NEUROPSYCHOLOGIA KLINICZNA
Dwa kierunki neuropsychologii: neuropsychologia kliniczna i neuropsychologia zdrowego mózgu.
I. Anatomia mózgu
Mózgowie zbudowane jest z neuronów i komórek glejowych.
Czaszka dzieli się na mózgoczaszkę i trzewioczaszkę.
Zaczynając od zewnątrz czaszka składa się z:
2. Mięśnie
Kości czaszki są ze sobą zrośnięte. Miejsca zrośnięcia nazywamy szwami. Gdy szwy u człowieka zrosną się zbyt wcześnie to wtedy rozpoznajemy Kraniostenozę.
W czaszce znajdują się tylko małe otwory na nerwy, naczynia krwionośne, nerwy wzrokowe i otwór potyliczny.
Kości czaszki wewnątrz są grzebieniaste, więc w razie stłuczenia bądź opuchnięcia tkanki mózgowej, mózg może się poranić od ostrych części kości czaszki.
Urazy czaszki można podzielić na: zamknięte urazy czaszki – powłoki skórne nie zostają przerwane, otwarte urazy czaszkowe – mózg ma kontakt ze światem zewnętrznym np. rana postrzałowa.
Pomiędzy oponami pajęczą a miękką krąży płyn mózgowo-rdzeniowy. Płyn jest zamknięty w worku. Płyn wypełnia też 4 komory mózgu: 2 komory boczne i 2 w linii środkowej. Płyn mózgowy systematycznie się wymienia głownie w komorach bocznych. Gdy ten mechanizm zawiedzie (bo komórki wyściełające komory wychwytują za mało zużytego płynu lub/i produkują za dużo płynu mózgowo-rdzeniowego), wtedy mózg się rozdyma i komórki nerwowe pod pływem ucisku obumierają. Choroba ta nazywa się wodogłowiem ( Hydrocefalus). Leczy się ją operacyjnie wszczepiając zastawkę, która odprowadza nadmiar płynu do jamy otrzewnej.
Zapalenie mózgu – gdy infekcja przedrze się przez opony mózgowe.
5. Mózg. W bruzdach mózgu biegną duże naczynia krwionośne. Obie półkule mózgu połączone są splotem aksonów, które krzyżując się tworzą spoidło wielkie (ciało modzelowate). W wyniku tego skrzyżowania aksonów prawa półkula mózgu zawiaduje lewą strona ciała i na odwrót. Powierzchnia mózgu jest szarawa (kora mózgu). Warstwa kory mózgowej jest nierównej grubości. Najgrubsza jest kora ruchowa – 4,5 mm, najcieńsza jest kora wzrokowa - 1,5 mm. Istota szara jest zbudowana z ciał komórek nerwowych. W środku istoty białej są grudki istoty szarej – jądra podkorowe.
Płaty mózgu:
· 2 płaty czołowe (aż do bruzdy środkowej Rolanda)
· 2 płaty ciemieniowe (za bruzda Rolanda)
· 2 płaty potyliczne
· 2 płaty skroniowe
Hierarchiczna struktura kory mózgowej:
· I – rzędowa kora pierwotna projekcyjna, wysoka modalna specyfika, poszczególne części zlokalizowane wg zasady topograficznej względem receptorów obwodowych
· II – rzędowa kora projekcyjno – asocjacyjna
· III – rzędowa kora asocjacyjna, ponadmodalna, kojarzeniowa
Reprezentacje korowe dla receptorów:
· Wzrokowego – płaty potyliczne
· Słuchowego – płaty skroniowe
· Czuciowego – płaty ciemieniowe
· Ruchowego – płaty czołowe
· Smakowo-węchowego – przednia część płatów skroniowych, opuszka węchowa
Móżdżek – zawiaduje koordynacja ruchową, wzrokowo – ruchową, koordynacja mięśni odpowiedzialnych za nagłaśnianie mowy.
