J. U. Niemcewicz POWRÓT POSŁA (streszczenie x3, kompozycja, typy boh.).pdf

J. U. Niemcewicz

POWRÓT POSŁA - STRESZCZENIE SZCZEGÓŁOWE

Do pokoju wchodzi Teresa. Podkomorzy, pod którego dachem

wychowuje się dziewczyna, stwierdza, iś kocha ją jak własną córkę.

Starosta zdradza, że wolałby mieć syna, gdyż w razie zawarcia

małżeństwa nie musiałby wnosić posagu. Ponadto syn mógłby na niego

pracować. Jak widać Starosta po raz kolejny kieruje się wyłącznie

pieniędzmi.

Młodzi wyznają sobie dozgonną miłość. Uczucie, które trwa od

dzieciństwa ani trochę nie ustało. Teresa skarży się ukochanemu, że

ojciec i macocha chcą wydać ją za Szarmanckiego. Walery jest gotów

zrezygnować z posagu i wszelkich pieniędzy dla swej ukochanej.

Dziewczyna przed wyjściem na spotkanie ze Starościną, wręcza

Waleremu własnoręcznie po kryjomu uszyty pas, jako dowód miłości.

AKT I

SCENA 1

Pokojowa Agata i lokaj Jakub nakrywają do stołu. Opowiadają o

wyjątkowej gadatliwości Starosty oraz Starościny podczas ostatniej

kolacji. Wspominają, także zmarłą żonę Starosty, która znacznie różniła

się od obecnej. Była uosobieniem dobra oraz bardzo dobrą gospodynią,

co znalazło odzwierciedlenie w jej córce Teresie. Poznajemy sylwetkę

kobieciarza Szarmanckiego, który zaczepia każdą kobietę, włącznie z

pokojową Agatą. Kilka razy próbował ją pocałować, co nie przeszkadza

mu starać się o rękę Teresy. Agata mimo tego, iż wcześniej jej osobą

wykazywał zainteresowanie bogaty Podstarości, wyznaje swą miłość

Jakubowi. Oboje zgadzają się, że będą ze sobą szczęśliwi.

SCENA 5

SCENA 3

Teresa zostaje sama. Jest szczęśliwa, iż niedługo ujrzy swego

ukochanego Walerego. Zamierza go poślubić.

Walery ogląda pas. W oddali słychać kroki Szarmanckiego.

SCENA 4

SCENA 6

Szarmancki uściskuje Walerego. Zaczyna przechwalać się swoimi

wyjazdami oraz ucztami, na których bywał. Dziwi się, że na żadnej z nich

nie spotkał wcześniej Walerego. Odwiedzał także inne kraje, jak Paryż,

czy Anglia. Obchodziła go jednak tylko zabawa, moda i kobiety. Gdy w

Paryżu zaczęły się walki, natychmiast wyjechał do innego kraju. Nie

interesowały go sprawy państwa, nudzi go siedzenie w sejmie i

naprawianie państwa. Waleremu natomiast nie podoba się taki styl życia,

on ma inne zasady. Nie imponują mu opowieści o kobietach, które

kochały się w Szarmanckim. On ma swą jedną, jedyną.

Dochodzi do rozmowy Szarmanckiego z Teresą. Kobieciarz

chwali się swoim frakiem, opowiada o swych częstych wyjazdach do

Warszawy i Anglii. Wykazuje swą próżność. Próbuje namówić Teresę na

ślub, jednak jako argumentów używa swego majątku, częstych

wyjazdów, wizyt w drogich sklepach, co niespecjalnie interesuje Teresę.

