współ uzależnienia.pdf

Andrzej Margasiński

WSPÓŁUZALEŻNIENIE PO 30 LATACH

– wyniki badań empirycznych

Druga część artykułu, który ukazał się w

Terapii Uzależnienia i Współuzależnienia, nr 2/2009.

Część pierwsza ukazała się w TUiW, nr 1/2009.

2. Wyniki badań empirycznych 1

Koncepcja współuzależnienia rozwijała się dynamicznie, mimo, iż praktycznie od

początku była oparta na teorii, w niewielkim stopniu weryfikowanej badawczo. Jacob i in.

(1978) podnosił, że znaczna część literatury ukazującej się na ten temat bazuje na

metodologicznych niedoskonałościach, mętnych kryteriach diagnostycznych, małych,

niereprezentatywnych próbkach badawczych, źle dobranych grupach kontrolnych. Podobnie

Kaufman (1985) twierdził, że w gruncie rzeczy nie ma żadnych empirycznych dowodów na

istnienie schematów zaburzonych relacji żon alkoholików ze swoimi mężami. Pomimo, iż od

wygłoszenia tych opinii minęło ponad 20 lat niewiele zmieniło się na lepsze. Szerzej pojawiły

się badania empiryczne, ale ich rezultaty są niejednoznaczne.

Fuller

Warner

(2000)

podjęły interesującą próbę pomiarów objawów

współuzależnienia w różnych grupach, połączoną z przeglądem i porównaniem narzędzi

badawczych. Autorki wyszły z założenia, że objawy współuzależnienia być może nie są

specyficzne wyłącznie dla rodzin alkoholowych, że decydujący może być poziom rodzinnego

stresu. Carson i Baker (1994) wskazują, że współuzależnienie jest powiązane z dziecięcym

nadużyciem (fizycznym, seksualnym, emocjonalnym). Podobnie O'Brien i Gaborit (1992)

stoją na stanowisku, iż współuzależnienie może występować w związkach, w których żaden

1 Ze względu na ograniczoną liczbę miejsca na łamach TUiW wyniki badań prezentowane są skrótowo.

Czytelników zainteresowanych szerszym sprawozdaniem z prezentowanych badań odsyłamy do

przygotowywanej przez autora publikacji książkowej.

ze współmałżonków nie jest chemicznie uzależniony. Prest i Storm (1988) stwierdzają, że

małżonkowie uzależnionych od jedzenia mają skłonności do objawów współuzależnienia. Za

szerokim rozumieniem etiologii współuzależnienia, powiązanej z nasileniem rodzinnego

stresu opowiadają się Potter-Effort i Potter-Efron (1989), O'Gorman (1993), Fischer i in.,

(1991) (za: Fuller i Warner, 2000).

Badanie przeprowadzone przez Fuller i Warner objęło 257 studentów, którzy

wypełniali wstępny kwestionariusz, na podstawie którego dokonano następnie podziału na 2

grupy: bezstresową i stresową, do której zaliczono wszystkich, którzy sygnalizowali w swoich

rodzinach występowanie długotrwałych chorób fizycznych, psychicznych lub alkoholizmu.

Uzależnienie rodzica studenci oceniali wypełniając Michigan Alcoholism Screening Test

(MAST; Selzer, 1971), którego kryteria diagnostyczne zostały zaostrzone. Właściwe badanie

polegało na wypełnianiu przez obydwie grupy kwestionariuszy do pomiaru

współuzależnienia, z szerokiej palety narzędzi autorki wybrały: krótką 16-itemową Skalę

Współuzależnienia Spann-Fischer (Spann-Fischer Codependency Scale ) oraz 33 pozycyjny

Kwestionariusz Współuzależnienia Potter-Efron ( Potter-Efron Codependency Assessment),

które, zdaniem autorek, posiadają najlepsze właściwości psychometryczne w zakresie

trafności i rzetelności. Przyjęto hipotezę, iż wyniki współuzależnienia będą wyższe w

rodzinach stresowych niż bezstresowych, bez względu na charakter chronicznej choroby.

Wyniki potwierdziły przyjęte założenia, różnice pomiędzy grupami były

statystycznie istotne na obydwu skalach. Badania Fuller i Warner dostarczają argumentów

zwolennikom tezy, iż współuzależnienie nie jest cechą charakterystyczną tylko dla rodzin

alkoholowych, zaś głównym czynnikiem wpływającym na nasilenie się objawów

współuzależnienia jest nie tyle rodzaj, co nasilenie rodzinnego stresu, co jawi się jako

predyktor mechanizmów uzależniających. Badania przeprowadzono na próbce studentów,

ogranicza ona możliwości generalizacji. Kwestią nie poruszoną pozostaje pytanie, czy

można stawiać znak równości w sprawie jakości życia (nasilenia stresu) w rodzinach

alkoholowych i w rodzinach z chronicznie chorymi psychicznie lub fizycznie, czy

przypadkiem nie dokonuje się tutaj uproszczeń i nadmiernych redukcji. Problem ten jawi się

jako interesujący kierunek przyszłych badań.