Uraz móżdżku jest przyczyną Dyzartrii. Choroba polega na tym, że pacjent nie wydaje żadnych artykułowanych dźwięków lub występuje mowa skandowana – zaburzony jest prozodyczny aspekt mowy, czyli zaburzona jest melodyka i intonacja mowy.
Koło tętnicze Willisa – 4 tętnice: 2 tętnice szyjne wspólne (wspólne, bo rozdzielają się na eksternę i internę – ta wchodzi do środka mózgu), 2 tętnice kręgowe biegnące wzdłuż kręgosłupa szyjnego
II. Koncepcja dynamicznych* układów funkcjonalnych Aleksandra Łurii
Aleksander Łuria badał ludzi po ranach postrzałowych głowy. Badał skutki zniszczenia poszczególnych obszarów mózgu. Na podstawie tych badań podzielił funkcje mózgowe na proste i złożone. Im funkcja jest bardziej złożona, tym jej realizacja zależy od większej liczby obszarów mózgu.
Układ funkcjonalny – kilka obszarów mózgu anatomicznie od siebie niezależnych, ale funkcjonalnie połączonych. Różne defekty podstawowe mogą powodować, że osoby nie potrafią wykonać tej samej złożonej czynności. Rehabilitacja psychologiczna polega na restytucji/kompensacji utraconych umiejętności poznawczych za pomocą zachowanych umiejętności
* dynamiczny, bo u człowieka, każdy z układów ciągle się zmienia, upraszcza, doskonali.
III. Skutki uszkodzenia poszczególnych obszarów mózgu
(od tyłu mózgu do przodu)
a. Nerw wzrokowy
Zależnie od tego, jaka część nerwu wzrokowego ulegnie uszkodzeniu:
Całe skrzyżowanie nerwu – niedowidzenie połowicze różnoimienne
Obręb promienistości wzrokowej – niedowidzenie połowicze jednoimienne (utrata połówek pola widzenia po przeciwnej stronie do uszkodzenia)
b. Płaty potyliczne
Obydwa płaty potyliczne – ślepota korowa
Góra płatów potylicznych – niedowidzenie dolnych połówek pola widzenia
Dół płatów potylicznych – niedowidzenie górnych połówek pola widzenia
Kora wzrokowa I-rzędowa zajmuje się percepcją elementarnych wrażeń wzrokowych ( ciemno, jasno, natężenie światła, ruch, odbiór linii prostych).
Kora wzrokowa II-rzędowa zajmuje się integracją wrażeń wzrokowych w spostrzeżenia. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia II-rzędowej kory wzrokowej w obu płatach potylicznych lub w znacznym obszarze jednego płata to występuje agnozja wzrokowa przedmiotowa – zaburzona zdolność integracji wrażeń wzrokowych w jedna całość. Pacjent nie będzie rozpoznawał przedmiotów spostrzeganych wzrokowo (ale będzie rozpoznawał przedmiot spostrzegany innym zmysłem). Pacjent będzie rozpoznawał elementarne cechy przedmiotu, ale nie będzie w stanie patrząc na przedmiot powiedzieć, co to jest. Pacjent Oliviera Sachsa poznał róże po zapachu a nie mógł jej rozpoznać patrząc na nią.(opracowanie własne=> Zaburzenie to występuje przy uszkodzeniu styku przyśrodkowej kory skroniowej i potylicznej.
Agnozja jednoczesna – następstwo uszkodzenia II-rzędowej kory w obu płatach potylicznych. Chory nie może spostrzegać wzrokowo dwóch obiektów jednocześnie bez względu na ich wielkość.
Anozognozja – uszkodzenie prawej półkuli mózgu, powoduje nieświadomość swojego defektu (nie jest to zaburzenie krytycyzmu).
Lewostronna agnozja przestrzenna – skutek uszkodzenia tylnych obszarów prawej półkuli mózgu. Pacjent jednocześnie cierpi na niedowidzenie połowicze lewostronne ( inaczej: hemianopsja lewostronna, niedowidzenie połowicze jednoimienne, lewostronne) i na anozognozję. Współwystępowanie tych zaburzeń sprawia, że pacjent nie jest świadom tego, że nie widzi lewych połówek pola widzenia. Nie odwraca głowy, żeby zobaczyć to, czego nie widzi po lewej stronie, nie ma nawet świadomości tego, że po lewej stronie coś jest.
Prozopagnozja – uszkodzenie tylnych obszarów prawej półkuli mózgu (styk płata skroniowego i potylicznego, op. wł.), powoduje niezdolność do rozpoznawania twarzy ludzkiej. Pacjent może opisać twarz, którą widzi, ale nie potrafi powiedzieć, do kogo należy ta twarz. Nie rozpoznaje nawet własnej twarzy w lustrze. Zazwyczaj pacjent rozpoznaje osobę dobrze znaną po ubraniu, charakterystycznym sposobie poruszania się i innych cechach charakterystycznych.
Aleksja* wzrokowa – uszkodzona II-rzędowa kora wzrokowa w lewym płacie potylicznym. Pacjent ma problem z rozpoznawaniem wzrokowym, kiedy litery są podobne. „ Kiedy To było zRobione”
*aleksja – zaburzenie umiejętności czytania
Uszkodzenie tej okolicy powoduje różnie przejawiające się zaburzenia w ujmowaniu relacji przestrzennych. Jeśli uszkodzenie dotyczy lewego styku to zaburzenie dotyczy też aspektów werbalnych.
Afazje dzielą się na afazje sensoryczne – defekt podstawowy jest po stronie odbioru mowy i afazje motoryczne – defekt podstawowy jest po stronie nadawania mowy.
Afazja semantyczna – obszar uszkodzenia: lewy styk tylny. Afazja semantyczna należy do afazji sensorycznych. Chory rozumie poszczególne słowa, ale nie jest w stanie zrozumieć relacji miedzy słowami budowanymi za pomocą końcówek fleksyjnych (np. „długopis pokaż kartką”, „pokaż kartkę długopisem”), konstrukcji przyimkowych (nad, pod, za, po, przed, miedzy, w czasie) oraz konstrukcji dopełniaczowych z dopełniaczem atrybutywnym („pies właściciela”, „właściciel psa”, „brat ojca”, „ojciec brata”). Chory ma też problem z rozumieniem konstrukcji logiczno-matematycznych, np.: „mój brat jest dwa lata ode mnie starszy, a moja córka o połowę ode mnie młodsza” – pacjent nie wie, że to pierwsze trzeba dodać a to drugie podzielić.
Afazja semantyczna
Defekt podstawowy – nadawanie mowy. Mowa niegramatyczna, agramatyzmy.
Przykłady: „kobiety chętnie wyglądają przez lustro” (pomieszało się „wyglądają przez okno” i „spoglądają w lustro”), „czekam na niego dużo czasu”, „krzesła stoją pod stołem”, „wyjęłam buty do pudełka”.
Defekt systemowy – pacjent będzie miał problem zarówno z czytaniem jak i pisaniem. Pacjent poprawnie przeczyta tekst na głos jak i po cichu, ale nie zrozumie tego, co przeczytał. Pacjent przepisywał będzie tekst albo pisał pod dyktando słowo po słowie, nie będzie w stanie zapamiętać i zrozumieć całego zdania a potem powtarzając go w myśli przepisać na kartkę.
Aleksja
Defekt podstawowy – zaburzenia w ujmowaniu relacji przestrzennych.
Pacjent będzie rotował litery takie jak p i b albo u i n czy p i q. Jego pismo będzie pełne nieprawidłowych zrotowanych liter, np.: „ sarua”, „qotwór”. Pacjent może mieć zachowane dobrze zautomatyzowane słowa, np. podpis.