SCENA 2

Podczas herbaty Starosta zanudza Podkomorzynę mówiąc o

polityce. Twierdzi, iż najlepiej dla Polski będzie, gdy nie będzie brać

czynnego udziału w wojnie i zawrze sojusz z dalekim krajem takim jak:

Hiszpania, Portugalia, czy Ameryka. Podkomorzy otrzymuje list od syna,

Walerego, posła na sejm. Pisze, iż niebawem wraca do domu. Jego

radość przerywa Starosta Gadulski narzekając na zmiany dokonane w

kraju. Uważa, że nadal powinno istnieć Liberum Veto, nie popiera

wprowadzenia Praw Człowieka, chce, aby kadencja sejmu trwała kilka

tygodni, a nie dwa lata. Podkomorzy ma zupełnie inne spojrzenie na

politykę. Nie kieruje się względami jednostki i myślą o jak najszybszym

wzbogaceniu się, lecz patrzy na interes całego narodu. Wykazuje korzyści

płynące z reformowania kraju. Starosta, widząc jakie różnice poglądów są

między nimi, stwierdza, że ślubu Teresy z Walerym nie będzie.

SCENA 7

Szarmancki uważa, że Teresa tylko pozornie nie zgadza się na

małżeństwo, a w rzeczywistości szaleje za nim, gdyż jest bardzo dobrą

partią. Niestety jest w błędzie.

SCENA 5

Kozak na polecenie Szarmanckiego przynosi pełno pierścionków

i zdjęć, będących pamiątkami po byłych kobietach. Kobieciarz opowiada

o swych podbojach oraz, że większości kobiet nawet nie kochał. Walery

poucza Szarmanckiego, że to złe zachowanie, gdyż nie wolno krzywdzić i

zwodzić tak kruchych istot. W odpowiedzi Szarmancki pokazuje

Waleremu portret Teresy. Ten nie może uwierzyć, że ona mogła być z

takim kobieciarzem. Szarmancki jednak uparcie twierdzi, że Teresa go

zdradza.

SCENA 8

Walery wraca do domu. Wszyscy wychodzą przed dom , aby go

przywitać. Starosta uważa, iż to nie przystoi, aby wychodzić po syna.

SCENA 9

Wszyscy serdecznie witają Walerego. Ojciec jest dumny z tego,

że jego syn jest posłem. Starosta wykazuje umiarkowaną radość, daje do

zrozumienia, że czeka na wiele rozmów na tematy polityczne. Walery nie

zastaje żadnego ze swych braci, gdyż najmłodszy poszedł do wojska, a

średni zasiada w cywilnej komisji.

SCENA 3

SCENA 6

Starościna przysyła bilecik, w którym pisze po francusku, że nie

przyjdzie na śniadanie, gdyż boli ją głowa. Podkomorzy wykazuje swoją

dezaprobatę w stosunku do sposobu edukowania kobiet. Uważa, że

niedopuszczalnym jest to, że dużo osób lepiej mówi po francusku, niż po

polsku. Według Podkomorzego zbyt wiele wagi przywiązuje się modzie,

zapominając o nauce historii Polski. Krytykuje ludzi zafascynowanych

innymi krajami. Starosta znów nie zgadza się ze swoim rozmówcą i

zdradza, że ożenił się ze Starościną dla pieniędzy.

Wchodzi Starościna rozzłoszczona, że została obudzona.

SCENA 7

Szarmancki próbuje wkupić się w łaski Starościny. Twierdzi, że

Walery nie potrafi kochać, gdyż źle pojmuje to uczucie. Starościna

opowiada historię swej pierwszej miłości, jak to kochała się w

Szambelanie, wbrew swoim rodzicom. Mówi, że zawsze kieruje się w

swym życiu miłością. Daje Szarmanckiemu do przeczytania kartkę, na

której znajduje się „Elegia na śmierć Szambelana”. Dowiadujemy się z

niej, że ukochany zmarł w wypadku, wypadając z powozu. Starościna

długo rozpaczała, rozważała nawet wstąpienie do zakonu, jednak nie

AKT II

SCENA 1

Teresa w duchu zastanawia się dlaczego Walery jeszcze do niej

nie podszedł. Była mu przecież wierna przez cały czas.

SCENA 4

SCENA 2

pozwolili na to rodzice. Szarmancki wykorzystując okazję zapewnia, że to

właśnie jego kocha Teresa, a z Walerym będzie się tylko nudzić. Tym też

zyskuje sobie przychylność Starościny.