Loughead,

Spurlock

Yuan-yu

ting

(1998)

podjęli próbę

zastosowania

Wieloosiowego Inwentarza Klinicznego Millona w wersji II do weryfikacji kryteriów

współuzależnienia zaproponowanych przez Cermaka (1986, 1991). Badaniami objęto 2

grupy: ze współuzależnieniem i kontrolną. Uczestników do grupy badawczej rekrutowano

poprzez ogłoszenia w lokalnej prasie i ich deklarację, że rozpoznają u siebie problem

współuzależnienia, także na podstawie lektur opisujących program terapeutyczny 12 Kroków

dla współuzależnionych. Następnie ochotnicy byli weryfikowani przy pomocy wywiadu

klinicznego, na podstawie którego wyeliminowano osoby z innymi zaburzeniami.

Zastosowano także Skalę Współuzależnienia Spann-Fischer, wysokie wyniki w tej skali

klasyfikowały do grupy klinicznej, która ostatecznie liczyła 53 osoby, grupę kontrolną

stanowiło 26 studentów.

Wieloosiowy Inwentarz Kliniczny Millona MCMI-II, jest rozwinięty z teorii

osobowości Theodore Millona, jako narzędzie do badania zaburzeń osobowości (zob. Millon i

Davis, 2005). Uzyskane wyniki wskazują, iż badana grupa osób zdiagnozowanych jako

współuzależnione charakteryzuje się przede wszystkim wzorami osobowości unikającej i

samo-dewaluującej. Jednostki o osobowości unikającej charakteryzują się tendencjami do

zachowań ostrożnych, niechęcią do podejmowania kontaktów interpersonalnych i

poznawczym rozproszeniem. Posiadają wyalienowane wyobrażenie o sobie, depresyjny

nastrój i pragnienia, tendencje do zaprzeczania. Osoby o stylu samo-dewaluujacym

charakteryzują się wstrzemięźliwością w zachowaniu, poznawczo są rozchwiane, w

stosunku do innych zachowują się ulegle, niejednokrotnie w stylu oddanym czy wręcz

służalczym. Mają tendencje do dewaluowania własnej wartości, niejednokrotnie prowokują

sytuacje, które skutkują ich odrzuceniem, a w rezultacie poczuciem krzywdy. Ten typ

osobowości nie występuje w MCMI-III w kategorii podstawowych klinicznych wzorców

osobowości (pojawiła się osobowość masochistyczna), tendencje samo-dewaluujące zostały

zaliczone do modyfikatorów zachowania. Z kolei, zdaniem Millona, istnieją 4 odmiany

osobowości unikającej: odrzucająca samą siebie, wewnętrznie rozdarta, foniczna i

przewrażliwiona. [Z braku miejsca nie przedstawiam ich bliższego opisu, odsyłam do

oryginału – Millon i Davis, 2005]. Zdaniem autorów podwyższone wyniki w pozostałych

wymienionych skalach wskazują na tendencje do zależności od innych w zakresie

utrzymania i poczucia bezpieczeństwa, mają ambiwalentne tendencje w stosunkach

interpersonalnych, których się domagają. Wydają się poszukiwać nagród, uczuć, są niezdolne

do efektywnego rozwiązywania konfliktów.

Przeprowadzone przez Loughead, Spurlock i Yuan-yu ting badanie jest

interesującą próba empirycznej weryfikacji dylematów dotyczących osobowościowych

uwarunkowań wspóluzależnienia. Wydaje się jednak, że ze względu na ograniczoną

reprezentatywność badanej próbki, składającej się ze studentów, nie można wyników

nadmiernie generalizować, potrzebne są dalsze poszukiwania tego typu, tym bardziej, że

pojawiające się doniesienia z badań są niejednoznaczne. Analogiczne badania na próbce 75

studentów studiów licencjackich (16 mężczyzn, 59 kobiet) przeprowadzili Hoenigmann-Lion

i Whitehead (2006). Do pomiarów również zastosowano MCMI-II, współuzależnienie

diagnozowano przy pomocy Kwestionariusza Współuzależnienia Potter-Efron. Najwyższe

korelacje wystąpiły pomiędzy współuzależnieniem a skalą mierzącą osobowość typu

bordeline, w następnej kolejności ze skalą do pomiaru osobowości zależnej. A zatem

wyniki w znacznym stopniu mogą być zależne od badanej próbki i dopóki nie będziemy

dysponować szerokimi badaniami na populacji polskiej należy zachować interpretacyjną

ostrożność.