Agrafia – defekt systemowy aleksji – rotowanie liter podczas pisania, np.: „ sarua”, „qotwór”.
Akalkulia – defekt bardzo nasilony powoduje całkowite zaburzenie pojęcia liczby, np. wg pacjenta 105 jest mniejsze niż 99, bo 1, 0 i 5 razem to mniej niż 9 plus 9. U pacjentów zaburzone są też operacje na liczbach – jeśli pacjent ma odjąć 15-9 to robi 10-9 i zostaje mu 5 reszty plus 1 z odejmowania, ale potem nie wie, co ma od czego odjąć 5-1 czy 1-5.
Zespół Gerstmana – równoczesna aleksja, agrafia i akalkulia oraz nieprawidłowe nazywanie palców dłoni (rotowanie dłoni w przestrzeni, wiec palec wskazujący staje się serdecznym).
Agnozja zegarowa
Defekt podstawowy – zaburzenia w ujmowaniu relacji przestrzennych. Pacjent ma szczególnie problem z odczytaniem godziny na tarczy zegarowej gdzie nie ma cyfr. Nie wie czy jest 12.20 czy 12.40, albo 9 czy 15.
Apraksja* konstrukcyjna
Defekt podstawowy – zaburzenia w ujmowaniu relacji przestrzennych. Jeśli deficyt pochodzi z lewej półkuli to ma komponent werbalny a jeśli z prawej to nie ma komponentu werbalnego. Chorzy mają problem z rozwiązywaniem zadań takich jak układanie sześcianu Linka czy test Cohsa – układanie klocków w teście Wechslera. Pacjenci mają także problem z posługiwaniem się mapą czy narysowaniem planu mieszkania. Jeśli występuje komponent werbalny to pacjent nie wie, że słowo „prawa” oznacza stronę prawą. Zaburzenie to możemy zdiagnozować, jeśli pacjent ma zachowaną siłę mięśniową w rękach.
Sześcian Linka
Apraksję konstrukcyjną wywołuje również uszkodzenie tylnych części płatów ciemieniowych.
* apraksja – zaburzone działanie.
Astereognozja – obszar uszkodzenia: II-rzędowa kora czuciowa w płatach ciemieniowych. Defekt polega na utracie zdolności do rozpoznawania przedmiotów za pomocą dotyku, dotyczy głównie rąk. Niezależna od zaburzeń czucia, upośledzenie rozpoznawania kształtu przy prawidłowym rozpoznawaniu wielkości, faktury.
Apraksja ubraniowa – obszar uszkodzenia: okolica ciemieniowa prawej półkuli mózgu. Pacjent podobnie jak w anozognozji ignoruje lewą połowę ciała. Objawia się to tym, że pacjent nie ubiera lewej połowy ciała. (W bardzo nasilonym zaburzeniu, kiedy zwróci się uwagę pacjenta na jego lewą stronę ciała to pacjent będzie uważał, że jest odrażająca i nie należy do niego – somatoparafrenia).
Pomijanie stronne (jednostronna nieuwaga) – obszar uszkodzenia: prawy płat ciemieniowy. Pacjent sprawia wrażenie, jakby lewa połowa przestrzeni w ogóle dla niego nie istniała. Należy tutaj podkreślić, że zaburzenie to nie musi się wiązać z defektem sensorycznym, takim jak ślepota lewego pola widzenia (niedowidzenie połowicze – hemianopsja jednoimienna). Osoba chora może ignorować zdarzenia mające miejsce po jej lewej stronie, np. pytania zadawane przez lekarza, zaś poproszona o narysowanie jakiegoś obiektu, narysuje tylko jego prawą połowę (tzw. zaniedbywanie nakierowane na obiekt). Pomijanie stronne często występuje razem z anozognozją, więc pacjent nie ma świadomości, że jest jeszcze lewa strona pola widzenia, ignoruje ją. <=własne opracowanie)
...
makaronowo