Młodzi proszą Podkomorzynę, aby pomogła im przekonać

Starostów do zmiany zdania. Ponieważ zawsze przychylnie patrzyła jak

ich związek rozwijał się latami, postanawia wstawić się za Walerym u

Starościny.

Utwór zaczyna się krótkim tekstem do czytelnika, w którym autor

przeprasza za swą nieudolność, mówi, że będzie ganił wady śmiechem -

taki jest jego cel. Przyznaje, że najśmieszniejsze postaci jego dzieła, to

osoby złe.

SCENA 8

SCENA 5

Drugi tekst poprzedzający właściwy dramat jest skierowany do

Stanisława Małachowskiego, który nazwany jest wzorem cnoty. Autor

wierzy, że wraz z Kazimierzem Nestorem Sapiehą uda im się

przeprowadzić reformy, jakich wymaga sytuacja w kraju.

Starościna jest szczęśliwa, że chociaż Teresie uda się wyjść za

kogoś z miłości, co jej nie było dane za młodu. Pogrążając się w rozpaczy,

czyta „Myśli nocne” Junga.

Podkomorzy rozmawia ze Starostą o wolnej elekcji. Ten

pierwszy jednak cały czas próbuje skierować rozmowę na sprawy

domowe i przekonać rozmówcę do powierzenia córki Waleremu.

Okazuje się, że dawniej istniała pomiędzy nimi umowa, że Walery ożeni

się z Teresą. Gadulski jednak uważa, że były to stare czasy, a umowy nie

ma na piśmie. Teraz Podkomorzy ma mniejszy majątek, a gdy jego

synowie wrócą to majątek podzieli się na trzy części, co nie będzie

wystarczające. Walery oświadcza, że jest gotów zrezygnować z całęgo

majątku dla Teresy. Gadulski jednak wydaje się nieprzejednany. Nie chce

mieć zięcia, który nie zgadza się z nim niemal w żadnym aspekcie.

SCENA 9

AKT I

Starosta zastaje swą żonę płaczącą. Radzi jej, aby nie czytała

takich książek, ponieważ przez nie wpada w zły nastrój. Ona natomiast

odpiera, że jeśli mu się nie podoba to mogą się rozwieść. Starosta po

szybkiej kalkulacji zauważa, że mu się to nie opłaca, gdyż żona wzięłaby

połowę majątku. Natychmiast obraca wszystko w żart. Gadulska

informuje męża o zamiarach Szarmanckiego i prosi, aby nie robił mu

przeszkód na drodze do związku z Teresą. Według niej młodziana nie

interesuje posag, ku uciesze Starosty. Starościna udaje omdlenie, dzięki

czemu udaje się jej przekonać męża do zrobienia kaskady w miejscu

dawnej dochodowej karczmy Żyda i młyna.

Służba (Agatka i Jakub) krytykuje poszczególnych domowników: Starostę

za pieniactwo, Starościnę za wieczne narzekanie, a Szarmanckiego za

nieustanne podrywanie i bałamucenie kobiet.

Jakub prosi Agatkę o rękę, a ona przyjmuje jego oświadczyny, bo jest on

dobry i prostoduszny. Agatka nie mogłaby żyć z mężczyzną, który

gnębiłby innych.

SCENA 6

Starościna, wchodząca do pokoju, dowiaduje się, że Teresa nie

chce wyjść za Szarmanckiego. Po chwili zdanie zabiera sam Szarmancki i

pyta Gadulskiego o posag oraz kiedy zostanie spisana intercyza.

Rozwścieczony Starosta oświadcza, że z tym mężczyzną ślubu nie będzie.

Walery każe kobieciarzowi oddać portret jego ukochanej. Obrażony

Szarmancki tak też czyni i wychodzi, gdyż równie dobrze może znaleźć

sobie inną kobietę. Walery jeszcze raz stara się przekonać Starostę do

zgody na ślub z Teresą oraz zapewnia, że rezygnuje z posagu. Tym razem

jego starania odnoszą pozytywny skutek.

Starosta w rozmowie z Podkomorzym stwierdza, że wojna na pewno nie

potrwa długo i Polska jest bezpieczna, wobec czego sojusz z Prusami nie

będzie konieczny. Podkomorzy jest innego zdania - ufa w słuszność

owego sojuszu.

AKT III

SCENA 1

Dowiadujemy się od Podkomorzego, że jego syn - Walery ma niedługo

wrócić z powodu limity (przerwy w obradach sejmu spowodowanej

wyborem nowych posłów). Informacja ta staje się pretekstem do

rozmów na temat potrzeby zwoływania sejmu i wartości liberum veto.

Starosta stwierdza (co jest komiczne), że dzięki liberum veto można było

zerwać sejm spokojnie i bez intryg i matactwa, wystarczyło zgłosić taki

wniosek.

Teresa rozmawia z Agatą. Dowiaduje się, iż Szarmancki zatrudnił

niemieckiego malarza, aby namalował ją z ukrycia. Ponieważ malarz nie

otrzymał zapłaty, rozpowiedział wszystkim w mieście o zajściu. W ten

sposób wyjaśniła się zagadka portretu Teresy oraz powodów zazdrości

Walerego.

SCENA 7

Jakub i Agata uzyskują pozwolenie na ślub od Podkomorzego.

Dowiadują się także, że są ludźmi których, pan kocha najbardziej zaraz po

swych dzieciach. W nagrodę za ich codzienny trud i wierność przez tyle

lat otrzymują wolność osobistą.

SCENA 2

Starosta chwali długie mowy sejmowe, krytykuje natomiast prawa

człowieka i prawa własności (dzięki prawu własności mieszczanie

otrzymaliby prawo do swego majątku, a podstawą praw obywatelskich

byłoby już nie urodzenie, ale właśnie majątek, co nie pozwoliłoby

głosować gołocie szlacheckiej).

Walery jest zły na siebie, że dał wiarę tak obrzydliwemu

podstępowi i postanawia porozmawiać z ukochaną.

J. U. Niemcewicz "Powrót posła" - streszczenie

SCENA 3

Podkomorzy krytykuje małą częstotliwość w zwoływaniu sejmu, który

zbiera się teraz tylko co dwa lata. Przyznaje, że obecny sejm trwa już całe

dwa lata, ale uzasadnia to tym, że oświecenie społeczeństwa i

podnoszenie się z upadku zawsze zajmuje więcej czasu niż sam upadek.

Występują:

PAN PODKOMORZY, PANI PODKOMORZYNA

STAROSTA GADULSKI - spowinowacony z Podkomorzyną

STAROŚCINA - druga żona

TERESA - córka z pierwszego małżeństwa, wychowana u Podkomorstwa

WALERY - syn Podkomorstwa, amant Teresy

SZARMANCKI - kawaler, zalecający się do Teresy

AGATKA - pokojowa Podkomorzyny

JAKUB - lokaj

KOZAK Szarmanckiego

Walery przeprasza swą ukochaną za to, że w nią zwątpił.

Ukochana od razu wybacza mu. Teraz na ich drodze do szczęścia stoją

tylko Gadulski i jego żona. Walery zobowiązuje się udać do nich w celu

przekonania ich do powierzenia mu ręki córki.

Starosta denerwuje się, ponieważ nie zgadza się z poglądami

Podkomorzego. Nie ma już innych argumentów, może tylko zagrozić

niezgodą za ślub swojej córki z Walerym.

SCENA 4

Starosta otrzymuje krótki liścik od swojej żony, który przesycony jest

słownictwem i składnią francuską, co daje Podkomorzemu powód do

krytyki wychowania w obcej kulturze. Starosta ironizuje wyrzucając

swemu rozmówcy, że przecież ludzie oświecenia sami pragną postępu.

Podkomorzy zgadza się z tym, ale we wszystkim należy zachować pewną

hierarchię, tj. najpierw poznać historię i kulturę Polski, a dopiero potem

przejmować cnoty od innych narodów.

końcu, przemawia do niego argument, że Szarmancki nie będzie chciał

posagu.

Dramat Niemcewicza kończy się słowami:

"Bodajbyśmy [...]

Starościna prosi swego męża, by zniszczył karczmę, w której pracował

Żyd i w jej miejsce wybudował kaskadę. Starosta początkowo nie chce się

zgodzić, ale kiedy jego żona omdlewa, natychmiast przychyla się do jej

próśb, bowiem omdlenie takie może prowadzić do choroby, choroba do

śmierci, a śmierć Starościny równałaby się utracie pieniędzy.

Cnotliwie wszyscy w zgodzie i jedności żyli

I na szczęście ojczyzny i dzieci patrzyli!"

Komedia powstała w okresie ożywionej działalności politycznej

Niemcewicza. W 1788 r. wybrany został posłem inflandzkim na sejm

zwany Wielkim. Szybko dał się poznać jako jeden z najaktywniejszych

działaczy stronnictwa patriotycznego. Wygłaszał mowy w sprawie ucisku

chłopów, za reprezentacją miast w sejmie, w obronie reform w

szkolnictwie wprowadzonych przez Komisję Edukacji Narodowej.

Szczególnie mocno zaangażował się w walkę o zniesienie wolnej elekcji i

wprowadzenie zasady dziedziczności korony. Jego wystąpienia sejmowe

w tej sprawie z 17 września 1790 r. wywołało burzliwa polemikę. W tym

też roku powstał "Powrót posła" wystawiony w styczniu 1791 r.

Starosta na koniec rozmowy wyznaje, że ożenił się ze Starościną tylko dla

jej majątku, ponieważ czasem serce ulega czarowi pieniądza.

AKT III

Szarmancki próbuje uwieść Teresę, opowiadając jej z pasją o koniach.

Wygłasza historię o swym rumaku, który zwichnął nogę, mówi też o

jeździe konnej w ogóle. Przyznaje, że dla niego dowodem miłości jest

majątek.

Rozwiązuje się sprawa portretu Teresy, który posiadał Szarmancki.

Okazało się, że został on wykonany po kryjomu, bez wiedzy dziewczyny.

Niestety, Walery o tym nie wie.

Pomiędzy Walerym i Teresą wywiązuje się sprzeczka, ponieważ

młodzieniec myśli, że ukochana go zdradziła. Agatka dyskretnie wychodzi

z pokoju, aby młodzi mogli spokojnie wszystko sobie wyjaśnić. Tak też się

dzieje.

Walery wraca do domu. Przy tej okazji Podkomorzy wspomina swoje

dzieci, które służą ojczyźnie, wszystkie bez wyjątku. Starosta cicho

dorzuca, że on wolałby, aby zostały na gospodarce, a nie jeździły po

kraju.

Streszczenie.

Podkomorzyna obiecuje wstawić się za młodymi, którym na przeszkodzie

do szczęścia staje decyzja Starosty i Starościny dotycząca małżeństwa

Teresy z Szarmanckim.

AKT II

Akt I.

Walery spotyka się z Teresą, od której dostaje w darze pas. Dziewczyna

musi szybko wyjść, bo woła ją macocha, która symuluje chorobę.

Sc.1 : Rzecz dzieje się w domu Podkomorzego na wsi w czasie zawieszenia

obrad Sejmu Czteroletniego, jesienią 1790 r. Pokojowa Agata i lokaj

Jakub rozmawiają o gościach swoich państwa: Staroście Gadulskim, jego

drugiej żonie i Szarmanckim, starającym się o rękę Teresy, córki Starosty

z pierwszego małżeństwa (wychowującej się u Podkomorostwa).

Starosta kolejny raz rozmawia z Podkomorzym, znów dochodzi do

różnicy zdań. Starosta jest zdecydowanie przeciwny sukcesji tronu i

pytaniu naród o zdanie na ten temat, chciałby on, aby nadal panowała

wolna elekcja, kiedy to do tronu można dojść drogą kłamstwa i rozboju, a

potem, będąc już królem, ogłosić amnestię na wszystkie popełnione

przez siebie podczas elekcji zbrodnie.

Do Walerego przychodzi Szarmancki i wdają się w dyskusję. Szarmancki

wyznaje, że został bogaty dzięki majątkowi ojca, nie chciało mu się więc

już fatygować i służyć ojczyźnie. Następuje opowieść Szarmanckiego o

krajach, jakie zwiedził - we Francji w ogóle nie zainteresował się

rewolucją, czemu dziwi się Walery, w Anglii wolał zwiedzać sklepy, a nie

parlament, przywiózł sobie stamtąd konia.

Sc.2 : W trakcie śniadania Podkomorzy otrzymuje list od syna, Walerego,

który jest posłem na sejm, a teraz powraca do domu. Prowokuje to

dyskusję ze Starostą na tematy polityczne. Różnica zdań jest tak duża, że

Gadulski oświadcza, iż nie może dojść do planowanego małżeństwa

pomiędzy jego córką a Walerym.

Podkomorzy zdecydowanie sprzeciwia się poglądom Starosty. Dodaje, że

jest dumny ze swojego majątku, ponieważ otrzymali go jeszcze jego

przodkowie, a otrzymali go w darze za męstwo.

Walery próbuje wytłumaczyć Szarmanckiemu, że za pieniądze nie kupi on

sobie szacunku, ale nie przynosi to skutku, jego rozmówca beztrosko

stwierdza, że osobiście woli, by Polska bawiła się, a nie wdawała w długie

i bezowocne rady.

Starosta jest tak zdenerwowany, że nie chce, aby Walery ożenił się z

Teresą nawet, kiedy młodzieniec zrzeka się jakichkolwiek roszczeń do

posagu. Szybko jednak zmienia zdanie, kiedy okazuje się, że Szarmancki

wcale nie jest tak wspaniałomyślny i jego niechęć do posagu była tylko

wymysłem Starościny.

Sc.3 : Napisany po francusku liścik od Starościny, która tłumaczy swą

nieobecność na śniadaniu, wywołuje tyradę Podkomorzego przeciwnego

cudzoziemszczyźnie. Gadulski wyjaśnia, że ożenił się z młodą kobietą

wyłącznie dla posagu.

Przed odejściem Szarmancki chwalił się Waleremu swymi podbojami

miłosnymi, a wśród zdjęć jego kochanek był i portret Teresy.

Sc.4 : Wchodzi Teresa i ceremonialnie wita się ze wszystkimi;

Podkomorostwo i Starosta idą do niedomagającej Starościny.

Szarmancki spotyka się ze Starościną, która z rozrzewnieniem czyta mu

Elegię na śmierć Szambelana, swego dawnego kochanka, który zmarł,

jadąc karyjolką. Korzystając z okazji, młodzieniec prosi Starościnę o rękę

Teresy i uzyskuje natychmiastową zgodę.

Szarmancki zgadza się oddać portret Teresy, czyni to nawet bez żalu. W

końcu Starościna zgadza się na ślub Walerego z Teresą, co ostatecznie

przekonuje i jej męża. Starosta zastrzega tylko, że wnuki będzie chciał

wychować sam.

Sc.5 : Teresa cieszy się z rychłego przyjazdu, od dawna kochanego,

Walerego. Smuci ja jednak niechęć rodziców do ich związku.

Starościna przekonuje męża do zaakceptowania kandydatury

Szarmanckiego jako potencjalnego męża ich córki. Starosta zgadza się w

Podkomorzy, idąc z duchem postępu, uwalnia służbę, co więcej -

zapewnia Agatce posag.

Sc.6: Szarmancki, który właśnie wrócił z polowania, wyznaje Teresie

miłość i roztacza przed nią wizje wspólnego życia w Warszawie.

dziewczynę nie kusi wizja wykwintu i rozrywek i odrzuca jego zaloty.

jej cierpienia nie może ukoić małżeństwo. Sprytny Szarmancki głośno

czyta "Elegię na śmierć Szambelana", a wzruszona Starościna obiecuje

mu pomoc w staraniach o rękę pasierbicy.

Kompozycja i styl utworu.

Utwór jest komedią polityczną, o pogodnej tematyce i żywej akcji prowadzącej do

szczęśliwego zakończenia, wykorzystującym komizm sytuacyjny, charakterologiczny

i słowny. Przedstawiona w dramacie historia miłosna jest jedynie pretekstem do

podjęcia zagadnień politycznych. Celem utworu jest agitowanie odbiorcy do

programu sejmowego stronnictwa patriotycznego.

Sc.7 : Zarozumiały Szarmancki uważa, że obojętność dziewczyny jest

udawana, z góry cieszy się na posag Teresy, którym chce spłacić swe

długi.

Sc.8: Gadulska, przekonana, że Szarmancki będzie znakomitym mężem

dla Teresy, pogrąża się w lekturze "Myśli nocnych" Younga.

Sc.9: Starościna przekonuje męża do Szarmanckiego, argumentem, że

ten nie myśli wcale o posagu dziewczyny. Groźba rozwodu i omdleniem

wymusza też na mężu zgodę na założenie kaskady w miejscu, gdzie stoi

dochodowa karczma i młyn.

W komedii zostały skonfrontowane przeciwstawne poglądy na temat przyszłego

kształtu Rzeczypospolitej:

Sc.8 : Wracają Podkomorostwo i Starosta, który zresztą chorobę żony

uważa za "chimery". Jakub oznajmia przybycie Walerego. Uszczęśliwiona

matka chce wyjść mu na spotkanie, powstrzymuje ją jednak Starosta.

- konserwatystów (Starosta Gadulski) przeciwnych reformom, broniących zwłaszcza

wolnej elekcji,

Sc.9 : Wbiega Walery i z radością wita rodziców. Podkomorzyna nie kryje

swej radości, a ojciec - pochwala postawę syna gorliwie spełniającego

obowiązki obywatelskie. Okazuje się, że Podkomorostwo mają jeszcze

dwu synów: najmłodszy służy w wojsku, średni - zasiada w Cywilnej

Komisji (zajmując się sprawami gospodarczymi). Towarzystwo udaje się

na obiad.

Akt III.

- zwolenników reform (Podkomorzy, Walery): głównie dziedziczności tronu

Sc.1: Teresa bardzo martwi się podejrzeniami Walerego, ale od służącej,

Agaty, dowiaduje się, że portrecik potajemnie wykonał malarz, który

jednak, kiedy nie dostał obiecanej zapłaty, postanowił zdradzić sekret.

Bohaterowie utworu stanowią typy, a nie zindywidualizowane charaktery; postacie

są jednoznacznie pozytywne lub negatywne (idealizacja).

1. typy bohaterów pozytywnych:

Sc.2 : Walery, dręczony wyrzutami sumienia, postanawia porozmawiać z

ukochaną.

- typ Sarmaty oświeceniowego (Podkomorzy: podporządkowanie własnych

interesów dobru publicznemu, harmonijne łączenie cnót obywatelskich, rodzinnych

i gospodarskich, kultywowanie wartościowych składników tradycji sarmackiej -

rycerskości, patriotyzmu, surowości obyczaju),

Akt II.

Sc.3: Przeprasza dziewczynę za niesłuszne podejrzenia, ale ku swej

rozpaczy dowiaduje się, że ręka Teresy obiecana została Szarmanckiemu.

Sc.1 : Teresa żali się, że od przyjazdu Walerego nie miała okazji do

rozmowy z nim.

- typ światowego obywatela (Walery: demokrata, rzecznik haseł wolności, równości

i braterstwa, wykształcony, realizujący się w służbie publicznej, poważny i stały w

miłości,

Sc.4: Na pomoc nieszczęsnym przychodzi jednak Podkomorzyna, która

obiecuje młodym swe wstawiennictwo.

Sc.2 : Wchodzi Walery i młodzi upewniają się wzajemnie w stałości swych

uczuć. Młodzieniec gotów jest zrezygnować z posagu dziewczyny, byleby

tylko jej ojciec wyraził zgodę na ślub. Rozmowę przerywa lokaj

oznajmiający, że Starościna prosi do siebie pasierbice. Teresa odchodząc

wręcza ukochanemu upominek: własnoręcznie uszyty pas.

Sc.5 : Nadchodzą Podkomorzy i Gadulski dyskutujący o wolnej elekcji.

Starosta jest jej zwolennikiem, ponieważ upatruje w elekcyjnych

przetargach korzyści materialnych dla szlachty. Podkomorostwo próbują

nakłonić Gadulskiego do zmiany decyzji, prosząc, by nie wydawał Teresy

za niemiłego jej człowieka. Walery deklaruje gotowość rezygnacji z

posagu dziewczyny. Jednak Starosta jest nieprzejednany, zbyt wielkie

różnice poglądów dzielą go z młodym posłem.

- typ kobiety-obywatelki (Podkomorzyna: wzorowa matka wychowująca dzieci na

światowych obywateli i żona rozumnie wspierająca męża)

2. typy bohaterów negatywnych (karykatura)

Sc.3 : Walery z rozczuleniem ogląda prezent.

- typ konserwatywnego Sarmaty (Starosta Gadulski: handlowe podejście do

małżeństwa, przedkładanie korzyści materialnej nad interes publiczny, pogarda dla

wykształcenia, ślepe przywiązanie do tradycji),

Sc.4 : Wbiega wystrojony szarmancki, czule wita się z Walerym i poczyna

opowiadać o swoich zagranicznych wojażach. Podkomorzyc krytycznie

odnosi się do jego próżniaczego życia, ale Szarmancki nie zwraca na to

uwagi i chwali się miłosnymi podbojami. Wreszcie wzywa swego

służącego, Kozaka.

Sc.6: Dołączają Starościna, Teresa i Szarmancki. Gadulska ze zdumieniem

informuje męża, że ich córka nie chce wyjść za Szarmanckiego.

Zdenerwowany Starosta proponuje przyśpieszenie ślubu, ale Szarmancki

żąda wpierw podpisania intercyzy. To uświadamia upartemu ojcu

prawdziwe motywy działań zalotnika. Szarmancki bez żalu oddaje portret

Starościanki Waleremu i odchodzi, zaś Gadulski, godzi się na ślub

młodych.

- typ fircyka (Szarmancki: utracjusz, cyniczny łowca posagów, lekkoduch,

kosmopolita bezkrytycznie przyjmujący cudzoziemskie mody)

- typ żony modnej (Starościna Gadulska: egzaltowana dama, kapryśna, oderwana

od rzeczywistości, sentymentalna, sfrancuziała kosmopolitka i snobka)

Sc.5 : Wierny sługa przynosi kolekcję pamiątek, a wśród pukli włosów,

listów i pierścionków portret Teresy. Oburzony Walery żąda jego zwrotu.

Autor zastosował zasadę symetrii przeciwieństw (konserwatywny Sarmata Gadulski

- Sarmata oświecony Podkomorzy, "żona modna" Starościna - "polska matrona"

Podkomorzyna, fircyk Szarmancki - prawy obywatel Walery). Bohaterowie mówią

różnymi stylami (Starościna posługuje się francuskimi makaronizmami i frazeologią

rodem z romansów; Szarmancki - słownictwem związanym z końmi i polowaniem, a

jako intrygant potrafi styl zmienić w zależności od sytuacji; Gadulski to gawędziarz z

sarmacką rozwlekłością snujący opowieści o gospodarstwie, polityce i życiu

towarzyskim; natomiast język Podkomorzego cechuje jasny, logiczny, nieomal

retoryczny styl).

Sc.6 : Zwabiona hałasem wchodzi Starościna i czyni wyrzuty, iż przerwano

jej odpoczynek. Walery opanowuje się i wychodzi.

Sc.7 : Jakub i Agatka proszą o pozwolenie na małżeństwo, a Podkomorzy

nie tylko wyraża zgodę, ale i postanawia uczcić zaręczyny syna nadaniem

wolności poddanym.

Sc.7 : Szarmancki i Starościna rozmawiają o Walerym i zgadzają się, że nie

jest on zdolny do głębokiego uczucia. Gadulska zwierza się ze swej

młodzieńczej miłości do Szambelana, który poniósł śmierć w czasie jazdy

powozem. Kobieta wyznaje, iż od tej pory pogrążona jest w rozpaczy, a

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: