Terapia i wspomaganie rozwoju dzieci nadpobudliwych psychoruchowo w wieku przedszkolnym. Prezentacja programu opracowanego przez R. Wiącek
Plan wykładu
1. Nadpobudliwość psychoruchowa dziecka w wieku przedszkolnym
2. Przyczyny nadpobudliwości psychoruchowej dziecka
3. Metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo
4. Charakterystyka programu R. Wiącek
o Niektóre dzieci mimo prawidłowego rozwoju umysłowego mają trudności z:
- dłuższą koncentracją uwagi,
- jej podzielnością i efektywną przerzutnością,
- nie potrafią uwagi wykorzystywać selektywnie.
q Z tego powodu, dzieci te mimo możliwości intelektualnych:
- mogą nie odnosić sukcesów w nauce,
- bywają przy tym pełne energii,
- cechuje je nadmierna aktywność,
- bywają impulsywne, mówią i robią natychmiast to, co właśnie przyszło im na myśl.
q Nie zawsze objawy nadruchliwości i impulsywności towarzyszą problemom z uwagą. Mogą one zatem występować w izolacji (jako zaburzenia uwagi tzw. ADHD)(Oszwa, 2007).
o ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej figuruje w międzynarodowych klasyfikacjach chorób i zaburzeń (ICD-10 i DSM-IV).
Zaburzenia u tych dzieci często ujawniają się w 3 sferach: poznawczej, emocjonalnej i ruchowej.
o Charakteryzuje się współwystępowaniem 3 głównych symptomów:
o wzmożona aktywność (nadaktywność, nadruchliwość, nadpobudliwość ruchowa);
o impulsywność, nadreaktywność;
o niska odporność na dyskomfort (bodźce rozpraszające) i jej konsekwencje w postaci zaburzeń uwagi (Oszwa, 2007).
SYMPTOMY
Międzynarodowa klasyfikacja zaburzeń i chorób psychicznych DSM-IV charakteryzuje zespół zaburzeń uwagi i nadaktywność, wymieniając 2 listy symptomów.
I. lista to OBJAWY NIEUWAGI,
II. lista WSKAŹNIKI WZMOŻONEJ AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ I IMPULSYWNOŚCI
LISTA ZACHOWAŃ SUGERUJĄCYCH OBECNOŚĆ
ZESPOŁU ZAKŁÓCEŃ UWAGI:
o dziecko wykazuje trudności w koncentracji na szczegółach, popełnia błędy uwagowe (opuszczanie, pominięcie),
o nie potrafi przez dłuższy czas skupić się na zadaniu,
o sprawia wrażenie, jakby nie słuchało przekazywanych mu komunikatów,
o nie kończy zaczętych prac, polecenia wypełnia niedokładnie,
o ma kłopoty z organizacją pracy i wszelkich zajęć,
o niechętnie podejmuje zadania wymagające dłuższego wysiłku intelektualnego,
o gubi przybory szkolne i rzeczy potrzebne do pracy i nauki,
o łatwo ulega rozproszeniu pod wpływem słabych nawet bodźców,
o zapomina o codziennych obowiązkach i zadaniach (Oszwa, 2007).
W polskiej literaturze psychologicznej objawy te są poszerzone o sferę emocjonalno-społeczną:
- dzieci te mają problemy z kontrolą emocji,
- łatwo popadają w konflikty z rówieśnikami,
- ulegają nastrojom, są labilne emocjonalnie,
- są płaczliwe, drażliwe, wybuchowe, niekiedy agresywne,
- ich pozycja w klasie nie jest wysoka, zwykle są one odrzucane lub tylko tolerowane; czasem bywają wyjątki ponieważ dzieci te mają zwariowane pomysły i potrafią ożywić nudę (Oszwa, 2007).
O występowaniu u dziecka zespołu zaburzeń uwagi możemy wnioskować jedynie wówczas, gdy:
- dziecko ujawnia przynajmniej 6 objawów z listy,
- objawy utrzymują się dłużej niż 6 miesięcy,
- występują one w kilku formach aktywności dziecka (szkoła, dom),
- objawy te występowały przed 7. rokiem życia i utrzymują się uporczywie do chwili obecnej (Oszwa, 2007).
W sferze poznawczej dzieci nadpobudliwe psychoruchowo:
- mają trudności z koncentracją uwagi,
- mają trudności w percepcji wzrokowej i słuchowej,
- charakteryzują się wzmożonym odruchem orientacyjnym oraz pobieżnym myśleniem.
o Dzieci te nie potrafią się skupić dłużej nad wykonywaną czynnością,
o Nawet najmniejsze bodźce zewnętrzne powodują zmianę kierunku ich zainteresowania,
o Uwaga tych dzieci jest rozproszona –nie potrafią często udzielić odpowiedzi na stawiane przez nauczyciela pytanie;
o Rozpoczęte zadanie często pozostaje przez nie niedokończone (cechuje te dzieci częściowy brak wytrwałości).
W sferze emocjonalnej dzieci nadpobudliwe psychoruchowo:
- są niezwykle wrażliwe, łatwo się obrażają, są płaczliwe, kłótliwe, agresywne, mają wybuchy złości;
- często popadają w konflikty z rówieśnikami;
- ich reakcje często są niewspółmierne do przyczyn, które je wywołały;
- są mało odporne na sytuacje trudne;
- Mają skłonność do mocniejszych przeżyć emocjonalnych, bardzo głęboko odczuwają brak akceptacji, boją się odrzucenia, co prowadzi do reakcji nerwicowych i nerwic (często występują u nich zaburzenia snu, lęki nocne, moczenie nocne, jąkanie się i tiki nerwowe) (Wiącek, 2004, s. 10-11).
o U części dzieci wraz z nadpobudliwością psychoruchową współwystępuje nieharmonijność rozwoju psychoruchowego, tzn. opóźnienie rozwoju niektórych funkcji psychicznych (trudności w zakresie spostrzegania wzrokowego, słuchowego lub w zakresie sprawności ruchowej).
o Dzieci te słyszą dobrze, ale często mają kłopoty z analizą i syntezą dźwięków. Dlatego mają problemy z wymową (często zniekształcają słowa). Niechętnie słuchają czytania lub opowiadania bajek. Mają problemy z zapamiętywaniem tekstów wierszyków i piosenek. Nie mają poczucia rytmu (Wiącek, 2004, s. 12).
o Dzieci te widzą dobrze, a jednak nie potrafią odwzorowywać kształtów, wskazywać szczegółów różniących podobne obrazki, łączyć identyczne obrazki w pary, nie lubią układać puzzli. Ich rysunki są bardzo ogólne, pozbawione szczegółów (Wiącek, 2004, s. 12).
o U dzieci nadpobudliwych psychoruchowo obserwuje się niewielkie opóźnienie w zakresie rozwoju ruchowego lub niezręczność ruchową.
o Dzieci te brzydko rysują (rysunki są brudne, pomięte, niedokończone, brak w nich szczegółów). Nie potrafią one dobrze wykonać tych czynności, które wymagają koordynacji ruchów i ich precyzji.
DIAGNOZA
o badanie psychologiczne, /psychiatryczne,
o porównanie każdego dziecka z grupą rówieśników (obserwacja),
o analiza wyników badań psychologicznych i medycznych.
o Jeśli zauważalne są takie objawy jak: podatność na rozproszenie uwagi, impulsywność, niestrudzona, permanentna aktywność ruchowa, a przy tym nie ma żadnych środowiskowych przyczyn dla takiego zachowania, przemawia to za oceną, że dziecko ma neurologicznie uwarunkowane zaburzenia uwagi.
o Pełna diagnoza powinna uwzględniać dane z wielu różnych źródeł i sytuacji.
o W diagnozie pod uwagę brane są nie tylko objawy, ale też ich intensywność, okres ujawniania się i czas trwania.
o Wymienia się kilka przyczyn ADHD.
o Do głównych zalicza się nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego dziecka oraz nieprawidłowe funkcjonowanie jego otoczenia.
o Bezpośrednimi przyczynami zaburzenia zdrowia psychicznego dziecka są: słabość procesów nerwowych, zachwianie ich równowagi (wyraźna przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad hamowaniem), zakłócenie ruchliwości tych procesów (szybkie przechodzenie od stanu pobudzania do stanu hamowania i odwrotnie) (Wiącek, 2004, s. 13).
o Przyczyną nadpobudliwości u dziecka może być wystąpienie czynnika uszkadzającego ośrodkowy układ nerwowy w życiu płodowym (czynniki uszkadzające komórkę nerwową: alkohol, narkotyki, leki nasenne i uspokajające, zatrucia ciążowe i pokarmowe, urazy mechaniczne w czasie ciąży, przebyte przezmatkę choroby zakaźne, np. odra, świnka, różyczka, żółtaczka zakaźna, grypa).
o Przyczyną nadpobudliwości u dziecka może być wystąpienie czynników uszkadzających układ nerwowy w czasie porodu (urazy mechaniczne spowodowane zbyt szybką lub nieprawidłową akcją porodową / zniszczenie tkanki mózgowej lub wylewy śródczaszkowe/, niedotlenienie dziecka podczas porodu /długotrwały poród, zaciśnięcie się pępowiny wokół szyi/).
o Przyczyną nadpobudliwości u dziecka mogą być urazy mechaniczne czaszki, powstałe np. na skutek upadku oraz przebyte zapalenie opon mózgowych, ciężki przebieg chorób zakaźnych (wystąpienie drgawek).
o Przyczyną nadpobudliwości u dziecka może być także niekorzystna sytuacja wychowawcza panująca w środowisku rodzinnym (niespokojna atmosfera panująca w domu, niekonsekwentne wychowanie, zbyt liberalne wychowanie lub zbyt rygorytsyczne, skrajne postawy rodzicielskie- nadmiernie wymagający rodzic- nadmiernie ochraniający) oraz pozarodzinnym (np. w przedszkolu) (Wiącek, 2004, s. 14-15).
o Podłoże neurologiczne – wg najnowszych wyników badań mózgu prowadzonych z wykorzystaniem technik obrazowania – u dzieci z zespołem zaburzeń uwagi – słabiej rozwinięte są obszary mózgu odpowiedzialne za regulację i prawidłowy przebieg tego procesu.
o Są to struktury zlokalizowane w przednich obszarach mózgu, w płatach czołowych. Biorą one udział w rozwoju samoświadomości i poczucia czasu oraz kształtowaniu odporności na zakłócenia.
o W patogenezie odgrywają rolę również biologiczne substancje chemiczne i neuroprzekaźniki, m.in. obniżony poziom serotoniny, odpowiadającej za prawidłowy przebieg procesu samokontroli i hamowania.
RODZAJE DEFEKTÓW:.
o W literaturze występują 2 typy zaburzeń uwagi:
1. z hiperaktywnością,
2. bez hiperaktywności.
Czasami wymieniany jest trzeci: typ mieszany- zwany nieuważno-nadaktywnym (DSM-IV, 1994).
o Wiele drugorzędnych objawów rozwija się stopniowo, dlatego w późniejszym wieku, u dzieci starszych i dorosłych występują inne odmiany tego zespołu.
Np. zespół zaburzeń uwagi z objawami lęku, z depresją, z dysleksją, z trudnościami w uczeniu się, z zachowaniami wysokiego ryzyka lub dużym zapotrzebowaniem na stymulację, z uzależnieniami, z zaburzeniami zachowania, agresją, osobowością aspołeczną, z zaburzeniami o charakterze obsesyjno-kompulsywnym oraz pseudozaburzenia uwagi.
o Pseudozaburzenia uwagi (pseudo-ADD) – jest to zjawisko kulturowego wzbudzania objawów zakłóceń uwagi, wywołanych stylem życia, szybkim tempem realizacji różnorodnych zadań i obowiązków zawodowych, u dzieci wynikającym z przeciążenia nadmiarem aktywności pozaszkolnych (basen, balet, język).
o Należy zatem zastanowić się, czy objawy nie są wynikiem przeciążenia dziecka?
MOŻLIWOŚCI LECZENIA I TERAPII
o Pierwszym krokiem jest specjalistyczna diagnoza, czyli adekwatne rozpoznanie objawów,
o Im więcej na temat tego zespołu wiedzą rodzice i nauczyciele (objawy, rodzaje, przyczyny) tym bardziej efektywny będzie proces jego leczenia,
o Dzieciom łatwo rozpraszającym się, niezorganizowanym i nieuporządkowanym potrzebne są zewnętrzne ograniczenia i kontrola ze strony dorosłych np. system dziennego planowania, zapisywanie zadań do wykonania, segregatory, organizery, zakładki, pojemniki – pozwala to również odzyskiwać poczucie kontroli nad przedmiotami dziecka,
o W wielu przypadkach potrzebna jest pomoc psychologiczna – w postaci zaleceń i wskazówek wychowawczych, czasami psychoterapia indywidualna lub grupowa,
o Istnieją leki, które mogą pomóc w usprawnieniu funkcjonowania dziecka, poprawiają one koncentrację, mogą też redukować poczucie wewnętrznego chaosu i lęku (Oszwa, 2007).
WYCHOWANIE I EDUKACJA DZIECKA Z ADHD
Głównym celem jest:
- wdrażanie dziecka do uporządkowania działania i stopniowego wydłużania okresów koncentracji na zadaniach,
- wdrażanie dziecka do samokontroli,
- skuteczne są techniki terapii behawioralnej (polegają na stosowaniu wzmocnień pozytywnych – nagradzanie zachowań dziecka),
- zadania powinny być dzielone na małe porcje, etapy, które powinny być zakończone krótkim odpoczynkiem i pochwałą,
- należy ustalić stały rytm dnia, okresy snu i czuwania, pory obowiązków, odpoczywania,
- jednorazowo dziecko może wykonać tylko jedną czynność (należy pilnować, aby nie zaczynało kilku zadań na raz),
- przygotować pomoce (zakładki, segregatory itp.),...
Dziodzio.wwrd