się unosić, a leżąca na piersiach – poruszać w znacznie mniejszym stopniu.
v Huśtanie ulubionej zabawki[11] - na brzuszek leżącego płasko na podłodze dziecka należy położyć książkę, a na niej ulubioną zabawkę – kotka, pajacyka, misia. W czasie wdechu zabawka unosi się do góry, przy wydechu opada. Zarówno wdech, jak i wydech muszą być powolne i równomierne, z chwilowym zatrzymaniem powietrza, aby zabawka nie spadła z huśtawki.
v Ćwiczenia oddechowe łączone z ruchami rąk[12] - wykonać wdech z jednoczesnym szybkim wzniesieniem rąk do boku, a wydech z powolnym przesuwaniem rąk do przodu, aż do zupełnego ich skrzyżowania.
v Ćwiczenie oddechowe łączone z ruchami tułowia[13]- wykonać szybki wdech skręcając jednocześnie tułów w bok; w czasie powolnego wydechu następuje powrót do normalnej postawy.
v Zabawa „Harmonijka”[14]- dziecko stoi w rozkroku z rękoma na biodrach. Wykonuje skłon w bok, głęboko wciągając powietrze do płuc, drugą stronę tułowia rozciągając jak harmonijkę. Następnie wyprostowuje się, wyciskając powietrze z harmonijki. Potem wykonuje skłon w drugą stronę, znowu rozciąga harmonijkę i wyprostowuje się wypychając powietrze.
v Ćwiczenia oddechowe z jednoczesnym wypowiadaniem pojedynczych głosek[15]- wymawianie w czasie wydechu samogłosek: a, e, o, u, i, y, początkowo każdą samogłoskę oddzielnie, potem łączymy je po 2 lub 3.
v Zabawa „Słoneczko”[16]- dziecko stoi wyprostowane i wykonuje głęboki wdech. W czasie wydechu unosi ręce do góry, wznosi się na palce, wypowiadając słowa: „Słonko wschodzi coraz wyżej…”, następnie znowu wykonuje wdech i w fazie wydechowej mówi: „… a zachodzi coraz niżej.”
v Zabawa „Orkiestra”[17]- osoba prowadząca śpiewa lub wypowiada słowa piosenki, dziecko powtarza. Wdech stosuje po 3 – 4 wyrazach. Naśladuje głosem instrumenty: bębenek – bum, bum, bum; trąbkę – tratatata.
2. Ćwiczenia fonacyjne
v Zabawa „Wiosna i misie”[18] - dziecko – miś siedzi skulone na podłodze i mocno śpi. Logopeda – wiosna podchodzi do misia i dotyka pałeczką do jego ramienia. Wówczas miś budzi się ze snu, przeciąga się i cicho mruczy (przedłużona wymowa głoski m), przeciągając jednocześnie palcami po wargach i skrzydełkach nosa, wyczuwając ich drgania. Po chwili wiosna odchodzi, miś znów zapada w głęboki sen. Ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie.
v Zabawa „Śpij laleczko”[19] – dziecko kołysze laleczkę, śpiewając jej: aaa. Prowadząca mówi, że laleczka nie chce spać. Wówczas dziecko naśladuje płacz lalki: uuu. Nauczyciel podpowiada, że trzeba dalej usypiać laleczkę, co dziecko wyraża głosem: aaa.
N. – Lale dalej płaczą Dz. – aaa
- Przyszedł pajacyk, który dziwi się, że lalki płaczą - zdziwione: ooo
- Lalki na chwilę milkną,
potem znów płaczą - uuuu
- Dziecko je kołysze - aaa
- Płacz lalek usłyszał koziołek,
który przyszedł i śpiewa im
swoją kołysankę - eee
- Ale lale płaczą dalej - uuu
- Zaś dziecko śpiewa im - aaa
- W odwiedziny do lalek przyszła
myszka, która stara się je uciszyć - iii
- Lalki płaczą w dalszym ciągu - uuu
- Dziecko śpiewa kołysankę - aaa
- Ostatnim gościem laleczek jest
małpka, która martwi się, dlaczego
lale płaczą - yyy
- Lalki płaczą jeszcze chwilę - uuu
- Dziecko kołysze je - aaa
- I w końcu lalki zasypiają.
v Zabawa „Echo”[20]- na wstępie prowadząca nawiązuje do wycieczki do lasu lub góry, gdzie dziecko miało możność usłyszenia echa. Po tym wprowadzeniu dziecko woła poszczególne głoski, a jednocześnie powtarza je ciszej, tak jak to robi echo, np. a (głośno) – a (cicho), e (głośno) – e (cicho).
Potem wprowadza się inne samogłoski: oo, uu, ii, yy (I – głośno, II – cicho). Tę zabawę można wykorzystać do łączenia wymowy samogłosek ze spółgłoskami: m, n.
I. ma, me, mo, mu, mi, my
II. na, ne, no, nu ni, ny.
3. Ćwiczenia słuchu fonematycznego
v Ćwiczenia w różnicowaniu głosek opozycyjnych[21] - początkowo nauczyciel kilkakrotnie powtarza jedną głoskę, potem dugą, [šššššsssss], a dziecko klaszcze, gdy usłyszy głoskę [š]. Następnie nauczyciel wypowiada głoski i regularnie zmieniając ich występowanie, [šsšss],a dziecko reaguje jak poprzednio. Z kolei są wymawiane głoski w różnej kolejności [ššsšss].
v Zabawa „Gaszenie pożaru”[22]- nauczyciel wprowadza dziecko w tematykę powstania pożaru i opowiada, jak to pewnego razu u pana Antoniego wybuchł pożar. Płomienie szybko rozprzestrzeniły się i były bardzo zadowolone z tego, że mogą wyrządzić tyle szkody. Sąsiedzi zauważyli pożar i wezwali straż pożarną. Dzielni strażacy rozwinęli długi wąż i zaczęli polewać płomienie wodą. Płomienie zaczęły się kurczyć i syczeć: ssssssss, a woda szumiała ššššš. Sąsiedzi cieszyli się, że woda zalewała ogień i gdy słyszeli szum wody [ššššš], klaskali z radości, gdy zaś słyszeli syczące płomienie, opuszczali ręce. Następnie nauczyciel zwraca się do dziecka, by pomogło strażakom przy gaszeniu pożaru. Dziecko za przykładem sąsiadów, klaszcze w ręce, gdy słyszy szum wody [ššššš], a opuszcza je, gdy słyszy syczenie ognia.
v Ćwiczenia w obrębie analizy i syntezy wzrokowo - słuchowej[23] - do zabawy wykorzystuje się obrazki przedstawiające grupki dzieci, zwierząt, ptaków, przedmiotów, itp.
Podczas zabawy dziecko klaszcze tyle razy, ile przedmiotów jest na danym obrazku. Jeżeli na obrazku są jednocześnie dzieci i zwierzęta, można obrysować oddzielnie grupę dzieci i zwierząt, a podczas klaskania stosować krótkie przerwy przy wystukiwaniu liczby dzieci, a długą między wystukiwaniem liczby dzieci i zwierząt, po czym znów krótkie przy wystukiwaniu liczby zwierząt.
v Ćwiczenia analizy i syntezy wzrokowo – słuchowej na materiale głoskowym[24] - nauczyciel wypowiada zdanie, a zadanie dziecka polega na tym, by klasnąć tyle razy, ile jest wyrazów w zdaniu. Można też uderzać w bębenek, blat stołu albo układać kolorowe klocki. Analogicznie ćwiczymy podział wyrazów na sylaby, wyodrębnianie głosek w wyrazach.
v Zabawa „Miś się bawi razem z nami”[25] – dziecko otrzymuje lizak, na którego jednej stronie naklejony jest miś, na drugiej – kolorowy papier. Dziecko słucha wymawianych przez nauczyciela słów, unosi misia wówczas, gdy wyraz zaczyna się na głoskę [š]: szafa, dom, szalik, szyba, rzeka, drzewa, szklanka. Jeżeli dziecko radzi sobie ćwiczenie utrudniamy, polecając podnieść lizak, gdy dana głoska jest na końcu wyrazu: kosz, dom, mysz, kalosz, sklep, radio, listonosz lub w pozycji śródgłosu: kasza, mapa, daszek, sufit, ptaszek, koszyk, kapusta.
v Zagadki – nauczycielka zwraca się do dziecka: Powiem ci trzy słowa. Słuchaj uważnie: dom – kosz – radio. W którym z nich jest głoska [š]?
Wskaż właściwy obrazek. Dziecko wskazuje.
4. Ćwiczenia usprawniające ruchome narządy artykulacyjne
Wszystkie ćwiczenia należy wykonywać przed lustrem, aby móc obserwować ruchy poszczególnych narządów i korygować błędne. Ćwiczenia zawsze pokazuje nauczyciel, a dziecko naśladuje. Należy zwracać uwagę, by były one wykonywane precyzyjnie, dlatego też trzeba pokazywać je powoli i wiele razy powtarzać.
Ćwiczenia języka:
- na górne zęby
- za górne zęby
- dolnymi
Ćwiczenia warg:
1. Wysuń wargi do przodu (zęby widoczne) – tworzenie „ryjka” – u.[27]
2. Spróbuj utrzymać w zaokrąglonych ustach ołówek.[28]
3. Wykonaj „całuski do lusterka”.[29]
4. Wymawiaj na przemian a-o przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi dolnej i górnej.[30]
5. Zbliż kąciki ust i wymawiaj: u[31]
6. Złącz wargi płasko. Rozciągnij wargi poprzez cofnięcie kącików ust.[32]
7. Ułóż dolną wargę na górną i górną na dolną. Wysuwaj wargi do przodu, ściągnij je i przesuwaj w kąciki ust: w prawo, w lewo, następnie wykonaj ruchy okrężne.[33]
8. Dolną wargą zasłoń dolne zęby i górną górne zęby.[34]
9. Dmuchaj przy złączonych wargach.[35]
10. Zęby złącz, wargi lekko wysuń do przodu „rybka”.[36]
5. Ćwiczenia połykania
W przypadku występowania połykania infantylnego, tj. takiego, przy którym język nie znajduje się na podniebieniu, ćwiczymy prawidłowy akt połykowy. Prowadzimy ćwiczenia z płytką przedsionkową dziesięć razy po trzy minuty dziennie. Wkładamy płytkę pomiędzy wargi i zęby dziecka, prosimy aby zacisnęło usta tak, aby utworzyły one małe kółeczko. Palcem ciągniemy za uchwyt do przodu całą płytkę.
Naukę połykania dzielimy na trzy etapy:
1. Unoszenie języka do podniebienia
2. Połykanie śliny
3. Spożywanie płynów
Unoszenie języka do podniebienia. Naukę rozpoczynamy od zaprezentowania na sobie prawidłowego układu języka. Pomocne jest dotykanie podniebienia w okolicy górnych zębów patyczkiem lub palcem, kiedy dziecko potrafi już trafić językiem w podniebienie przechodzimy do nauki połykania śliny.
Połykanie śliny. Prawą ręką podtrzymujemy głowę dziecka, palcem wskazującym i trzecim lewej ręki rozchylamy usta dziecka, sprawdzamy czy język jest na podniebieniu, zaś kciuk układamy na krtani (aby czuć czy została połknięta ślina). Polecamy uniesienie języka do podniebienia, zamknięcie zębów i połknięcie śliny z zachowaniem takiej pozycji języka. Napięcie warg wskazuje na nieprawidłowy przebieg aktu połykania i należy całą czynność powtórzyć. Ćwiczenia powinny być wykonywane możliwie często do momentu, gdy połykanie będzie przebiegać szybko i prawidłowo, wówczas można przejść do kolejnego etapu tj. połykania płynów z zachowaniem prawidłowego układu języka.
Spożywanie płynów. Stosujemy wyuczoną technikę do spożywania płynów, o prawidłowym przebiegu tej czynności świadczy brak wzmożonego napięcia warg w trakcie picia.
1
[1] E. Sachajska, ...
asia6211