Martin i Piazza (1995) przeprowadzili badania, których celem było porównanie

znormalizowanych profili MMPI z profilami pacjentek leczonych w prywatnych szpitalach

psychiatrycznych, a zakwalifikowanych przez terapeutów jako współuzależnione na

podstawie kryteriów zaproponowanych przez Cermaka. W badaniach uczestniczyło 207

kobiet, o średnim wieku 37,6 lat. Z badań wykluczono ciężkie przypadki psychotyczne i

zaburzenia organiczne, nie wykluczono natomiast przypadków lżejszych depresji, zaburzeń

odżywiania się, uzależnionych od alkoholu i z zaburzeniami somatycznymi autorzy bowiem

wyszli z założenia, że zaburzenia te często współwystępują ze wspóluzależnieniem. Ogólnie

biorąc okazało się, że pomiędzy wynikami kobiet współuzależnionych a innymi pacjentkami

szpitali psychiatrycznych istnieją niewielkie różnice (szerszy opis badań Martina i Piazzy

zamieszcza Cierpiałkowska, 2001).

Warto w tym miejscu dla porównania przytoczyć polskie badania L.Sagadyna (1996) z

użyciem MMPI wskazujące na wysoką korelację pomiędzy zaburzeniami nerwicowymi a

objawami współuzależnienia, u 80,4% pacjentów z rozpoznaniem nerwicy i zespołów

nerwicowych stwierdzono współuzależnienie, z czego 33,5 % stanowili koalkoholicy, 26,8%

dorosłe dzieci alkoholików, 20,1% koalkohlicy będący jednocześnie DDA. Badanie grupy

współuzależnionych testem MMPI wskazało na dominację zaburzeń osobowości, tendencje

do zachowań kompulsywnych, podwyższone wyniki w skali introwersji, zachowania

izolacyjne społecznie. Grupa współuzależnionych i „czystych neurotyków” nie różniła się pod

względem ogólnego poziomu napięcia.

Interesujące badania przeprowadziły Będkowska-Korpała i Ryniak (2008) z użyciem

MMPI-2 (w adaptacji Kucharskiego). Autorki przepadały grupę 50 kobiet, żon alkoholików,

które same zgłosiły się na terapię, a u których rozpoznano objawy współuzależnienia (brak

informacji o kryteriach diagnostycznych współuzależnienia), o średniej wieku 39 lat. W

wyniku zastosowanej analizy skupień wyodrębniono 4 skupienia wyników, określone jako:

skupienie 1 - grupa o typie neurotycznej adaptacji; skupienie 2 – profil z kodem 6-8;

skupienie 3 – profil z kodem 2-7; skupienie 4 – profil kryzysowy. Wyniki uzyskane przez

autorki potwierdzają tezę, że grupa osób klasyfikowanych klinicznie jako współuzależnione

jest niejednorodna. Profil 4 (kryzysowy) wskazuje, na osoby o zasadniczo dojrzałej,

zintegrowanej osobowości, przeżywające kryzys adaptacyjny na skutek sytuacji rodzinnej.

Można zakładać, że grupa ta w terapii (krótkoterminowej lub grupowej) będzie rokować

najlepiej. Pozostałe 3 profile są powiązane z różnymi osobowościowymi deficytami, i tutaj

rokowania terapeutyczne będą gorsze, a cele terapii inne.

Badania pokazują konieczność operowania dobrą diagnozą kliniczną i w konsekwencji

niewątpliwą zależność pomiędzy diagnozą a efektywnością terapii.

Kierunki dalszych poszukiwań

Przypadek Anny

Anna, zamężna od 1,5 roku 32‐dwuletnia matka dwójki dzieci, pracowała jako księgowa na pół etatu. Na

pogotowiu pojawiła się późnym wieczorem, po tym jak jej mąż, Michał, pobił ją i wyszedł z domu. Michał

jeszcze nigdy nie bił dzieci, ale po pijanemu często tym groził. Anna robiła wrażenie bardzo wystraszonej,

niepokoiła się o przyszłość, „potrzebowała, żeby jej powiedzieć, co ma zrobić”. Pragnęła powrotu męża, a

to, że ją regularnie bijał, wydawało się jej specjalnie nie martwić. Michał był wówczas bezrobotny i jako

alkoholik warunkowo zwolniony z kary odbywania więzienia miał obowiązek uczestniczyć w dziennym

programie terapii uzależnień. Michał był prawie zawsze opryskliwy i „podminowany”.

Anna, mimo, że miała dobrze płatną pracę, bardzo się bała, że sobie nie poradzi. Miała świadomość, że

głupotą jest taka zależność od męża, którego uważała za „skończone zero”. (Kiedy Anna miała 18 lat,

pierwszy mąż zostawił ja z dzieckiem). W ciągu ostatnich kilku miesięcy wiele razy podejmowała decyzję,

że odejdzie od Michała, ale nie mogła się na to zdobyć. Straszyła, że odejdzie, ale zawsze rezygnowała z

tego zamiaru, czując odrętwienie i przerażenie na myśl, ze z nim nie będzie.

Do podstawowych problemów dotyczących problematyki współuzależnienia należy

nierozwiązana kwestia opisu wzajemnych relacji osobowość – objawy współuzależnienia, w

moim odczucia podstawowy problem, który uniemożliwia uznanie współuzależnienia za

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: